DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.53375#0127
PARS SEPTIMA
RAETIA.
DE RAETICARVM INSCRIPTIONVM AVCTORIBVS.
Raetia antiqua cum maiore ex parte comprehendatur finibus Bavariae
hodiernae, Bavarici auctores (demptis scilicet iis, qui de provincia Rhe-
nana tantum exposuerunt) qui ad haec studia maiorem curam attulerunt
hoc loco enarrabuntur. Nam Tirolensis provinciae, cuius pars septentrio-
nalis item ad Raetiam pertinet, quoniam ea regio quae inscriptiones
habet universa fere comprehenditur finibus Italiae antiquae, quae de auc-
toribus Tirolensibus dicenda sunt, cum separari recte non possint, pro-
ponuntur in volumine quinto. Nec magis placuit de Wirtembergicarum
inscriptionum auctoribus hoc loco disserere propter paucas earum partium
inscriptiones in hoc volumen receptas; sufficit nominavisse Staelinum, quem
cum inter Germaniae rerum provincialium scriptores primum locum ob-
tinere hodie omnes consentiant, rei quoque epigraphicae regionis eius
certa fundamenta iecisse tam cura musei Stuttgartensis quam publica ti-
tulorum editione periti non ignorant.
I. Conradus Peutinger (1465—1547) Augustanus inscriptiones patrias
iussu Maximiliani imperatoris collectas edidit bis. Prior editio inscripta
est sic: Romanae vetustatis fragmenta in Augusta Vindelicorum et eius
dioecesi. Anno Chr. sal. MDV VIII kls. Octobr. Erhardus Ratold3
Augustensis impressit fol. (foll. 7 non num.), quae est syllogarum inscrip-
tionum typis expressarum omnium quotquot extant antiquissima. Exemplum
manu auctoris emendatum servatur Monachi ms. Lat. 4018 sive Aug. les. 18.
Posterior editio inscripta est sic: Inscriptiones vetustae Roman. et earum
fragmenta in Augusta Vindelicorum et eius dioecesi cura et diligentia Chuon-
radi Peutingeri antea impressae, nunc denuo revisae castigatae simul et
auctae. Excusa in aedibus Io. Scboeffer Mogunciaci a. Chr. 1520 mense
Augusto fol. (foll. 16 non num.); quae sylloge utilis est propter addita-
menta, titulos in priore iam editos uno n. 5825 excepto inde repetiit
non sine mendis. Praeterea libri scripti Peutingeri servati Augustae in
bibliotheca municipali (codd. 526. 527) etiam Augustana habent non
multa, sed exemplis probis.
II. Margarita Velseria uxor Peutingeri Augustana commentarium
scripsit de titulis Augustanis a. 1511 ad Christophorum fratrem et prae-
ceptorem, qui extat ms. in libris duobus Augustano n. 522 et Monacensi Lat.
4018 una cum syllogis Peutingeranis et anni 1505 ab ipso auctore emendata
(v. supra) et anni 1520 ab eodem dono oblata Humelbergero et cum epistulis
ad commentarium illum pertinentibus Peutingeri ad Humelbergerum a. 1512
(ed. Veith in vita Peutingeri p. 148) et responso huius. Editus est Vel-
seriae tractatus ex Monacensi libro ab Hier. Andrea Mertens Augustae
Vindelicorum a. 1778. 8. Apparet ex eo Margaritam usam .esse copiis
epigraphicis a marito collectis.
