DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.53375#0342
INSTRVMENTA DACICA
IN TABVLIS CERATIS CONSCRIPTA
ALIAQVE SIMILIA.
Tabellae ceratae quae hic proponuntur prodierunt ex metallis aurariis
ad Alburnum maiorem vicum Pirustarum, hodie Verespatak, de quo
vico supra p. 213 dictum est. De earum inventione quae tradita ac-
cepimus parum plena et accurata cum singulis praescripta reperian-
tur, hic per indicem referemus prodiisse Verespataki omnes, nempe
η. IV a. 1786 in fodinis Georgii lanki; η. I a. 1788 in monte Letty;
ibidem a. 1790 eas de quibus diximus ad η. II; alias a. 1791 in
fodinis S. losephi1); η. XXII a. 1820 vel 1824 in montis Gross-
Kirnyik in fodinis S. Ladislai; η. X. XVII aliasque (v. ad η. II)
a. 1854 in eodem monte in metallis S. Simeonis; η. III. V. VI.
VIII. XIII. XV. XX(?). XXI(?). XXIV (?) a. 1855 in monte Letty
in fodinis S. Catharinae. Antiquum oppidi nomen supra iam dixi
effici ex his ipsis instrumentis, quorum quae locum habent ad-
scriptum et superstitem, eorum longe pleraque (scilicet η. I. II. IV.
V. VIII. IX. XII. XVII. XXI), in his unum pertinens ad emptio-
nem domus ibidem sitae (η. VIII), scripta sunt Alburno maiore, vel,
ut est in Graeca η. IV, εις [’AX]/3[od^]pou μεγάλνγ; praeterea in
η. XIII alibi scripta Alburni mentio fit. Alburnum vicum Pirustarum
appellat instrumentum η. VIII itemque memoratur in altero η. VI Da-
sius Verzonis quidam Pirusta ex Kavieretio; Pirustas autem ex Dalmatia
inferiore huc deductos esse propter metalla supra docui. Reliqui vici
qui nominantur sunt hi: Deusara (η. III. XIII; propter formam con-
ferenda est Germisara p. 225); Immenosum maius (n. X); Kartum
(n. VI); quibus adiungi potest cognomen lovis quod est Cerneni η. I
ductum fortasse a vico vicino qui hodie dicitur Korna, item Kavie-
tium illud, de quo modo diximus, et quae cum hoc componenda
esse videntur adscripta ad testium nomina casu secundo concepta
vocabula Marciniesi(s') η. VI, Sclaietis η. VI, Tovetis η. V, nam in his
originis aliquam determinationem latere probabile est. Unum instru-
mentum extat (η. VII) factum Kanabis legionis XIII geminae, id est
Apuli (vide supra p. 182). Municipalia nulla in instrumentis his in-
veniuntur praeter decurionem nescio cuius oppidi, fortasse eiusdem
Apuli, nominatum η. VI inter testes.
Instrumenta quae annum enuntient haec sunt: η. XVII a. 131; η. VI
a. 139; η. VII a. 142; η. II. VIII a. 159; η. III. V a. 162; η. IX
a. 163; η. X a. 164; η. I. XII. XIII a. 167, ut omnia comprehendan-
tur spatio annorum minus quadraginta. Quae de inventione eorum
tradita habemus cum eo ducant plura eorum ad eundem olim dominum
pertinuisse et prodiisse ex fodinis illis perinde ut ex sepulcris Aegyptiis
quasi quaedam tabularia privata, eam coniecturam instrumentorum argu-
mentum confirmat; ita cum quattuor habeamus spectantia ad lulium
Alexandrum debiti η. III, crediti n.V, depositi η. XII, societatis n.XIII,
tria η. III. V. XIII constat eruderata esse a. 1855 in fodinis S. Catha-
rinae, nec dubium est indidem proficisci etiam quartum η. XII, cuius
*) 'Zra dem Bergwerk in der Josephigrube fand der noch lebende Rdkosi in der
Grube seines Vaters im Jahre 1791 in einem mit todtlicher Luft oder bosen Wettern
angefullten Verhau oder Kammer einen alten Mann mit langem Bart, der in Staub
zerfiel, ais man ihn anruhrte. Nicht weit von ihm lagen sechs romische Holztafeln,
von denen jedoeh nichts weiter bekannt ist\ Haec Neigebaurius Dac. (1851) p. 151
inter notitias Verespatakenses.
