DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artikuły
DOI article:Czyż, Anna Sylwia: O pochówkach serc Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Klary Izabelli de Mailly-Lascaris Pacowej oraz o nekropoli Paców w Pożajściu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70769#0684
678
Anna Sylwia Czyż
I obyczajów krasą niewidaną,
Włada, jak pani, swoich więźniów losem,
I jakoby to nie o gardło grali,
Tak do niej bieżą i wielcy, i Mali17 18.
Powabowi Francuzki uległ ponoć sam Władysław IV, którego jednak Klara Izabella
odrzuciła pozostając wierną królowej. Nie wiadomo na ile prawdziwa jest informacja po-
dana w epicedium autorstwa ks. Chryzostoma Gołembiowskiego, że -wysokie urodzenie
i osobliwe cnoty tak poważała Monarchini, że osobliwe jej [tj. Klarze Izabelli de Mailly -
Lascaris - A. S. C.] wydzielić kazała apartamentu^. Faktem jest, że Ludwika Maria za-
aranżowała małżeństwo Klary Izabelli z Krzysztofem Zygmuntem Pacem. Chorąży wielki
litewski, od 1658 r. pieczętarz wielki litewski, starszy od wybranki oil lat, stracił dla niej
zupełnie głowę, co ks. Chryzostom Gołembiowski ubrał w literacką frazę cnót świętych
Clara jaśniejąc splendorem, uwiodła oczy a bardziej serce wielkiego kanclerza19. Spe-
cjalnie dla niej w niedzielę Męki Pańskiej 1654 r. Krzysztof Zygmunt Pac urządził na
dworze pokaz akrobatów, co ze zrozumiałych względów wywołało powszechne zgorsze-
nie. Ślub Klary Izabelli z Pacem miał miejsce 28 czerwca 1654 r., a obrządkowi przewod-
niczył nuncjusz Pietro Vidoni. Trwające trzy dni wesele w pałacu Ogrodowym
(Kazimierzowskim) wyprawiła młodej parze królowa20 21.
Podczas „potopu” Klara Izabella de Mailly-Lascaris towarzyszyła Ludwice Marii. Po
jej śmierci weszła do dworu Eleonory Wiśniowieckiej, podając się podobno nie za Fran-
cuzkę, ale Lotarynkę. Została wówczas (w 1670 r.) damą Orderu Krzyża Gwiaździstego,
a także zajęła pierwsze miejsce wśród dam honorowych. Jej mąż został mianowany przez
króla marszałkiem dworu Eleonory. Fakt ten opisał jeden z anonimowych szlachciców
następująco: Pac [...] królowej przysądził jako pijawkę żonę swoją, która dobrą krew
z niej wysysa, a niecnotliwych, szalbierskich figlów ją uczy, bo codziennie bierze lekcję od
męża swego [...] jako tę pobożną panią dementować, wszystkich u niej ohydzie, a siebie
w konfiidencyjnej zachować [...]. Toż się dzieje z Królem [...] i miast do uśmierzenia
diffiidencyjej coraz większe się dzieją, kiedy ci, co za przeszłego Pana radą swą Ojczyznę
gubili, tak się teraz kwoka z kurczętami w pokój wprowadziła i dziwujemy się wszyscy, że
teraźniejszy król polega na tych frantach11.
Klara Izabella de Mailly-Lascaris należała do rozpolitykowanych niewiast, których
w 2. poł. XVII w. było wśród magnatek Rzeczpospolitej całkiem sporo. W razie potrzeby
17 MORSZTYN, op. cit, s. 467. Nieżyczliwa jej dworska „przyjaciółka” Katarzyna Gordon of Huntly, nota bene żona
Jana Andrzeja Morsztyna, opisała Klarę Izabellę zupełnie inaczej: zła, chuda i brzydka megiera litewska. Cyt. za:
FABIANI, Warszawski dwór..., s. 62.
18 Pojedynek śmierci z życiem na pogrzebie [...] Krzysztofa Zygmunta Paca [...] i Clary Isabelli Eugeniej Pacowej [...]
żałobną mową przez x. Chryzostoma Gołembiowskiego [...] reprezentowany..., Warszawa 1685, k. 16.
19 Ibid., k. 16.
20 Świadkami ślubu byli Mikołaj Stefan Pac oraz Wincenty Gosiewski. Akt zawarcia małżeństwa zachował się w doku-
mentach parafii Krzyża Świętego (br. sygn.) - Liber matrimonialis, k. 50. Zob. także FABIANI, „Nieznane portrety...”,
s. 145, przyp. 27 (tu błędna data - 8 VI); ead., Warszawski dwór..., s. 55-56, 62, 92; Marek KWIATKOWSKI, Belwe-
der, Warszawa 1976, s. 8; Jerzy LILEYKO, Życie codzienne w Warszawie za Wazów, Warszawa 1984, s. 208; LIBI-
SZOWSKA, op. cit., s. 17, 30-31; Karolina TARGOSZ, Sawantki w Polsce XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze
środowisk dworskich, Warszawa 1997, s. 51-52.
21 Cyt. za: FABIANI, „Nieznane portrety...”, s. 148. Zob. także Ead., Warszawski dwór..., s. 57, 75-76; TARGOSZ,
Sawantki w Polsce..., s. 77; Mirosława KAMECKA-SKRAJNA, Królowa Eleonora Maria Józefa Wiśniowiecka (1653-
1697), Toruń 2007, s. 53, 70, 82.