III. Iohannes Aventinus sive Turmair Abensbergensis (n. 4 Iui. 1477,
m. 1534 lan. 9; cf. Wiedemann Iohann Turmair genannt Aventinus Fri-
singae 1858. 8.) quos descripsit titulos Romanos, manu eius exaratos vel
potius delineatos habemus in codice omnium primario nuper, cum diu la-
tuisset, denuo ex antiqua lesuitarum ecclesia in lucem protracto et resti-
tuto bibliothecae Monacensi Lat. 281 fol. foll. 46, cuius huc pertinent
vetustates Romane a loanne Aventino inventae in Vindelico f. 1—7 et ve-
III
tustates Romane a I. A. inventae in Norico f. 16—20. Duos ex his titulis,
inventos a se ut ait a. 1509, edidit in rudimentis grammaticae (Augustae
1517); omnes additis aliis, qui in autographo illo non leguntur, inseruit
annalibus Boiorum tam Latine quam Germanice conscriptis. Quorum
utriusque recensionis et exempla scripta passim servant bibliothecae
Germaniae et editiones prodierunt complures; nos cum non biblio-
graphiam conscribamus, sed epigraphiae subsidia indicemus, ea pro-
ponemus qnae vere utilia esse repperimus. Latinae recensionis editio
princeps, quam curavit Hier. Ziegler (Ingolstadii 1554 fol.), codicibus
fere praestat. Excipiendus tamen est Stuttgartensis histor. fol. 407 b
olim Oswaldi de Eghk, quem biographus Aventini Wiedemannus p. 279
male dicit autographum, cum multae in eo offendantur mendae librarium
prae se ferentes, sed emendatus est cum cura fortasse ab ipso Aventino.
Editio Ziegleriana si ad eum ipsum librum facta est, editor quaedam de
suo addiderit mutaveritve necesse est (ut p. 118 ad n. 5630 verba ‘in
Lambach monasterio super flumen Ens’ in codice desiderantur); ceterum
quae editio illa suppressit, ne clerici offenderentur, ea cernuntur in codice
uncis inclusa, nec raro in minoribus codex editione emendatior est (ut
1. c. institit cod. recte, institvit ed. a. 1554). Guelferbytanus Aventini
codex fortasse autographus (Aug. 19. 22), cui subscriptum: loannes Aven-
tinus. Coeptus a. Chr. MDXIX sexto die Februarii Abusinae in contubernio
Carmelitarum; finitus Abusinae .... a. Chr. MDXIX undecimo die lunif
non continet nisi librum primum annalium inscriptiones non habentem. —
Recensionis Germanicae praeter editionem principem curatam a Sim.
Schardio (Chronica des gar alten Hauss Beyern Franco furti ad Moenum
1566. fol.) mea causa optimus amicus Halmius excussit libros duos Mo-
nacenses Bav. n. 1560 sui generis optimum (v. inter alia v. 1. ad n. 5938) et
n. 1574 scriptum a Zieglero Aventini editore; tertium Monacensem Bav.
n. 1567, item Guelferbytanum (Aug. 27), quem male quidam autographum
dixerunt, examinatos praetermisi. Praeter haec adhibita sunt ex schediasma-
tis Aventini duo originesRatisponenses (cod. Monae. Bav. 1583, unde ed. Oefele
rer. Boic. scr. 2, 741 sq.) et de urbe Bathaviensi narratiuncula (ex adversario-
rum Aventini vol. X ed. Oefele 1. c. 1, 701 sq.). Denique Apianum (1534)
apparet usum esse exemplis Aventini, antequam publici iuris fierent, for-
tasse ab ipso auctore subministratis. — In his copiis adhibendis cavi, ne
supervacaneis afferendis legentes sine causa morarer. Ubicunque autem
autographum (cod. Monae. Lat. 281) praesto est, quod notabile est titulos
passim proponere secundis curis ad ipsa archetypa exactos, ibi reliqui
libri Aventiniani tuto neglegentur. Id vero ubi deficit (neque enim habet
nisi partem inscriptionum), Latina recensio plerumque praestat Apiano
et semper Germanicae; immo haec plane potuit abici exceptis scilicet
titulis iis, quos sola habet in altera omissos. In Latinis annalibus secutus
sum codicem Stuttgartensem et editionem principem, et ubi Aventini lectio
ex huius operis consilio indicanda fuit, ibi ita dedi horum duorum
librorum plenam, ut ubi consentiunt editionem tantummodo nominarem;
in Germanicis maxime attendi ad codicem Monacensem n. 1560. — Ce-
terum fidem Aventini qui in dubium vocant, ii aut errant aut certe quae
ei exprobrant ad titulos ab eo exceptos non perveniunt. Immo optima
eaque aetate paene mirabili industria Raetiam universam et ex Norico
tractum Salisburgensem monumentorum colligendorum causa peragravit
89
RAETIA.
