Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (27.2016)

RUDOLF BERLINER I JEGO WKŁAD W ROZUMIENIE CHRZEŚCIJAŃSKIEGO OBRAZU

281

w gimnazjum w Joachmistahl i tam też zdał egzamin maturalny w 1904
roku, sześć lat przed Panofskym.
Rudolf Berliner wywodził się zatem z kręgów zamożnego mieszczań-
stwa, pozostając pod wpływem, z jednej strony, rodzinnego zmysłu przed-
siębiorczości, oraz, z drugiej strony, pruskich ideałów, wysoko cenionych
w tej grupie społecznej: bezwzględnej obowiązkowości, służby na rzecz
państwa i wspólnoty, żołnierskiej dyscypliny. Wszyscy mężczyźni w ro-
dzinie Berlinerów należeli do tzw. ,jednoroczniaków” (Einjährige), tj. słu-
żyli ponad przewidziany czas w armii, uzyskując w ten sposób stopnie
oficerów rezerwy: Theodor Berliner wymieniany jest w aktach Siemensa
jako porucznik rezerwy. Rudolf pozostawał w czynnej służbie od pierw-
szego do ostatniego dnia pierwszej wojny światowej, służąc w stopniu
podporucznika w Trzecim Pułku Grenadierów Gwardii im. Królowej Elż-
biety - w pierwszym roku wojny głównie jako dowódca jednostki przezna-
czonej do zbierania z pola bitwy rannych i rozproszonych żołnierzy.
Rodzina Berlinerów regularnie spędzała wakacje letnie w okolicach
Berchtesgaden [w Górnej Bawarii]. Tam, przez przyjaciela z dzieciństwa
Wolfa Bevera, poznał Rudolf swoją przyszłą żonę Marię Karolinę Char-
lottę Bever; urodzona w 1881 roku w Szczecinie (zm. 14 kwietnia 1981 r.,
a więc w wieku stu lat), w starej rodzinie fabrykancko-oficerskiej, była
właścicielką domu zwanego Schneewinkellehen, położonego u stóp Watz-
manna w Schönau-Königssee7. Tam też nawiązał Berliner kontakty ze
środowiskiem przyjaciół skupionych wokół Marie Andree-Eysn i Rudolfa
Krissa, którzy prowadzili badania nad religijnością ludową8.
Rudolf Berliner był pierwszym uczonym humanistą w rodzinie. W la-
tach 1905-1909 studiował głównie nowszą historię sztuki i archeologię
klasyczną w Berlinie, Heidelbergu i Wiedniu. Początkowo chciał z pewno-
ścią zostać orientalistą. W 1913 r. odbył podróż do wschodniej Anatolii
w towarzystwie swojego szwagra, wspomnianego już Wolfa Bevera, której
owocem była wspólna publikacja. Studia nad armeńskimi kościołami
i meczetem w Diyarbakir (nr 22-24), podobnie jak recenzje i publikacje
(nr 11, 92, 93, 102, 103) dowodzą jego zainteresowania Wschodem. Przez

7 Według Christophera Bevera (jak w przyp. 1) posiadłość ta stanowiła spadek po jego
babce ze strony matki, pierwotnie należała więc do rodziny Bever.
8 Marie Andree-Eysn była żoną słynnego geografa i antropologa kultury Richarda
Andree (1835-1912) i zaadoptowała jego metodykę do studiów nad religijnością ludową;
por. H. Nikitsch, Marie Andree-Eysn. Quellenfunde zur Biographie, „Jahrbuch für Volks-
kunde” 24, 2001, s. 7-26; idem, Eine Volkskundlerin aus Salzburg. Marie Andree-Eysn
(1847-1929), „Salzburger Volkskultur” 25, 2001, s. 42-50. Lektura jej pism, choćby Volks-
kundliches aus dem bayrisch-österreichischen Alpengebiet, Braunschweig 1910, pozwala
zrozumieć, dlaczego powaga, z jaką traktowała wiarę ludową wraz z jej potężnie
oddziałującymi obrazami, zrobiła takie wrażenie na Berlinerze.