ZAGADNIENIE SUROWCA I TANICH TKANIN WIEKU OŚWIECENIA
ślin farbierskich24, choć w dalszym ciągu sprowadzano barwniki z za-
granicy 25.
Dążenia do oszczędności, walka ze zbytkiem, która siłą rzeczy musia-
ła prowadzić do wzmożenia taniej produkcji, przebija z dalszych słów Sta-
szica, w których domaga się, aby wprowadzono „prawo oszczędnicze z za-
kazem używania materii jedwabnych..." i nie tylko żeby było „ustanowio-
ne ale surowo wykonane" 2<i. Wreszcie zwraca się do króla: .nagrodzisz
Polakom dawne nieszczęścia, gdy odnowisz w Horodnicy fabryki potrzeby,
zaniechawszy rękodzielnie jedwabne, bo w tych ustanowieniu był uczy-
niony błąd".27 Podobnie na Sejmie w 1780 r. Prymas Poniatowski wytyka
nie tylko niedostatek manufaktur krajowych ale i zbytek.28 Dziennik Han-
dlowy w 1787 r. widzi, że najistotniejszym jest „wprowadzenie do kraju
rękodzieł nie tych, któreby do przepychu i zbytku, zawsze krajowi szkodli-
wych, zmierzały..." ale takich, które do codziennego użytku służą.
Dalej Staszic w Uwagach zaleca mundury z sukna krajowego, a także
i duchowieństwu do ubioru wełny wyznacza.29 Zwraca się wreszcie do ko-
biet w słowach: ,,... taż uboga ojczyzna niszczy się, gdy was w jedwabie....
stroi, tylko sukno i płótno ma swoje; dymy, cycu30, kartunu81, krepy,
hałaju taniej dostarczyć by mogła". „Zostawcie przemyślny ubiór tym,
którym przywarom potrzebny, niech przydymiona francuska piększy się
swoimi cacas du Dauphin" 32.
Wymienione przez Staszica materie obok sukna i płótna, to częścio-
wo tkaniny drukowane, ozdobne i barwne, często mogące z powodzeniem
zastąpić jedwab 33. Niektóre z tych wyrobów miały nadane za pomocą ka-
landrowania miękkość i połysk, który sprawiał, że mało się różniły od
jedwabiu. Choć niejedne z tych materii robiono z zagranicznego surowca,
jakim była bawełna, były jednak tanie i nadawały się do masowej pro-
dukcji. Jeżeli bowiem porównamy czas trwania roboty na warsztacie pers-

24 Kula W., Manufaktury sukienne radziwillowskie w Nieświeżu, Roczniki
dziejów społecznych i gospodarczych, Poznań 1947, s. 12.
23 Archiwum .Njeświeskie, Dział XIX. Fabryka płótna woskowanego w Nie-
świeżu. (Akta własne) 1759 r. Rachunki związane'ze sprowadzeniem surowców na
potrzeby fabryki.
2H Staszic, j. w., s. 165.
27 j. w., s, 194. . . ...
28 Dz. Handl. 1791, s. 255.
29 Staszic, j. w., s. 167. . ,
:l° Z angielskiego ,,chintz", rodzaj barwnego perkalu czy płótna drukowanego,
bardzo rozpowszechnionego na zachodzie w 2 poł. w. XVIII. Początkowo technika
wyrobu cyców francuskich oparta była na wzorach przywiezionych ze wschodu.
Bliżej nieokreślona odmiana perkalu czy płótna drukowanego
22 Staszic, j. w., s. 168.
'w Przykałdem tu może być pas kontuszowy płócienny, kalandrowany (tj. na-
sycony różnymi składnikami, takimi, jak np. wosk, krochmal a następnie silnie ma-
glowany i prasowany), wyrobu gdańskiego, znajdujący się w Muzeum Narodowym
w Warszawie.

163