DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.25711#0038
się promieniście w centrum, gdzie znajdował się okrągły basen z wyspą w środku.
W pełnej okazałości kompozycja jest widoczna na płanach historycznych, Planie wy-
sfeczka Nesidźa... z 1810 r. (ił. ii)*"* oraz na trochę późniejszym płanie fołwarku Ałba
z pocz. xix w. (ił. 12)^.
Kopanie gigantycznych kanałów w Albie rozpoczęto w końc. 1780 łub na pocz. 1781,
a rok później (1782) część z nich, na odcinkach przy wyspie, była już wykopana; pięć
z nich w części wyłożona została darnią w celu wzmocnienia brzegów. Rozpoczęto
kopanie Kanału Wielkiego, łączącego układ wodny z rzeką Uszą, skąd doprowadzano
wodę uzyskaną w wyniku spiętrzenia groblą pod wsią Wojniłowicze. Wodę, zapewne
pitną, miało dostarczać źródło; w tym celu wykopano „krynicę" tzw. Dawidowską*^.
Całkowite zakończenie budowy skomplikowanego systemu kanałów i śluz w Albie
nastąpiło w lipcu 1785 r.
Na wyspie, w centrum promieniście zbiegających się kanałów, ustawiono imponu-
jącą altanę, jej wygląd znamy z rysunków zachowanych w Gabinecie Rycin Biblioteki
Uniwersytetu Warszawskiego*^, jej autorstwo, inwencyjne i architektoniczne, odno-
towane zostało w górnym rogu rysunku ukazującego elewację budowli; widnieje tam
napis: „Faciata Altany Abieńskiej inwentowana przez Xcia Karola Radziwiłła Wdę
Wiłeń. Rysowana przez Lutnickiego Chorążego y Architekta" (ił. 13).
Parter okazałego pawilonu o malowniczej bryle założony został na typowym dla
parkowych budowli zwierzyńcowych planie modno da venfo (ił. 14). Dwie wyższe
kondygnacje, znacznie mniejsze - na planie koła (ił. 15). Bryłę wzbogacono ośmioma
okrągłymi wieżyczkami w formie minaretów, dostawionymi z czterech stron parteru
i piętra. Zwieńczeniu nadano oryginalna formę monumentalnej kolumny korynckiej,
a każdą kondygnację uzupełniono o tarasy z balustradami.
Altana wzniesiona została z okazji wizyty Stanisława Augusta Poniatowskiego w Nie-
świeżu, która miała miejsce w dniach 15-22 września 1784 r. Anonimowy autor opisu
pobytu króla w stolicy ordynacji podaje, że kanały „ściągały się na kształt promieni
gwiazdowych do jednego centrum, to jest krągłego placu, na którym była zbudo-
wana altana arcypiękna, zrobiona na model kościoła św. Zofii w Stambule, ozdobiona
meczetami architektury i inwencyi samego księcia gospodarza, naokoło której ośm
cenie uwagi na ten zbiór.
65 NGAB, f. 694, op. 16, d. 5144, k. 1.
66 LViA, f 459, op. 1, nr 861; Wymiar i kaikaiacy/a ro&ofy i maysfra ^ra&arza Maxima /armo?owicza z iadźmi
w zwierzyńca kopane/ Ra J782. Za prace ziemne zapłacono 35 225 złp.
67 GR Buw; Zk. król. P. 188, nr 1-3.
[35]
W pełnej okazałości kompozycja jest widoczna na płanach historycznych, Planie wy-
sfeczka Nesidźa... z 1810 r. (ił. ii)*"* oraz na trochę późniejszym płanie fołwarku Ałba
z pocz. xix w. (ił. 12)^.
Kopanie gigantycznych kanałów w Albie rozpoczęto w końc. 1780 łub na pocz. 1781,
a rok później (1782) część z nich, na odcinkach przy wyspie, była już wykopana; pięć
z nich w części wyłożona została darnią w celu wzmocnienia brzegów. Rozpoczęto
kopanie Kanału Wielkiego, łączącego układ wodny z rzeką Uszą, skąd doprowadzano
wodę uzyskaną w wyniku spiętrzenia groblą pod wsią Wojniłowicze. Wodę, zapewne
pitną, miało dostarczać źródło; w tym celu wykopano „krynicę" tzw. Dawidowską*^.
Całkowite zakończenie budowy skomplikowanego systemu kanałów i śluz w Albie
nastąpiło w lipcu 1785 r.
Na wyspie, w centrum promieniście zbiegających się kanałów, ustawiono imponu-
jącą altanę, jej wygląd znamy z rysunków zachowanych w Gabinecie Rycin Biblioteki
Uniwersytetu Warszawskiego*^, jej autorstwo, inwencyjne i architektoniczne, odno-
towane zostało w górnym rogu rysunku ukazującego elewację budowli; widnieje tam
napis: „Faciata Altany Abieńskiej inwentowana przez Xcia Karola Radziwiłła Wdę
Wiłeń. Rysowana przez Lutnickiego Chorążego y Architekta" (ił. 13).
Parter okazałego pawilonu o malowniczej bryle założony został na typowym dla
parkowych budowli zwierzyńcowych planie modno da venfo (ił. 14). Dwie wyższe
kondygnacje, znacznie mniejsze - na planie koła (ił. 15). Bryłę wzbogacono ośmioma
okrągłymi wieżyczkami w formie minaretów, dostawionymi z czterech stron parteru
i piętra. Zwieńczeniu nadano oryginalna formę monumentalnej kolumny korynckiej,
a każdą kondygnację uzupełniono o tarasy z balustradami.
Altana wzniesiona została z okazji wizyty Stanisława Augusta Poniatowskiego w Nie-
świeżu, która miała miejsce w dniach 15-22 września 1784 r. Anonimowy autor opisu
pobytu króla w stolicy ordynacji podaje, że kanały „ściągały się na kształt promieni
gwiazdowych do jednego centrum, to jest krągłego placu, na którym była zbudo-
wana altana arcypiękna, zrobiona na model kościoła św. Zofii w Stambule, ozdobiona
meczetami architektury i inwencyi samego księcia gospodarza, naokoło której ośm
cenie uwagi na ten zbiór.
65 NGAB, f. 694, op. 16, d. 5144, k. 1.
66 LViA, f 459, op. 1, nr 861; Wymiar i kaikaiacy/a ro&ofy i maysfra ^ra&arza Maxima /armo?owicza z iadźmi
w zwierzyńca kopane/ Ra J782. Za prace ziemne zapłacono 35 225 złp.
67 GR Buw; Zk. król. P. 188, nr 1-3.
[35]