III
de inventione non edocemur, et Alexandrum illum instrumenta rei fami-
liaris eo loco seposuisse. Eaedem autem inventionum relationes cum
item demonstrent non unius hominis omnia fuisse, sed alia aliorum,
id quoque tabellarum argumentis omnino convenit. Quam ob rem
non casu videtur accidisse, quod tabellae nullae ex fodinis prolatae
sunt nisi brevi illo spatio comprehensae; crediderimque id explican-
dum esse ex cladibus belli Marcomanici. Nam id nemo ignorat eo
ipso anno coepisse, quo instrumenta haec finiunt, neque Daciam per
ea tempora quietam fuisse cum aliunde constat tum ex titulis
M. Claudii Frontonis supra relatis n. 1457 testantibus eum, dum
legatus praeest Daciae Moesiaeque, bello Marcomanico in pugna ad-
versus Germanos Iazygesque periisse. Quod si sumas in eius belli
primordiis barbaros Alburnum pervenisse, vicum concremasse, metalla
corrupisse, satis explicatur, cur inter eius stragis rudera neque instru-
menta inveniantur a. 131 anteriora neque posteriora a. 167; nam an-
tiquiorum iam usus nullus erat, quo tempore Alburnus vastata est,
posteriora autem ipso tempore excluduntur.
Codices huius generis, qui extant integri, omnes constant tabellis
abiegneis numero ternis aut, cum imperfecti sint, videntur olim totidem
tabulis constitisse. Quae tabulae quomodo ordinandae sint postquam
Huschkius {Zeitscbrift fur gesch. Bechtswiss. 12, 177 seq.) in summa re
recte demonstravit, iam paucis complectar. Scilicet ex tribus tabulis
primae antica et tertiae postica nec scriptae sunt nec scribendo aptatae,
contra primae postica, secundae et antica et postica, tertiae antica et
excavatae sunt quadrato inciso et intra quadratum lignum illitum est
cera. Harum quattuor paginarum interiorum scribendo aptatarum duae
priores destinatae fuerunt exemplo interiori, duae posteriores testium
nominibus exemploque exteriori. Et exemplum quidem interius incipit
in primae postica, ' continuatur in secundae antica. Secundae autem
postica bipertita est cavo oblongo facto per latitudinem tabulae ad
sigilla recipienda (sicut monstrat triptychum η. VI, in quo adhuc
extant sigilla cum filo iis supposito), in quarum partium ea, quae
posita est ab eius cavi dextra intuenti et plerumque angustior est,
iuxta sigilla nomina testium adscripta sunt, in sinistra eaque latiore
parte exempli exterioris prior pars perscripta est, quae deinde conti-
nuatur in tertiae partis antica. Hunc ordinem verum esse et ipsa res
ostendit, cum utrumque exemplum ita commode uno tenore decurrat,
et lineolae quinque transversim exaratae antiquo omnino tempore in
margine exteriore triptychi η. I, quae nec casui tribui possunt neque
ob aliam causam incisae esse, nisi ut liganti ostenderent, qua ratione
tabellae iungendae essent: eae enim lineae tum solum recte conti-
nuantur, ubi ita ut supra dixi tabulae tres collocantur 2). Cur autem
codices ex ligno facti triptychi formam habeant, cum aenei δ/πτυχοί
sint, facile intellegitur: nimirum cum cera facile laederetur, lignum autem
vile esset, codicem ligneum operculis instruxerunt non scriptis, nisi
2) [Aliud tabularum recte collocandarum indicium certissimum hoc habetur ex
ipsarum forma repetitum: cum enim findendo codice confectae neque plana super-
ficie sint (de qua re infra dictum est), nisi suo ordine positae non possunt ita
inter se iungi aptarique, ut non hient commissuris pellucentibus. K. Z.]
