DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Pieriełygina, Olga: Srebrne łyżki renesansowe z XVII-wiecznego skarbu w zbiorach Lwowskiego Muzeum Historycznego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0356
346
Olga Pieriełygina
5. Srebrna łyżka z katalogu H. Domdey-Knóbler, Silber Battenberg
Antiquitdten Kataloge, Munchen 1979
„Dla srebra kawalca powieszą zuchwalca" jest jego autorstwa. Natomiast pochodzenie
napisów na pozostałych trzech łyżkach skarbu nie jest znane.
Bronisława Marekowska podzieliła dwuwiersze na dawnych łyżkach polskich na trzy
grupy: sentencje ogólno-moralne, przestrogi obyczajowe, ostrzeżenia przed kradzieżą ły-
żek12. Niewątpliwie do pierwszej grupy można zaliczyć lwowskie łyżki oznaczone w spi-
sie numerami trzy, sześć, siedem. Drugą grupę prezentują napisy na łyżkach numer jeden
i pięć, trzecią zaś numer dwa i cztery.
Według klasyfikacji łyżek ustalonej przez Marekowską, omawiane pamiątki z kolekcji
Muzeum Lwowskiego należy zaliczyć do trzeciej grupy13. Charakteryzuje się ona dość
głębokim okrągłym czerpakiem połączonym ozdobną płytką z długim sześciobocznym
trzonkiem, często z rytym napisem. Zdobią je także gmerki, herby, ornamenty roślinne.
Zazwyczaj są długie nawet do 23 cm i właśnie taką długość mają łyżki ze zbioru Włady-
sława Łozińskiego (tylko jedna jest o 0,3 cm krótsza)14. Pokaźnie rozmiary mają także ich
czerpaki - 6 cm szerokości, waga waha się od 92 do 101,8 grama, próba 0,700 (krótszej
0,600). Od strony wewnętrznej czerpaki są gładkie, zewnętrzną stronę każdej łyżki skarbu
zdobi precyzyjnie grawerowany ornament liściasty z sześciopłatkowym kwiatkiem w czę-
ści górnej. Podobny motyw zdobi łyżkę wykonaną w Zurychu w 1580 r.15
Płytki między czerpakiem a trzonkiem są zdobione plastycznym ornamentem figural-
nym: znakami zodiaku, królami, apostołami, rycerzami. Na płytkach lwowskich łyżek
znajduje się postać wojownika w uzbrojeniu podobnym do starożytnego, z dużym być
może dwuręcznym mieczem, którego umieszczono w kartuszu. Zakończenie trzonków
wszystkich łyżek w kształcie główki otoczonej wachlarzami jest jednakowe. Rysunek
takich zakończeń można znaleźć w publikacji Marekowskiej16. Złocenie na lwowskich
łyżkach zostało prawie starte. Niewykluczone, że w wyniku amatorskiej próby czyszcze-
nia.
Na odwrocie łyżek ze skarbu rytowany jest gmerk z inicjałami T.40. Władysław Łoziński
uważał, że jest to gmerk nieznanego mieszczanina lwowskiego17. „Herbiki te - pisze Łoziń-
ski o gmerkach - nie tylko z obyczajowych względów godne są uwagi - mogą one oddać
nieraz znaczną przysługę historii sztuki i archeologii w ogóle, w naszym zaś specjalnym
przypadku przyczynić się mogą do rozpoznania jakiegoś starożytnego zabytku złotnictwa,
jako wyrobu lwowskiego18.
