0.5
1 cm
TWÓRCZOŚĆ ALINY SZAPOCZNIKOW W ŚWIETLE HERMENEUTYKI EGZYSTENCJALNEJ
99
ce. Jak w książce Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii
sztuki od 1970 roku pisze jej autor, Mariusz Bryl, istotą teoretycznego
nastawienia Brötjego jest zwrot ku refleksji nad właściwościami medium
obrazu, za które badacz uznaje płaszczyznę (die Ebene) dzieła27, rozu-
mianą jako „nieprzekraczalny horyzont wszystkich korelacji, regulacji
sensu”28. Płaszczyzna jako medium obrazu jest podstawą wszelakiego
wewnątrzobrazowego bycia, bez której żaden z elementów przedstawienia
nie ma możliwości zaistnieć. Jednak, w przeciwieństwie do materialnego
podłoża obrazu (czyli jego powierzchni - das Fläche), płaszczyzna prze-
nika przedstawienie, jednocześnie transcendując poza to, co ukazane29.
Wyjaśnienie tego fenomenu wiąże się w myśli Brötjego z „wszechogar-
niającym” (Das Umgreifende) - pojęciem zaczerpniętym z filozofii Karla
Jaspersa. Wszechogarniające, zdaniem niemieckiego filozofa, stanowi byt
jako taki, powiązany z dostępną nam rzeczywistością i jednocześnie prze-
kraczający ją, możliwy do doświadczenia między innymi za pośrednic-
twem dzieł sztuki30. W malarstwie dokonuje się to dzięki płaszczyźnie,
stanowiącej ostateczną instancję wewnątrzobrazowego bytu i przekracza-
jącej uchwyconą rzeczywistość31. Tym różni się od podłoża malowidła (np.
płótna), poprzedzającego powstanie dzieła i określającego jego materialne
granice32.
Płaszczyzna, jako nieosiągalny dla refleksyjnej świadomości funda-
ment określający obrazową wszechrzecz, aktualizuje wciąż na nowo zna-
czenie malowidła, które konstytuuje się każdorazowo w jego granicach.
Płaszczyzna, rozumiana jako transcendujący poza przedstawienie byt,
stanowi synonim oglądowy absolutu - dysponując analogicznymi właści-
wościami, jednak w żadnym wypadku nie będąc ucieleśnieniem Istoty
Najwyższej lub żadnego innego bóstwa33. Płaszczyzna staje się oglądo-
wym synonimem absolutu dzięki projekcji przez odbiorcę, który w ten
sposób odnajduje w obrazie „transcendentny horyzont naszego rozumie-
nia”34. Wynika on z niezbywalnej dyspozycji ludzkiej do odczuwania ogra-
niczoności fizycznej strony naszej natury i prób podejmowanych w celu jej
27 M. Bryl, Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii sztuki od 1970 roku,
Poznań 2008, s. 580-581.
28 Ibidem, s. 583.
29 Ibidem.
30 K. Jaspers, Filozofia i sztuka, (w:) idem, Filozofia egzystencji. Wybór pism, tłum.
D. Lachowska, A. Wołkowicz, Warszawa 1990, s. 304-318.
31 M. Haake, „Pogrzeb św. Łucji” Caravaggia a idea „Das Umgreifende”, (w:) Karl Ja-
spers: w kręgu wielkich myślicieli współczesności, red. C. Piecuch, Kraków 2015, s. 88.
32 Idem, O dwóch różnych głosach w sprawie egzystencjalno-hermeneutycznej nauki
o sztuce Michaela Brötjego, „Folia Historiae Artium”, 2007, t. XI, s. 113.
33 M. Bryl, op. cit., s. 584.
34 Ibidem.
99
ce. Jak w książce Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii
sztuki od 1970 roku pisze jej autor, Mariusz Bryl, istotą teoretycznego
nastawienia Brötjego jest zwrot ku refleksji nad właściwościami medium
obrazu, za które badacz uznaje płaszczyznę (die Ebene) dzieła27, rozu-
mianą jako „nieprzekraczalny horyzont wszystkich korelacji, regulacji
sensu”28. Płaszczyzna jako medium obrazu jest podstawą wszelakiego
wewnątrzobrazowego bycia, bez której żaden z elementów przedstawienia
nie ma możliwości zaistnieć. Jednak, w przeciwieństwie do materialnego
podłoża obrazu (czyli jego powierzchni - das Fläche), płaszczyzna prze-
nika przedstawienie, jednocześnie transcendując poza to, co ukazane29.
Wyjaśnienie tego fenomenu wiąże się w myśli Brötjego z „wszechogar-
niającym” (Das Umgreifende) - pojęciem zaczerpniętym z filozofii Karla
Jaspersa. Wszechogarniające, zdaniem niemieckiego filozofa, stanowi byt
jako taki, powiązany z dostępną nam rzeczywistością i jednocześnie prze-
kraczający ją, możliwy do doświadczenia między innymi za pośrednic-
twem dzieł sztuki30. W malarstwie dokonuje się to dzięki płaszczyźnie,
stanowiącej ostateczną instancję wewnątrzobrazowego bytu i przekracza-
jącej uchwyconą rzeczywistość31. Tym różni się od podłoża malowidła (np.
płótna), poprzedzającego powstanie dzieła i określającego jego materialne
granice32.
Płaszczyzna, jako nieosiągalny dla refleksyjnej świadomości funda-
ment określający obrazową wszechrzecz, aktualizuje wciąż na nowo zna-
czenie malowidła, które konstytuuje się każdorazowo w jego granicach.
Płaszczyzna, rozumiana jako transcendujący poza przedstawienie byt,
stanowi synonim oglądowy absolutu - dysponując analogicznymi właści-
wościami, jednak w żadnym wypadku nie będąc ucieleśnieniem Istoty
Najwyższej lub żadnego innego bóstwa33. Płaszczyzna staje się oglądo-
wym synonimem absolutu dzięki projekcji przez odbiorcę, który w ten
sposób odnajduje w obrazie „transcendentny horyzont naszego rozumie-
nia”34. Wynika on z niezbywalnej dyspozycji ludzkiej do odczuwania ogra-
niczoności fizycznej strony naszej natury i prób podejmowanych w celu jej
27 M. Bryl, Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii sztuki od 1970 roku,
Poznań 2008, s. 580-581.
28 Ibidem, s. 583.
29 Ibidem.
30 K. Jaspers, Filozofia i sztuka, (w:) idem, Filozofia egzystencji. Wybór pism, tłum.
D. Lachowska, A. Wołkowicz, Warszawa 1990, s. 304-318.
31 M. Haake, „Pogrzeb św. Łucji” Caravaggia a idea „Das Umgreifende”, (w:) Karl Ja-
spers: w kręgu wielkich myślicieli współczesności, red. C. Piecuch, Kraków 2015, s. 88.
32 Idem, O dwóch różnych głosach w sprawie egzystencjalno-hermeneutycznej nauki
o sztuce Michaela Brötjego, „Folia Historiae Artium”, 2007, t. XI, s. 113.
33 M. Bryl, op. cit., s. 584.
34 Ibidem.
