DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Kowalczyk, Jerzy: Pomnik Jordanów w Krakowie: Problem datowania i autorstwa*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.70649#0164
160
Jerzy Kowalczyk
Ludu Łepkowski przypisał pomnik Jordana polskiemu rzeźbiarzowi Janowi ze Lwowa,
twórcy stall w kościele św. Idziego w Krakowie, na których odkrył sygnaturę4. Chodziło
oczywiście o mistrza Jana Białego rodem z Krakowa, ucznia Jana Marii Padovana i Jana
Michałowicza z Urzędowa.
Nagrobek nie był podówczas w najlepszym stanie. W grudniu 1786 r. uległ częściowe-
mu uszkodzeniu w czasie trzęsienia ziemi. Zarówno wspomniana litografia, jak i pocho-
dząca sprzed 1843 r. piękna akwarela Władysława Zielińskiego (il. 1) zachowana
w zbiorach Archiwum Państwowego w Krakowie5, dokumentują stan zabytku przed re-
stauracją, do której doszło z inicjatywy potomków rodu i biskupa Ludwika Łętowskiego
w 1866 r. Prowadzący ją krakowski kamieniarz Edward Stehlik dorobił leżącej figurze
Spytka nogi od kolan, a figurę wieńczącą pomnik przerobił na personifikację Sprawiedli-
wości, dodając jej głowę i rękę z wagą. W trakcie odnawiania usunięto zachowane resztki
polichromii i złoceń kamieniarki, a na koniec, wbrew zaleceniom Stehlika, pokryto
pomnik pokostem. W 1887 r. na łamach krakowskiego Czasu sprawa niewłaściwej restau-
racji wywołała polemikę między Stanisławem Tomkowiczem a wspomnianym kamienia-
rzem6 7. Zapewne podczas konserwacji nagrobka koncepcja polskiego autorstwa otrzymała
niejako źródłowe potwierdzenie. Józef Mączyński odnalazł bowiem w części cokołowej,
pod jedną z głów aniołów zastępujących kariatydy, dwukrotnie podobno powtórzony na-
pis: Paulus Wadowski alias Baltazar AD 1593 ex natione Vadoviensis1. Niebawem za
Mączyńskim tekst inskrypcji powtórzył Ambroży Grabowski (1866) i za twórcę pomnika
także uznał „naszego rodaka”, który umieścił swoje imię na kamieniu8. W trafność tej
atrybucji wątpił Marian Sokołowski (1884), który omawiając nagrobek Spytka Jordana
jako przykład oddziaływania Italii na sztukę Odrodzenia w Polsce, pominął milczeniem
nazwiska domniemanych polskich twórców9. Z kolei Stanisław Tomkowicz (1887) z oka-
zji wspomnianej polemiki, jaka wywiązała się z powodu zeszpecenia nagrobka przez po-
kostowanie, powtórzył za Grabowskim informację o zupełnie zamalowanym podpisie
„jakoby rzeźbiarza” z datą 159310. Pół wieku po skromnej publikacji Łepkowskiego mo-
numentem zajął się wnikliwie Władysław Łuszczkiewicz (1898), autor kolejnej monogra-
fii kościoła św. Katarzyny11. Nie tylko przytoczył on polskie tłumaczenie łacińskich
inskrypcji, ale jako pierwszy zwrócił uwagę na bardzo ważne źródła pisane: testament
Wawrzyńca Spytka Jordana oraz opis pomnika w herbarzu Paprockiego. Na postawie tych
źródeł zidentyfikował postacie męskie, a dzięki identyfikacji herbów także i kobiece,
ustalając stopień ich pokrewieństwa z fundatorem. Znakomity badacz nie przyjął roku
1593 za datę wykonania nagrobka. Odniósł się sceptycznie do inskrypcji widocznej
do czasu pokostowania, uznał bowiem że „Wawrzyniec stawiał ten pomnik za swego ży-
cia”, a ponadto nazwiska Pawła Wadowskiego nie znalazł w źródłach wśród rzeźbiarzy.
4 ŁEPKOWSKI, „Zasługi Jordanów w Polsce...”, s. 30-32.
5 Archiwum Państwowe w Krakowie (dalej: APK), nr inw. 7, repr. Muz. Nar. Kraków, PIK 1362.
6 Stanisław TOMKOWICZ, „Nieco o zabytkach krakowskich, ich ratowaniu i ich niszczycielach”, Czas, XL: 1887,
nr 53, oraz odpowiedź Edwarda Stehlika, ibid., XL: 1887, nr 72; wg wypisów Marii Krasnowolskiej.
7 APK, Zespół Tek Grabowskiego, sygn. E. 22, s. 303; wycinek nieokreślonej publikacji Józefa Mączyńskiego wskazała
mi Maria Krasnowolska.
8 Ambroży GRABOWSKI, Kraków i jego okolice, wyd. V, Kraków 1866, s. 188.
9 Marian SOKOŁOWSKI, O wpływach włoskich na sztukę Odrodzenia u nas, Kraków 1884, s. 13, odb. z Przeglądu
Polskiego, XIX: 1884, t. 1, s. 311-333.
10 TOMKOWICZ, „Nieco o zabytkach...”.
11 Władysław ŁUSZCZKIEWICZ, Kościół św Katarzyny z klasztorem 00. Augustyanów. Z 9 rycinami, Kraków 1898
(„Biblioteka Krakowska” nr 8).
