Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (13.1951)

REALISTYCZNY OBRAZ WSI POLSKIEJ W TWÓRCZOŚCI NORBLINA


II. 17. Żebracy, piórko, sepia. Muz. Nar, w Krak., zb. Czart. 1334.
(Fot. L. Sevipolinski)

wypadki dziejowe został wyprowadzony na wieś, do karczmy, w obejście
nędznej zagrody wieśniaczej. Opierając się na tych najpewniejszych do-
kumentach epoki, możemy z dużą dokładnością przedstawić organizację
wsi polskiej we wszystkich jej przejawach, od rozległych widoków, po-
przez malowniczą rodzajowość, aż do „Gąsiora*1 — tej nieludzkiej formy
wykonywania wyroków sądów szlacheckich.
W czasie swych podróży i podczas pobytu w Warszawie, stykał się
Norblin z bogatą różnorodnością życia chłopskiego. Widział on nędzę chło-
pa w majątkach, gdzie szlachcic był panem życia i śmierci, jedynym pra-
wodawcą ustalającym stosunek wzajemnych powinności i zobowiązań, któ-
re ustalając sam, sam łamał wykrętnie, gdzie wyzysk i nędza doprowadza-
ły do całkowitego zaprzeczenia poziomu ludzkiego życia i godności czło-
wieka, gdzie nie zaglądała radość życia, gdzie zaginęły dawne obyczaje,
a przez łachmany nie widziało się ozdobnego, barwnego stroju ludowego.
Ale prócz tych ponurych obrazów rzeczywistości polskiej, będących
wynikiem ustroju, istniała jeszcze inna rzeczywistość. Oparta także na
tradycyjnym ustroju społecznym, kształtowana była nieco odmiennie przez
szereg różnorodnych czynników. Była ona również wynikiem procesu roz-
warstwienia wsi, który w równym stopniu wytwarzał warstwę biedoty
wiejskiej, jak i warstwę średnich i najbogatszych chłopów. Już Przyłuski
w XVI w. chłopów na pięć klas poddanych liczył: „pierwsi, którzy bez
żadnego warunku w dobrowolne i wieczne oddali się poddaństwo; drudzy,
którzy przez zaręczne pismo na gruncie osiadają i wiecznie z niego wraz

107