DE RAETICARVM INSCRIPTIONVM AVCTORIBVS.
Raetia antiqua cum maiore ex parte comprehendatur finibus Bavariae
hodiernae, Bavarici auctores (demptis scilicet iis, qui de provincia Rhe-
nana tantum exposuerunt) qui ad haec studia maiorem curam attulerunt
hoc loco enarrabuntur. Nam Tirolensis provinciae, cuius pars septentrio-
nalis item ad Raetiam pertinet, quoniam ea regio quae inscriptiones
habet universa fere comprehenditur finibus Italiae antiquae, quae de auc-
toribus Tirolensibus dicenda sunt, cum separari recte non possint, pro-
ponuntur in volumine quinto. Nec magis placuit de Wirtembergicarum
inscriptionum auctoribus hoc loco disserere propter paucas earum partium
inscriptiones in hoc volumen receptas; sufficit nominavisse Staelinum, quem
cum inter Germaniae rerum provincialium scriptores primum locum ob-
tinere hodie omnes consentiant, rei quoque epigraphicae regionis eius
certa fundamenta iecisse tam cura musei Stuttgartensis quam publica ti-
tulorum editione periti non ignorant.
I. Conradus Peutinger (1465—1547) Augustanus inscriptiones patrias
iussu Maximiliani imperatoris collectas edidit bis. Prior editio inscripta
est sic: Romanae vetustatis fragmenta in Augusta Vindelicorum et eius
dioecesi. Anno Chr. sal. MDV VIII kls. Octobr. Erhardus Ratold3
Augustensis impressit fol. (foll. 7 non num.), quae est syllogarum inscrip-
tionum typis expressarum omnium quotquot extant antiquissima. Exemplum
manu auctoris emendatum servatur Monachi ms. Lat. 4018 sive Aug. les. 18.
Posterior editio inscripta est sic: Inscriptiones vetustae Roman. et earum
fragmenta in Augusta Vindelicorum et eius dioecesi cura et diligentia Chuon-
radi Peutingeri antea impressae, nunc denuo revisae castigatae simul et
auctae. Excusa in aedibus Io. Scboeffer Mogunciaci a. Chr. 1520 mense
Augusto fol. (foll. 16 non num.); quae sylloge utilis est propter addita-
menta, titulos in priore iam editos uno n. 5825 excepto inde repetiit
non sine mendis. Praeterea libri scripti Peutingeri servati Augustae in
bibliotheca municipali (codd. 526. 527) etiam Augustana habent non
multa, sed exemplis probis.
II. Margarita Velseria uxor Peutingeri Augustana commentarium
scripsit de titulis Augustanis a. 1511 ad Christophorum fratrem et prae-
ceptorem, qui extat ms. in libris duobus Augustano n. 522 et Monacensi Lat.
4018 una cum syllogis Peutingeranis et anni 1505 ab ipso auctore emendata
(v. supra) et anni 1520 ab eodem dono oblata Humelbergero et cum epistulis
ad commentarium illum pertinentibus Peutingeri ad Humelbergerum a. 1512
(ed. Veith in vita Peutingeri p. 148) et responso huius. Editus est Vel-
seriae tractatus ex Monacensi libro ab Hier. Andrea Mertens Augustae
Vindelicorum a. 1778. 8. Apparet ex eo Margaritam usam .esse copiis
epigraphicis a marito collectis.
