236

Adam S. Labuda

gatora. Być może nie za daleko idzie obserwacja, że jego opinia, iż ikonologia
jest metodą „all-embracing", stanowiła wewnątrzdyscyplinarną odpowiedź
na roszczenia materializmu historycznego, czyli wszechobejmującą teorię
Marksa12. Nie sposób tu wdawać się w szczegóły, a nawet wymieniać au-
torskich czy zgoła instytucjonalnych manifestacji zainteresowania proble-
matyką metodologiczną. Wydaje się, że punkt ciężkości tych zainteresowań
wyznaczało dzieło sztuki, były przeto dziełocentryczne. Natomiast osobny
w tym kontekście casus przedstawiają pisma Mieczysława Porębskiego, któ-
ry miejscami w nieco hermetyczny sposób dążył do przełamania powyższej
optyki z pozycji semiotyki13.
*
W problematykę sympozjum wprowadził Kębłowski. Wprawdzie - mó-
wił - rozprawa z ideologicznymi pozostałościami czasów sprzed roku 1945
była sprawą wewnątrzniemiecką, nie mogła jednak pozostawić pozanie-
mieckiej, a zwłaszcza polskiej, historii sztuki obojętną. Kębłowski zwrócił
od razu uwagę na fakt, że tekstom zamieszczonym w książce, interesują-
cym i pouczającym ze względu na ich ideologiczno-krytyczne ostrze, brak
jasno zdefiniowanej, dobrze przemyślanej metodologicznej bazy Krytyka
może być skuteczna jedynie wówczas, gdy nie kryje ona swych własnych
naukowo-teoretycznych i ideologicznych podstaw. Kusiło nas, by odsłonić
te podstawy i deficyty By nie redukować bardzo rozbudowanych wypowie-
dzi polskich autorów do pojęciowych wyznaczników, dokonam rekapitula-
cji trzech polskich referatów - aby odsłonić niektóre szczegóły argumentów
i przeciwargumentów14.

12 Expressis verbis o ikonologii jako metodzie „all-embracing": J. Białostocki, Iconogra-
phy and Iconology, w: Encyclopedia of World Art, t. 7, New Yorki in. 1963, szp. 769-785,
tu szp. 781. Zob. też idem, Metoda ikonologiczna w badaniach nad sztuką, w: idem, Pięć
wieków myśli o sztuce. Studia i rozprawy z dziejów teorii i historii sztuki, Warszawa 1959,
s. 271-296.
13 W Bałus, „Der verfemte Teil“. Die polnische Kunstgeschichte und der kommuni-
stische Diskurs nach dem Tod Stalins, w: (Dis)Kontinuitäten. Kunsthistoriographien im
östlichen Europa nach 1945, red. K. Bernhardt i A. Kempe, „kunsttexte.de/ostblick" 2015, 4.
Zob. też idem, W opozycji do głównego nurtu? Ksawery Piwocki i Lech Kalinowski o wie-
deńskiej historii sztuki, „Modus. Prace z historii sztuki" 2011, 10-11, s. 7-22.
14 Pomijam w tym miejscu artykuł K. Kalinowskiego, Zagadnienia interpretacji św. Te-
resy Berniniego (Na marginesie artykułu W. Ranke, Berninis „Heilige Teresa”), w: Dzieło
sztuki między nauką i światopoglądem, s. 162-167), którego problematyka teoretyczno-
-krytyczna pokrywa się w znacznej mierze z wywodami omawianego poniżej artykułu
J. Kębłowskiego (zob. niżej przyp. 15).