12 MAREKOWSKA, op. cit., s.128-129.
13 Ibid., s.135-136
14 Ibid., s.135.
15 H. DOMDEY-KNÓBLER, Silber Battenberg Antiquitaten Kataloge, Munchen 1979, nr 221, s. 125.
16 MAREKOWSKA, op.cit, s.140, rys. 94.
17 W. ŁOZIŃSKI, Złotnictwo lwowskie, Lwów 1909, s. 165, nr 57.
18 Ibid., s. 56.
Olga Pieriełygina
5. Srebrna łyżka z katalogu H. Domdey-Knóbler, Silber Battenberg
Antiquitdten Kataloge, Munchen 1979
„Dla srebra kawalca powieszą zuchwalca" jest jego autorstwa. Natomiast pochodzenie
napisów na pozostałych trzech łyżkach skarbu nie jest znane.
Bronisława Marekowska podzieliła dwuwiersze na dawnych łyżkach polskich na trzy
grupy: sentencje ogólno-moralne, przestrogi obyczajowe, ostrzeżenia przed kradzieżą ły-
żek12. Niewątpliwie do pierwszej grupy można zaliczyć lwowskie łyżki oznaczone w spi-
sie numerami trzy, sześć, siedem. Drugą grupę prezentują napisy na łyżkach numer jeden
i pięć, trzecią zaś numer dwa i cztery.
Według klasyfikacji łyżek ustalonej przez Marekowską, omawiane pamiątki z kolekcji
Muzeum Lwowskiego należy zaliczyć do trzeciej grupy13. Charakteryzuje się ona dość
głębokim okrągłym czerpakiem połączonym ozdobną płytką z długim sześciobocznym
trzonkiem, często z rytym napisem. Zdobią je także gmerki, herby, ornamenty roślinne.
Zazwyczaj są długie nawet do 23 cm i właśnie taką długość mają łyżki ze zbioru Włady-
sława Łozińskiego (tylko jedna jest o 0,3 cm krótsza)14. Pokaźnie rozmiary mają także ich
czerpaki - 6 cm szerokości, waga waha się od 92 do 101,8 grama, próba 0,700 (krótszej
0,600). Od strony wewnętrznej czerpaki są gładkie, zewnętrzną stronę każdej łyżki skarbu
zdobi precyzyjnie grawerowany ornament liściasty z sześciopłatkowym kwiatkiem w czę-
ści górnej. Podobny motyw zdobi łyżkę wykonaną w Zurychu w 1580 r.15
Płytki między czerpakiem a trzonkiem są zdobione plastycznym ornamentem figural-
nym: znakami zodiaku, królami, apostołami, rycerzami. Na płytkach lwowskich łyżek
znajduje się postać wojownika w uzbrojeniu podobnym do starożytnego, z dużym być
może dwuręcznym mieczem, którego umieszczono w kartuszu. Zakończenie trzonków
wszystkich łyżek w kształcie główki otoczonej wachlarzami jest jednakowe. Rysunek
takich zakończeń można znaleźć w publikacji Marekowskiej16. Złocenie na lwowskich
łyżkach zostało prawie starte. Niewykluczone, że w wyniku amatorskiej próby czyszcze-
nia.
Na odwrocie łyżek ze skarbu rytowany jest gmerk z inicjałami T.40. Władysław Łoziński
uważał, że jest to gmerk nieznanego mieszczanina lwowskiego17. „Herbiki te - pisze Łoziń-
ski o gmerkach - nie tylko z obyczajowych względów godne są uwagi - mogą one oddać
nieraz znaczną przysługę historii sztuki i archeologii w ogóle, w naszym zaś specjalnym
przypadku przyczynić się mogą do rozpoznania jakiegoś starożytnego zabytku złotnictwa,
jako wyrobu lwowskiego18.
12 MAREKOWSKA, op. cit., s.128-129.
13 Ibid., s.135-136
14 Ibid., s.135.
15 H. DOMDEY-KNÓBLER, Silber Battenberg Antiquitaten Kataloge, Munchen 1979, nr 221, s. 125.
16 MAREKOWSKA, op.cit, s.140, rys. 94.
17 W. ŁOZIŃSKI, Złotnictwo lwowskie, Lwów 1909, s. 165, nr 57.
18 Ibid., s. 56.