III. Iohannes Aventinus sive Turmair Abensbergensis (n. 4 Iui. 1477,
m. 1534 lan. 9; cf. Wiedemann Iohann Turmair genannt Aventinus Fri-
singae 1858. 8.) quos descripsit titulos Romanos, manu eius exaratos vel
potius delineatos habemus in codice omnium primario nuper, cum diu la-
tuisset, denuo ex antiqua lesuitarum ecclesia in lucem protracto et resti-
tuto bibliothecae Monacensi Lat. 281 fol. foll. 46, cuius huc pertinent
vetustates Romane a loanne Aventino inventae in Vindelico f. 1—7 et ve-
III
tustates Romane a I. A. inventae in Norico f. 16—20. Duos ex his titulis,
inventos a se ut ait a. 1509, edidit in rudimentis grammaticae (Augustae
1517); omnes additis aliis, qui in autographo illo non leguntur, inseruit
annalibus Boiorum tam Latine quam Germanice conscriptis. Quorum
utriusque recensionis et exempla scripta passim servant bibliothecae
Germaniae et editiones prodierunt complures; nos cum non biblio-
graphiam conscribamus, sed epigraphiae subsidia indicemus, ea pro-
ponemus qnae vere utilia esse repperimus. Latinae recensionis editio
princeps, quam curavit Hier. Ziegler (Ingolstadii 1554 fol.), codicibus
fere praestat. Excipiendus tamen est Stuttgartensis histor. fol. 407 b
olim Oswaldi de Eghk, quem biographus Aventini Wiedemannus p. 279
male dicit autographum, cum multae in eo offendantur mendae librarium
prae se ferentes, sed emendatus est cum cura fortasse ab ipso Aventino.
Editio Ziegleriana si ad eum ipsum librum facta est, editor quaedam de
suo addiderit mutaveritve necesse est (ut p. 118 ad n. 5630 verba ‘in
Lambach monasterio super flumen Ens’ in codice desiderantur); ceterum
quae editio illa suppressit, ne clerici offenderentur, ea cernuntur in codice
uncis inclusa, nec raro in minoribus codex editione emendatior est (ut
1. c. institit cod. recte, institvit ed. a. 1554). Guelferbytanus Aventini
codex fortasse autographus (Aug. 19. 22), cui subscriptum: loannes Aven-
tinus. Coeptus a. Chr. MDXIX sexto die Februarii Abusinae in contubernio
Carmelitarum; finitus Abusinae .... a. Chr. MDXIX undecimo die lunif
non continet nisi librum primum annalium inscriptiones non habentem. —
Recensionis Germanicae praeter editionem principem curatam a Sim.
Schardio (Chronica des gar alten Hauss Beyern Franco furti ad Moenum
1566. fol.) mea causa optimus amicus Halmius excussit libros duos Mo-
nacenses Bav. n. 1560 sui generis optimum (v. inter alia v. 1. ad n. 5938) et
n. 1574 scriptum a Zieglero Aventini editore; tertium Monacensem Bav.
n. 1567, item Guelferbytanum (Aug. 27), quem male quidam autographum
dixerunt, examinatos praetermisi. Praeter haec adhibita sunt ex schediasma-
tis Aventini duo originesRatisponenses (cod. Monae. Bav. 1583, unde ed. Oefele
rer. Boic. scr. 2, 741 sq.) et de urbe Bathaviensi narratiuncula (ex adversario-
rum Aventini vol. X ed. Oefele 1. c. 1, 701 sq.). Denique Apianum (1534)
apparet usum esse exemplis Aventini, antequam publici iuris fierent, for-
tasse ab ipso auctore subministratis. — In his copiis adhibendis cavi, ne
supervacaneis afferendis legentes sine causa morarer. Ubicunque autem
autographum (cod. Monae. Lat. 281) praesto est, quod notabile est titulos
passim proponere secundis curis ad ipsa archetypa exactos, ibi reliqui
libri Aventiniani tuto neglegentur. Id vero ubi deficit (neque enim habet
nisi partem inscriptionum), Latina recensio plerumque praestat Apiano
et semper Germanicae; immo haec plane potuit abici exceptis scilicet
titulis iis, quos sola habet in altera omissos. In Latinis annalibus secutus
sum codicem Stuttgartensem et editionem principem, et ubi Aventini lectio
ex huius operis consilio indicanda fuit, ibi ita dedi horum duorum
librorum plenam, ut ubi consentiunt editionem tantummodo nominarem;
in Germanicis maxime attendi ad codicem Monacensem n. 1560. — Ce-
terum fidem Aventini qui in dubium vocant, ii aut errant aut certe quae
ei exprobrant ad titulos ab eo exceptos non perveniunt. Immo optima
eaque aetate paene mirabili industria Raetiam universam et ex Norico
tractum Salisburgensem monumentorum colligendorum causa peragravit
89