Anna Sylwia Czyż
I obyczajów krasą niewidaną,
Włada, jak pani, swoich więźniów losem,
I jakoby to nie o gardło grali,
Tak do niej bieżą i wielcy, i Mali17 18.
Powabowi Francuzki uległ ponoć sam Władysław IV, którego jednak Klara Izabella
odrzuciła pozostając wierną królowej. Nie wiadomo na ile prawdziwa jest informacja po-
dana w epicedium autorstwa ks. Chryzostoma Gołembiowskiego, że -wysokie urodzenie
i osobliwe cnoty tak poważała Monarchini, że osobliwe jej [tj. Klarze Izabelli de Mailly -
Lascaris - A. S. C.] wydzielić kazała apartamentu^. Faktem jest, że Ludwika Maria za-
aranżowała małżeństwo Klary Izabelli z Krzysztofem Zygmuntem Pacem. Chorąży wielki
litewski, od 1658 r. pieczętarz wielki litewski, starszy od wybranki oil lat, stracił dla niej
zupełnie głowę, co ks. Chryzostom Gołembiowski ubrał w literacką frazę cnót świętych
Clara jaśniejąc splendorem, uwiodła oczy a bardziej serce wielkiego kanclerza19. Spe-
cjalnie dla niej w niedzielę Męki Pańskiej 1654 r. Krzysztof Zygmunt Pac urządził na
dworze pokaz akrobatów, co ze zrozumiałych względów wywołało powszechne zgorsze-
nie. Ślub Klary Izabelli z Pacem miał miejsce 28 czerwca 1654 r., a obrządkowi przewod-
niczył nuncjusz Pietro Vidoni. Trwające trzy dni wesele w pałacu Ogrodowym
(Kazimierzowskim) wyprawiła młodej parze królowa20 21.
Podczas „potopu” Klara Izabella de Mailly-Lascaris towarzyszyła Ludwice Marii. Po
jej śmierci weszła do dworu Eleonory Wiśniowieckiej, podając się podobno nie za Fran-
cuzkę, ale Lotarynkę. Została wówczas (w 1670 r.) damą Orderu Krzyża Gwiaździstego,
a także zajęła pierwsze miejsce wśród dam honorowych. Jej mąż został mianowany przez
króla marszałkiem dworu Eleonory. Fakt ten opisał jeden z anonimowych szlachciców
następująco: Pac [...] królowej przysądził jako pijawkę żonę swoją, która dobrą krew
z niej wysysa, a niecnotliwych, szalbierskich figlów ją uczy, bo codziennie bierze lekcję od
męża swego [...] jako tę pobożną panią dementować, wszystkich u niej ohydzie, a siebie
w konfiidencyjnej zachować [...]. Toż się dzieje z Królem [...] i miast do uśmierzenia
diffiidencyjej coraz większe się dzieją, kiedy ci, co za przeszłego Pana radą swą Ojczyznę
gubili, tak się teraz kwoka z kurczętami w pokój wprowadziła i dziwujemy się wszyscy, że
teraźniejszy król polega na tych frantach11.
Klara Izabella de Mailly-Lascaris należała do rozpolitykowanych niewiast, których
w 2. poł. XVII w. było wśród magnatek Rzeczpospolitej całkiem sporo. W razie potrzeby
17 MORSZTYN, op. cit, s. 467. Nieżyczliwa jej dworska „przyjaciółka” Katarzyna Gordon of Huntly, nota bene żona
Jana Andrzeja Morsztyna, opisała Klarę Izabellę zupełnie inaczej: zła, chuda i brzydka megiera litewska. Cyt. za:
FABIANI, Warszawski dwór..., s. 62.
18 Pojedynek śmierci z życiem na pogrzebie [...] Krzysztofa Zygmunta Paca [...] i Clary Isabelli Eugeniej Pacowej [...]
żałobną mową przez x. Chryzostoma Gołembiowskiego [...] reprezentowany..., Warszawa 1685, k. 16.
19 Ibid., k. 16.
20 Świadkami ślubu byli Mikołaj Stefan Pac oraz Wincenty Gosiewski. Akt zawarcia małżeństwa zachował się w doku-
mentach parafii Krzyża Świętego (br. sygn.) - Liber matrimonialis, k. 50. Zob. także FABIANI, „Nieznane portrety...”,
s. 145, przyp. 27 (tu błędna data - 8 VI); ead., Warszawski dwór..., s. 55-56, 62, 92; Marek KWIATKOWSKI, Belwe-
der, Warszawa 1976, s. 8; Jerzy LILEYKO, Życie codzienne w Warszawie za Wazów, Warszawa 1984, s. 208; LIBI-
SZOWSKA, op. cit., s. 17, 30-31; Karolina TARGOSZ, Sawantki w Polsce XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze
środowisk dworskich, Warszawa 1997, s. 51-52.
21 Cyt. za: FABIANI, „Nieznane portrety...”, s. 148. Zob. także Ead., Warszawski dwór..., s. 57, 75-76; TARGOSZ,
Sawantki w Polsce..., s. 77; Mirosława KAMECKA-SKRAJNA, Królowa Eleonora Maria Józefa Wiśniowiecka (1653-
1697), Toruń 2007, s. 53, 70, 82.