Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (23.2012)

198

HORST BREDEKAMP

możliwości presji obrazowej), zyskał zdolność do działania. Stał się in-
strumentem wyzwalającym działanie niejęzykowe lub przynajmniej pry-
marnie niejęzykowe3. Co prawda, bez wynegocjowanych, ujętych w słowa
umów, nie istnieje żadne życie wspólnotowe; umowy te jednak nie mogą
działać i być przestrzegane wtedy, gdy nie są chronione i wspierane
przez siłę zbrojną i obrazy. Ponieważ wszelkie osiągnięcia cywilizacyjne
idą, według Hobbesa, na przekór naturalnym passions, dla ich wprowa-
dzenia i utrzymania niezbędne jest zastosowanie elementu zastrasze-
nia4. Umowy - jak brzmiała podstawowa zasada Lewiatana - znajdują
się w stałym niebezpieczeństwie zerwania przez partnerów „wtedy, gdy
nie istnieje żadna widzialna władza, by ich trzymać w szachu”5.
Przemyślenia Hobbesa dotyczące aktywności obrazów miały na celu
ustanowienie wizualnej obecności Lewiatana jako tarczy przed potencjal-
nym zagrożeniem wojną domową. Wszystkie organy państwa, a w mo-
mencie aktu fundującego - wszyscy obywatele - są częścią tego ożywio-
nego obrazu. Później uznano go - jako fundujący akt demokracji - za tak
potężny, że zdecydowano, iż należy go chronić przed sobą samym poprzez
wymuszony podział. Mimo to wywody Hobbesa dostarczały niesłabnące-
go impulsu dla teorii państwa i dziejów aż do nowoczesności.
Whitehead, formułując teorię „działania uwarunkowanego symbo-
licznie”, przeniósł przemyślenia Hobbesa w ramy nowoczesnych demo-
kracji, definiując obrazy fundujące wspólnotę nie jako uświęcone twory,
ale jako zmienne symbole. Najbardziej przenikliwy przykład wagi form
symbolicznych, podany przez autora, dotyczy odpowiednich form ozna-
kowania wojska, które żołnierzom, znajdującym się w śmiertelnym stra-
chu, każą działać nie jako jednostkom obdarzonym wolną wolą, ale jako
członkom oddziałów. Flagi, chorągwie, dźwięki bębnów i trąbek w połą-
czeniu z symbolami, za pomocą których określają się jednostki militarne,
są dla Whiteheada podstawą wspomnianego funkcjonowania w ramach
oddziałów; to w nich znaki władzy państwowej przechodzą próbę w sytu-
acji zagrożenia życia6. Wtedy jednak, gdy zmieniają się uwarunkowania

3 Rozpowszechniona interpretacja Lewiatana jako maszyny dyskursywnej realizują-
cej się według analitycznojęzykowego zbioru reguł, pomija ten substancjalny aspekt opus
magnum Hobbesa (H. Bredekamp, Thomas Hobbes. Der Leviathan. Das Urbild des mo-
dernen Staates und seine Gegenbilder 1651-2001, Berlin 2006 (wyd. III). Kontynuacja:
Ph. Manow, Sexualität und Souveränität - Neue Nachrichten vom Vor- und Nachleben des
Leviathan-Frontispizes, „Leviathan”, R. 36, nr 4, s. 470-494.
4 „(...) the terror of some power” (Th. Hobbes, Leviathan (ed. R. Tuck), Cambridge
1991 [1651], rozdz. XVII, s. 117).
5 „(...) when there is no visible Power to keep them in awe” (ibidem).
6 A.N. Whitehead, Kulturelle Symbolisierung (Hg. und Übers. Rolf Lachman), Frank-
furt/M 2000 [1927], s. 133 n.