DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25580#0025
III. Wykształcenie Pawła Giżyckiego
a nauczanie architektury w Towarzystwie
Jezusowym w pierwszej połowie XVIII wieku
Paweł Giżycki wstąpił do zakonu w r. 1710, w wieku lat osiemnastu. Według zakon-
nego katalogu personalnego z r. 1737 miał się zajmować architekturą i geometrią od
dziewiętnastu lat, czyli od r. 1718100. Określenie „exercet geometriam et architecturam”
wydaje się sugerować, że chodzi tu o samodzielną działalność artystyczną. Czas eduka-
cji Giżyckiego przypadałby zatem na lata wcześniejsze. Jednak jego pierwsze znane
dzieło pochodzi dopiero z r. 1724. W następnych latach Giżyckiego uznawano już
w zgromadzeniu za sławnego i wykształconego artystę.
Okres pomiędzy r. 1710 a 1724, kiedy to Giżycki przebywał kolejno w Lublinie,
Krakowie, Piotrkowie Trybunalskim, ponownie w Lublinie, Lwowie, Samborze, San-
domierzu i znowu w Krakowie, należy zatem przyjąć jako czas prawdopodobnej
edukacji architektonicznej. Nie sposób w szczelnie wypełnionym kalendarium życia
artysty znaleźć miejsce i czas dla ewentualnych studiów zagranicznych czy kon-
kretnie wskazać ośrodek w Rzeczypospolitej, w którym mógłby uczyć się sztuki
architektonicznej. Brak danych archiwalnych na ten temat zdaje się uzasadniać przy-
jętą w literaturze tezę, iż był on samoukiem101. Z drugiej jednak strony przeczy temu
często podkreślane w źródłach przekonanie współczesnych o wykształceniu Giżyc-
kiego.
Skoro artysta nie został wysłany przez zgromadzenie za granicę, należy zastano-
wić się, czy studia zakonne w Polsce rzeczywiście pozwoliły mu uzyskać podstawy
wykształcenia zawodowego. Wobec wskazanego wyżej długiego czasu prawdopo-
dobnej edukacji artystycznej Giżyckiego (czternaście lat) należy dążyć do jego zawę-
żenia.
Niestety, system edukacji architektonicznej w Towarzystwie Jezusowym w owym
czasie - w pierwszej ćwierci w. XVIII - jest jednak praktycznie nieudokumentowany.
Źródła jezuickie dostarczają niewielu wiadomości i sąna tyle ogólnikowe, iż można je
traktować jedynie jako podstawy dla hipotez. Aby omówić możliwości wykształcenia
Giżyckiego, trzeba więc najpierw stwierdzić, czy w pierwszej ćwierci XVIII stulecia
w zakonie na terenie Rzeczypospolitej, w ogóle istniał system edukacji artystycznej,
pozwalający na kształcenie samodzielnych architektów, a jeśli tak, to spróbować zre-
konstruować jego model.
100 ARSI, Pol. 26, f. 101v.
101 Krasnowolska 1939, s. 286; Poplatek, Paszenda, s. 60.
21
a nauczanie architektury w Towarzystwie
Jezusowym w pierwszej połowie XVIII wieku
Paweł Giżycki wstąpił do zakonu w r. 1710, w wieku lat osiemnastu. Według zakon-
nego katalogu personalnego z r. 1737 miał się zajmować architekturą i geometrią od
dziewiętnastu lat, czyli od r. 1718100. Określenie „exercet geometriam et architecturam”
wydaje się sugerować, że chodzi tu o samodzielną działalność artystyczną. Czas eduka-
cji Giżyckiego przypadałby zatem na lata wcześniejsze. Jednak jego pierwsze znane
dzieło pochodzi dopiero z r. 1724. W następnych latach Giżyckiego uznawano już
w zgromadzeniu za sławnego i wykształconego artystę.
Okres pomiędzy r. 1710 a 1724, kiedy to Giżycki przebywał kolejno w Lublinie,
Krakowie, Piotrkowie Trybunalskim, ponownie w Lublinie, Lwowie, Samborze, San-
domierzu i znowu w Krakowie, należy zatem przyjąć jako czas prawdopodobnej
edukacji architektonicznej. Nie sposób w szczelnie wypełnionym kalendarium życia
artysty znaleźć miejsce i czas dla ewentualnych studiów zagranicznych czy kon-
kretnie wskazać ośrodek w Rzeczypospolitej, w którym mógłby uczyć się sztuki
architektonicznej. Brak danych archiwalnych na ten temat zdaje się uzasadniać przy-
jętą w literaturze tezę, iż był on samoukiem101. Z drugiej jednak strony przeczy temu
często podkreślane w źródłach przekonanie współczesnych o wykształceniu Giżyc-
kiego.
Skoro artysta nie został wysłany przez zgromadzenie za granicę, należy zastano-
wić się, czy studia zakonne w Polsce rzeczywiście pozwoliły mu uzyskać podstawy
wykształcenia zawodowego. Wobec wskazanego wyżej długiego czasu prawdopo-
dobnej edukacji artystycznej Giżyckiego (czternaście lat) należy dążyć do jego zawę-
żenia.
Niestety, system edukacji architektonicznej w Towarzystwie Jezusowym w owym
czasie - w pierwszej ćwierci w. XVIII - jest jednak praktycznie nieudokumentowany.
Źródła jezuickie dostarczają niewielu wiadomości i sąna tyle ogólnikowe, iż można je
traktować jedynie jako podstawy dla hipotez. Aby omówić możliwości wykształcenia
Giżyckiego, trzeba więc najpierw stwierdzić, czy w pierwszej ćwierci XVIII stulecia
w zakonie na terenie Rzeczypospolitej, w ogóle istniał system edukacji artystycznej,
pozwalający na kształcenie samodzielnych architektów, a jeśli tak, to spróbować zre-
konstruować jego model.
100 ARSI, Pol. 26, f. 101v.
101 Krasnowolska 1939, s. 286; Poplatek, Paszenda, s. 60.
21