Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (13.1951)

PROBLEM SZTUKI W HUTNICTWIE ŻELAZA W WIEKU XVIII


II. 2. Płyta kominkowa z herbami Rzeczpospolitej z czasów saskich, z r. 1742.
Pochodzi z Zamku Warszawskiego. Wyrób huty w Stąporkowie. Obecnie w Muz.
Nar. w Warsz. (Fot. L. Sempoliński)
ki Izabeli z Morsztynów i Kazimierza Czartoryskiego, ksieni wizytek war-
szawskich5 *. W ten sposób odczytany monogram wskazuje na pochodzenie
płyty. Wiadomo bowiem, że Czartoryscy posiadali w Korcu hutę żelazną,
która dla braku lasu w r. 1782 była już nieczynna'*. Przypuszczać należy,
iż w tej hucie odlano płytę dla wizytek warszawskich przed r. 1745, da-
tą śmierci Elżbiety Czartoryskiej, a po r. 1739, czyli po założeniu w Polsce
pierwszego wielkiego pieca w Stąporkowie przez Jana Małachowskiego.
Na tej podstawie przypuszczać można, że płyta wykonana została w latach
1740 do 1745. Zgadzałoby się to ze szlachetnymi liniami monogramu i po-
zostałej dekoracji, utrzymanymi w charakterze późnej regencji. Jako wy-
rób hutniczy omawiana płyta, ze względu na czystość odlewu, przeja-
wiającą się w gładkiej powierzchni i ostrych krawędziach dekoracji, jest
dużą rzadkością wśród zabytków odlewnictwa.
W tych samych zbiorach znajduje się płyta z herbami Rzeczpospo-
litej z czasów saskich i napisem „ANNO 1742“, pochodząca z Zamku War-
szawskiego (il. 2). Zestawiając rok powstania tego odlewu7 ze znanymi da-
5 Żychliński T., Złota księga szlachty polskiej, Rocznik VIII, Poznań 1886, s. 53.
fi Osiński, j. w., tabl. przy s. 45.
7 Płyta kominkowa żeliwna, zbliżona kształtem do kwadratu, o wymiarach:
wys. 85 cm, szer. 87 cm, największa gr. odlewu 7 cm, najmniejsza gr. 2 cm, przecho-
wywana w Muzeum Narodowym w dwóch egzmplarzach.

187