DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Suchodolska, Maria: Realistyczny obraz wsi polskiej w twórczości Jana Piotra Norblina
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.37707#0486
MARIA SUCHODOLSKA
z sukcessorami czynić powinności obowiązują się; trzeci czynszownicy,
czynsz pewny z roli płacą; czwarci, do pewnego tylko czasu na gruncie
osiedli; naostatek komornicy i zagrodnicy: dom ogród lub pewną część roli,
najemnym sposobem od dziedzica lub kmiecia posiadający",26 Mając na
uwadze te rozwarstwienia, które do XVIII w. przetrwały w dawnej formie,
Józef Wyb:cki doradzał magnatom objęcie pełną akcją czynszowania i uwal-
niania z poddaństwa tylko chłopów najbogatszych i „najpożądniejszych" 27.
Ten proces powstawania w obrębie warstwy włościańskiej chłopów naj-
bogatszych znajdował oparcie w akcji postępowych magnatów, którzy na
tę grupę liczyli w swoich reformach. Aczkolwiek nie wpływali oni na
przebudowę ustroju feudalnego, to jednak, w zrozumieniu płynących stąd
korzyści dla własnej gospodarki rolnej, ograniczali się do złagodzenia
urządzeń dla ludności włościańskiej szczególnie uciążliwych.28 W dobrach
królewskich chłopi obdarzeni byli ... „cieniem wolności",29 to jest tym, że
wolno im było skarżyć się prawnie przed referendarzem na starostę.
Uprawnienia te w pewnym minimalnym stopniu gwarantowały utrzyma-
nie umów pańszczyźnianych. Te drobne ulgi dla chłopów w dobrach kró-
lewskich i dla włościan postępowych magnatów dawały pewnej grupie spo-
śród warstwy chłopskiej możliwości lepszej egzystencji i decydowały
o dobrym wyglądzie niektórych wsi polskich. Wśród tych chłopów schlud-
nie i barwnie ubranych, mieszkających w malowniczo położonych i lepiej
2« Przyłuski J., Leges seu statuta., [Cracoviae] 1553 Lib. I. cap. 17 de Cme-
thonibus.
27 Leśnodorski B., Opałek K., Nauka polskiego oświeceyua w walce o postęp,
Warszawa 1951, s. 16; Archiwum Wybickiego, wyd. A. Skałkowski, Gdańsk 1948, t. I.
s. 74 i nast. (cyt. wg. Leśnodorskiego, j.w.).
28 Rutkowski J., Historia gospodarcza Polski, Poznań 1947, I., s. 265.
29 Szczotka St., Prawo jest jak pajęczyna, bak się przebije, a na muchę wina,
Studia z dziejów kultury, 1949, s. 445 i nast.
''H'
II. 18. Żebrząca rodzina, 1794, piórko, sepia. Muz. Nar. w Krak., zb. Czart. 1459.
(Fot. L. Sempoliński)
108
z sukcessorami czynić powinności obowiązują się; trzeci czynszownicy,
czynsz pewny z roli płacą; czwarci, do pewnego tylko czasu na gruncie
osiedli; naostatek komornicy i zagrodnicy: dom ogród lub pewną część roli,
najemnym sposobem od dziedzica lub kmiecia posiadający",26 Mając na
uwadze te rozwarstwienia, które do XVIII w. przetrwały w dawnej formie,
Józef Wyb:cki doradzał magnatom objęcie pełną akcją czynszowania i uwal-
niania z poddaństwa tylko chłopów najbogatszych i „najpożądniejszych" 27.
Ten proces powstawania w obrębie warstwy włościańskiej chłopów naj-
bogatszych znajdował oparcie w akcji postępowych magnatów, którzy na
tę grupę liczyli w swoich reformach. Aczkolwiek nie wpływali oni na
przebudowę ustroju feudalnego, to jednak, w zrozumieniu płynących stąd
korzyści dla własnej gospodarki rolnej, ograniczali się do złagodzenia
urządzeń dla ludności włościańskiej szczególnie uciążliwych.28 W dobrach
królewskich chłopi obdarzeni byli ... „cieniem wolności",29 to jest tym, że
wolno im było skarżyć się prawnie przed referendarzem na starostę.
Uprawnienia te w pewnym minimalnym stopniu gwarantowały utrzyma-
nie umów pańszczyźnianych. Te drobne ulgi dla chłopów w dobrach kró-
lewskich i dla włościan postępowych magnatów dawały pewnej grupie spo-
śród warstwy chłopskiej możliwości lepszej egzystencji i decydowały
o dobrym wyglądzie niektórych wsi polskich. Wśród tych chłopów schlud-
nie i barwnie ubranych, mieszkających w malowniczo położonych i lepiej
2« Przyłuski J., Leges seu statuta., [Cracoviae] 1553 Lib. I. cap. 17 de Cme-
thonibus.
27 Leśnodorski B., Opałek K., Nauka polskiego oświeceyua w walce o postęp,
Warszawa 1951, s. 16; Archiwum Wybickiego, wyd. A. Skałkowski, Gdańsk 1948, t. I.
s. 74 i nast. (cyt. wg. Leśnodorskiego, j.w.).
28 Rutkowski J., Historia gospodarcza Polski, Poznań 1947, I., s. 265.
29 Szczotka St., Prawo jest jak pajęczyna, bak się przebije, a na muchę wina,
Studia z dziejów kultury, 1949, s. 445 i nast.
''H'
II. 18. Żebrząca rodzina, 1794, piórko, sepia. Muz. Nar. w Krak., zb. Czart. 1459.
(Fot. L. Sempoliński)
108