Jerzy Kowalczyk
Ludu Łepkowski przypisał pomnik Jordana polskiemu rzeźbiarzowi Janowi ze Lwowa,
twórcy stall w kościele św. Idziego w Krakowie, na których odkrył sygnaturę4. Chodziło
oczywiście o mistrza Jana Białego rodem z Krakowa, ucznia Jana Marii Padovana i Jana
Michałowicza z Urzędowa.
Nagrobek nie był podówczas w najlepszym stanie. W grudniu 1786 r. uległ częściowe-
mu uszkodzeniu w czasie trzęsienia ziemi. Zarówno wspomniana litografia, jak i pocho-
dząca sprzed 1843 r. piękna akwarela Władysława Zielińskiego (il. 1) zachowana
w zbiorach Archiwum Państwowego w Krakowie5, dokumentują stan zabytku przed re-
stauracją, do której doszło z inicjatywy potomków rodu i biskupa Ludwika Łętowskiego
w 1866 r. Prowadzący ją krakowski kamieniarz Edward Stehlik dorobił leżącej figurze
Spytka nogi od kolan, a figurę wieńczącą pomnik przerobił na personifikację Sprawiedli-
wości, dodając jej głowę i rękę z wagą. W trakcie odnawiania usunięto zachowane resztki
polichromii i złoceń kamieniarki, a na koniec, wbrew zaleceniom Stehlika, pokryto
pomnik pokostem. W 1887 r. na łamach krakowskiego Czasu sprawa niewłaściwej restau-
racji wywołała polemikę między Stanisławem Tomkowiczem a wspomnianym kamienia-
rzem6 7. Zapewne podczas konserwacji nagrobka koncepcja polskiego autorstwa otrzymała
niejako źródłowe potwierdzenie. Józef Mączyński odnalazł bowiem w części cokołowej,
pod jedną z głów aniołów zastępujących kariatydy, dwukrotnie podobno powtórzony na-
pis: Paulus Wadowski alias Baltazar AD 1593 ex natione Vadoviensis1. Niebawem za
Mączyńskim tekst inskrypcji powtórzył Ambroży Grabowski (1866) i za twórcę pomnika
także uznał „naszego rodaka”, który umieścił swoje imię na kamieniu8. W trafność tej
atrybucji wątpił Marian Sokołowski (1884), który omawiając nagrobek Spytka Jordana
jako przykład oddziaływania Italii na sztukę Odrodzenia w Polsce, pominął milczeniem
nazwiska domniemanych polskich twórców9. Z kolei Stanisław Tomkowicz (1887) z oka-
zji wspomnianej polemiki, jaka wywiązała się z powodu zeszpecenia nagrobka przez po-
kostowanie, powtórzył za Grabowskim informację o zupełnie zamalowanym podpisie
„jakoby rzeźbiarza” z datą 159310. Pół wieku po skromnej publikacji Łepkowskiego mo-
numentem zajął się wnikliwie Władysław Łuszczkiewicz (1898), autor kolejnej monogra-
fii kościoła św. Katarzyny11. Nie tylko przytoczył on polskie tłumaczenie łacińskich
inskrypcji, ale jako pierwszy zwrócił uwagę na bardzo ważne źródła pisane: testament
Wawrzyńca Spytka Jordana oraz opis pomnika w herbarzu Paprockiego. Na postawie tych
źródeł zidentyfikował postacie męskie, a dzięki identyfikacji herbów także i kobiece,
ustalając stopień ich pokrewieństwa z fundatorem. Znakomity badacz nie przyjął roku
1593 za datę wykonania nagrobka. Odniósł się sceptycznie do inskrypcji widocznej
do czasu pokostowania, uznał bowiem że „Wawrzyniec stawiał ten pomnik za swego ży-
cia”, a ponadto nazwiska Pawła Wadowskiego nie znalazł w źródłach wśród rzeźbiarzy.
4 ŁEPKOWSKI, „Zasługi Jordanów w Polsce...”, s. 30-32.
5 Archiwum Państwowe w Krakowie (dalej: APK), nr inw. 7, repr. Muz. Nar. Kraków, PIK 1362.
6 Stanisław TOMKOWICZ, „Nieco o zabytkach krakowskich, ich ratowaniu i ich niszczycielach”, Czas, XL: 1887,
nr 53, oraz odpowiedź Edwarda Stehlika, ibid., XL: 1887, nr 72; wg wypisów Marii Krasnowolskiej.
7 APK, Zespół Tek Grabowskiego, sygn. E. 22, s. 303; wycinek nieokreślonej publikacji Józefa Mączyńskiego wskazała
mi Maria Krasnowolska.
8 Ambroży GRABOWSKI, Kraków i jego okolice, wyd. V, Kraków 1866, s. 188.
9 Marian SOKOŁOWSKI, O wpływach włoskich na sztukę Odrodzenia u nas, Kraków 1884, s. 13, odb. z Przeglądu
Polskiego, XIX: 1884, t. 1, s. 311-333.
10 TOMKOWICZ, „Nieco o zabytkach...”.
11 Władysław ŁUSZCZKIEWICZ, Kościół św Katarzyny z klasztorem 00. Augustyanów. Z 9 rycinami, Kraków 1898
(„Biblioteka Krakowska” nr 8).