Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (13.1951)

TWÓRCZOŚĆ JÓZEFA SZERMENTOWSKIEGO


Ryc. 10. Odlewnia żelaza w Bialogonie pod Kielcami (?), akwarela, przed 1860, własność
prywatna, (Fot. J. Kłodowski).

agrarnego. Wielcy obszarnicy widząc, że gospodarka pańszczyźniana jest
systemem przestarzałym, mało wydajnym, stosują częściowe oczynszowa-
nie i rugi, dzięki czemu zyskują tanią najemną siłę roboczą dla folwarku.
Następuje proces rozrastania się latyfundiów, folwarku kosztem wsi, któ-
ry ulegnie pewnej zmianie po r. 1864, kiedy po uwłaszczeniu zaczyna się
proces odwrotny. Wielcy obszarnicy zyskują wpływy i znaczenie w róż-
nych dziedzinach. Andrzej Zamoyski naprzykład patronuje powstaniu To-
warzystwa Rolniczego w r. 1857, finansuje budowę statków parowych na
Wiśle, wspiera finansowo i patronuje powstającemu Towarzystwu Zachęty
Sztuk Pięknych (1860). W latach 50-tych przygasa sprawa chłopska, która
w latach 1846 i 48 wybuchła z wielką siłą i stanowiła naczelne zagadnienie
ruchu. Bunty chłopskie odezwą się dopiero w r. 1861. W tym też roku
mają miejsce pierwsze strajki robotników w Łodzi. Ale walka klasowa
z całą ostrością zarysuje się dopiero w latach 70-tych, gdy w wyniku
uwłaszczenia wzrośnie liczebnie klasa robotnicza. Żywsze rozbudzenie ru-
chu wolnościowego następuje dopiero ok. 1861 r., wyrażając się w manife-
stacjach i akcji żałoby narodowej. Lata więc 50-te to dla Warszawy lata
pewnego uspokojenia i względnego dobrobytu mieszczaństwa.

19