116
IN TABVLIS CERATIS CONSCRIPTA
ALIAQVE SIMILIA.
Tabellae ceratae quae hic proponuntur prodierunt ex metallis aurariis
ad Alburnum maiorem vicum Pirustarum, hodie Verespatak, de quo
vico supra p. 213 dictum est. De earum inventione quae tradita ac-
cepimus parum plena et accurata cum singulis praescripta reperian-
tur, hic per indicem referemus prodiisse Verespataki omnes, nempe
η. IV a. 1786 in fodinis Georgii lanki; η. I a. 1788 in monte Letty;
ibidem a. 1790 eas de quibus diximus ad η. II; alias a. 1791 in
fodinis S. losephi1); η. XXII a. 1820 vel 1824 in montis Gross-
Kirnyik in fodinis S. Ladislai; η. X. XVII aliasque (v. ad η. II)
a. 1854 in eodem monte in metallis S. Simeonis; η. III. V. VI.
VIII. XIII. XV. XX(?). XXI(?). XXIV (?) a. 1855 in monte Letty
in fodinis S. Catharinae. Antiquum oppidi nomen supra iam dixi
effici ex his ipsis instrumentis, quorum quae locum habent ad-
scriptum et superstitem, eorum longe pleraque (scilicet η. I. II. IV.
V. VIII. IX. XII. XVII. XXI), in his unum pertinens ad emptio-
nem domus ibidem sitae (η. VIII), scripta sunt Alburno maiore, vel,
ut est in Graeca η. IV, εις [’AX]/3[od^]pou μεγάλνγ; praeterea in
η. XIII alibi scripta Alburni mentio fit. Alburnum vicum Pirustarum
appellat instrumentum η. VIII itemque memoratur in altero η. VI Da-
sius Verzonis quidam Pirusta ex Kavieretio; Pirustas autem ex Dalmatia
inferiore huc deductos esse propter metalla supra docui. Reliqui vici
qui nominantur sunt hi: Deusara (η. III. XIII; propter formam con-
ferenda est Germisara p. 225); Immenosum maius (n. X); Kartum
(n. VI); quibus adiungi potest cognomen lovis quod est Cerneni η. I
ductum fortasse a vico vicino qui hodie dicitur Korna, item Kavie-
tium illud, de quo modo diximus, et quae cum hoc componenda
esse videntur adscripta ad testium nomina casu secundo concepta
vocabula Marciniesi(s') η. VI, Sclaietis η. VI, Tovetis η. V, nam in his
originis aliquam determinationem latere probabile est. Unum instru-
mentum extat (η. VII) factum Kanabis legionis XIII geminae, id est
Apuli (vide supra p. 182). Municipalia nulla in instrumentis his in-
veniuntur praeter decurionem nescio cuius oppidi, fortasse eiusdem
Apuli, nominatum η. VI inter testes.
Instrumenta quae annum enuntient haec sunt: η. XVII a. 131; η. VI
a. 139; η. VII a. 142; η. II. VIII a. 159; η. III. V a. 162; η. IX
a. 163; η. X a. 164; η. I. XII. XIII a. 167, ut omnia comprehendan-
tur spatio annorum minus quadraginta. Quae de inventione eorum
tradita habemus cum eo ducant plura eorum ad eundem olim dominum
pertinuisse et prodiisse ex fodinis illis perinde ut ex sepulcris Aegyptiis
quasi quaedam tabularia privata, eam coniecturam instrumentorum argu-
mentum confirmat; ita cum quattuor habeamus spectantia ad lulium
Alexandrum debiti η. III, crediti n.V, depositi η. XII, societatis n.XIII,
tria η. III. V. XIII constat eruderata esse a. 1855 in fodinis S. Catha-
rinae, nec dubium est indidem proficisci etiam quartum η. XII, cuius
*) 'Zra dem Bergwerk in der Josephigrube fand der noch lebende Rdkosi in der
Grube seines Vaters im Jahre 1791 in einem mit todtlicher Luft oder bosen Wettern
angefullten Verhau oder Kammer einen alten Mann mit langem Bart, der in Staub
zerfiel, ais man ihn anruhrte. Nicht weit von ihm lagen sechs romische Holztafeln,
von denen jedoeh nichts weiter bekannt ist\ Haec Neigebaurius Dac. (1851) p. 151
inter notitias Verespatakenses.
III
de inventione non edocemur, et Alexandrum illum instrumenta rei fami-
liaris eo loco seposuisse. Eaedem autem inventionum relationes cum
item demonstrent non unius hominis omnia fuisse, sed alia aliorum,
id quoque tabellarum argumentis omnino convenit. Quam ob rem
non casu videtur accidisse, quod tabellae nullae ex fodinis prolatae
sunt nisi brevi illo spatio comprehensae; crediderimque id explican-
dum esse ex cladibus belli Marcomanici. Nam id nemo ignorat eo
ipso anno coepisse, quo instrumenta haec finiunt, neque Daciam per
ea tempora quietam fuisse cum aliunde constat tum ex titulis
M. Claudii Frontonis supra relatis n. 1457 testantibus eum, dum
legatus praeest Daciae Moesiaeque, bello Marcomanico in pugna ad-
versus Germanos Iazygesque periisse. Quod si sumas in eius belli
primordiis barbaros Alburnum pervenisse, vicum concremasse, metalla
corrupisse, satis explicatur, cur inter eius stragis rudera neque instru-
menta inveniantur a. 131 anteriora neque posteriora a. 167; nam an-
tiquiorum iam usus nullus erat, quo tempore Alburnus vastata est,
posteriora autem ipso tempore excluduntur.
Codices huius generis, qui extant integri, omnes constant tabellis
abiegneis numero ternis aut, cum imperfecti sint, videntur olim totidem
tabulis constitisse. Quae tabulae quomodo ordinandae sint postquam
Huschkius {Zeitscbrift fur gesch. Bechtswiss. 12, 177 seq.) in summa re
recte demonstravit, iam paucis complectar. Scilicet ex tribus tabulis
primae antica et tertiae postica nec scriptae sunt nec scribendo aptatae,
contra primae postica, secundae et antica et postica, tertiae antica et
excavatae sunt quadrato inciso et intra quadratum lignum illitum est
cera. Harum quattuor paginarum interiorum scribendo aptatarum duae
priores destinatae fuerunt exemplo interiori, duae posteriores testium
nominibus exemploque exteriori. Et exemplum quidem interius incipit
in primae postica, ' continuatur in secundae antica. Secundae autem
postica bipertita est cavo oblongo facto per latitudinem tabulae ad
sigilla recipienda (sicut monstrat triptychum η. VI, in quo adhuc
extant sigilla cum filo iis supposito), in quarum partium ea, quae
posita est ab eius cavi dextra intuenti et plerumque angustior est,
iuxta sigilla nomina testium adscripta sunt, in sinistra eaque latiore
parte exempli exterioris prior pars perscripta est, quae deinde conti-
nuatur in tertiae partis antica. Hunc ordinem verum esse et ipsa res
ostendit, cum utrumque exemplum ita commode uno tenore decurrat,
et lineolae quinque transversim exaratae antiquo omnino tempore in
margine exteriore triptychi η. I, quae nec casui tribui possunt neque
ob aliam causam incisae esse, nisi ut liganti ostenderent, qua ratione
tabellae iungendae essent: eae enim lineae tum solum recte conti-
nuantur, ubi ita ut supra dixi tabulae tres collocantur 2). Cur autem
codices ex ligno facti triptychi formam habeant, cum aenei δ/πτυχοί
sint, facile intellegitur: nimirum cum cera facile laederetur, lignum autem
vile esset, codicem ligneum operculis instruxerunt non scriptis, nisi
2) [Aliud tabularum recte collocandarum indicium certissimum hoc habetur ex
ipsarum forma repetitum: cum enim findendo codice confectae neque plana super-
ficie sint (de qua re infra dictum est), nisi suo ordine positae non possunt ita
inter se iungi aptarique, ut non hient commissuris pellucentibus. K. Z.]
116