DOI article:
Tsuntas, Chrēstos: Anaskaphai taphōn en Eretria
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.14587#0031
ΑΝΑΣΚΑΦΑΙ ΤΑΦΩΝ ΕΝ ΕΡΕΤΡΙΑ
40
ακόμη και πέριξ των άθλιεστέρων καλυβών, ώστε
φαίνεται, δτι το έθος διήρκεσεν άπά τοΟ πέμπτου
τουλάχιστον αιώνος μέχρι τών εσχάτων χρόνων.
Όφείλω όμως νά προσθέσω, δτι εν ένί νεκροταφεία)
κειμένω προς βορράν της πόλεως έπί τών προπό-
δων του Όλύυιπου και άπέχοντι μίαν περίπου ώραν
της παραλίας δεν είδομεν άμμον, άν και ήνοίξαμεν
όπερ τούς είκοσι τάφους διαφόρων εποχών. Τα
άλλα νεκροταφεία εκειντο πολύ πλησιέστερον της
θαλάσσης.
"Οτι οί αρχαίοι Έλληνες ήγάπων νά Οάπτωσιν
επί χαμηλών γηλόφων φυσικών ή τεχνητών, είναι
γνωστόν παρετηρήσαμεν δέ τούτο και εν Έρετρία.
Τό μέγα πλήθος δμως τών τάφων ευρίσκεται εν-
ταύθα επί της μεσημβρινής πλευράς όχθου όφρυ-
οειδοΰς έκτεινομένου εις ίκανήν άπόστασιν παρά
τήν εις Κύμην και Κάρυστον άγουσαν όδόν. Και
έπι γηλόφων δέ δεν εθαπτον πανταχού, αλλά προ-
ετίμων πάντοτε τάς προς τήν όδόν πλευράς. Οί δέ
νεώτεροι τοΟ τετάρτου αιώνος τάφοι ευρίσκονται
πολλάκις μόνοι ή και δύο και τρεις όμοΟ έν τετρα-
γώνοις περιβαλ7^ομένοις πανταχόθεν ύπό πωρίνων
λίθων. Έπι της άπο Ερέτριας εις Χαλ/.ίδα όδοΟ
προ πάντων άπαντώνται πλείστα τοιαύτα τετρά-
γωνα τό έν παρά τό άλλο.
Τάφοι, έν οίς Ό νεκρός έκάη, εύρέθησαν ικανοί
τον άριθμόν, ούχί δμως πανταχοΟ εξ Γσου διεσπαρ-
μένοι. Αί άνασκαφαί έγένοντο εις τέσσαρα διάφορα
μέρη , μόνον δέ εις τά δύο ήσαν αύτοί πολλοί σχε-
τικώς. Οί άρχαιότεροι, δηλαδή οί τοΟ πέμπτου και
τοΟ τετάρτου αιώνος, είναι απλοί λάκκοι έν τη γή
έσκαμμένοι μή έχοντες μήτε τοιχώματα μήτε
πώμα' ό νεκρός έκαίετο εντός αύτών, ως αποδει-
κνύεται έκ τών πλευρών του λάκκου έχουσών τό
χρώμα γης όπτής. Μόνον έν ένί έκ πώρων ούχί
λίαν έντέχνως κατεσκευασμένω τάφω εύρέθησαν
άνθρακες πολλοί καί τέσσαρες λήκυθοι μελανόμορ-
φοι" έκ της θέσεως δμως τών οστών έφαίνετο, δτι
δ νεκρός δεν είχε καή · έν αύτώ, άλλ' έκτός. Εις
μεταγενεστέρους χρόνους εκαιον τούς νεκρούς έντος
τάφων κατεσκευασμένων ώς καί οί έν οΐς εθαπτον.
Τά πώματα τών τάφων είτε πώρινα είτε έκ κε-
ραμίδων δέν άντέχουσι πάντοτε εις τά βάρος της
έπικειμένης γης, πολλάκις δ'εύρίσκονται εις τεμά-
χια καί οί τάφοι πλήρεις χωμάτων. Όσάκις δμως
δέν ήσαν τεθραυσμένα, ό τάφος ήτο κενός χωμά-
των" τοΰτο συμβαίνει συνήθως επί τίνων τών πω-
ρίνων τάφων τών σκεπαζομένων ύπό ογκολίθων καί
επί τών μαρμάρινων λαρνακών. Έν αύτοϊς τά οστά
κείνται εις τήν έπιφάνειαν στρώματος γης έχοντος
πολλάκις πάχος μόλις ένός δακτύλου' προέρχεται
δ' ή γή αύτη, ώς φαίνεται, έκ τών διαλυθέντων
ένδυμάτων, τών σαρκών καί της βροχής, ήτις δσον
καλά καί άν ή ναι κεκλεισμένος δ τάφος, πάντοτε
δμως εισδύει συμπαραφέρουσα καί μόρια γης."Ωστε
περί τών αρχαιοτέρων τούτων τάφων, δηλαδή τών
μέχρι του τρίτου αιώνος δύναται ώς βέβαιον νά
θεωρηθή, δτι ό νεκρός έν αύτοίς δέν έκαλύπτετο
ύπό χρωμάτων. Περί τών νεωτέρων δμως δέν δύνα-
μαι ν' άποφανθώ μετά βεβαιότητος, διότι αύτών
τά πώματα, καί οσάκις δέν εύρέθησαν τεθραυσμένα,
ήσαν τόσον άμελώς έφηρμοσμένα, ώστε δ τάφος
ήν πλήρης χρωμάτων παντοίων" κλίνω δμως νά
παραδεχθώ, δτι καί εξ αύτών έν πολλοίς, άν μή
έν πάσι, δέν είχ_ον ρίψει γήν έπί του νεκρού επίτη-
δες. Ένος τάφου τά ήμισυ (ή κεφαλή καί τά στή-
θος) έφάνη, άμα άφαιρεθεισών τών του καλύμματος
πλακών, κατά γράμ,μα έπεστρωμένον δια πολυ-
αρίθμων φύλλων χρυσών, ύφ' ά εκειντο τά οστά*
ένταυθα προφανώς δ νεκρός δέν είχε καλυφθή ύπό
χρωμάτων" τοιαύτα δέ παραδείγματα καί άλλα έχω
σημειώσει, άλλα πολύ σπάνια. Έν Μυρίνη της
Ασίας δμως οί κύριοι Ε. ΡοΙίίβΓ καί δ. Πβΐηίΐοΐι
παρετήρησαν, δτι εκεί έπί τών οστών ύπάρχει
στρώμα γης λεπτής έπίτηδες έρριμμένον ^Βιιΐΐ. <3β
οογγ. ΗβΙΙ. VI σ. 402 καί 413). Έγώ παρετήρησα
μόνον, δτι ενίοτε ή ύπό τα οατα γή ήτο τοσαύτη,
ώστε άνάγκη νά ύποθέσωμεν, δτι έστρονον αύτήν
έπίτηδες, πριν άποθέσωσι τον νεκρόν. Καί τούτο
έγένετο πρόδηλον έκ τριών τάφων, έν 6ΐς άντί της
κοινής εύρέθη πάλιν ύπό τά οστά γή λευκή καί
ύγρά, ήν σήμερον κατ' έςοχ_ήν πηΛόν όνομάζουσιν.
Αύτή δέν ήτο τοΰ τόπου, άλλά φερτή άλλοθεν.
Στήλαι έπιτύμβιαι ένεπίγραφοι εύρέθησαν πολ-
λαί, δυστυχ_ώς δμως ούδεμία κατά χ ώραν, ούδε-
μία δέ καί άρχ_αιοτέρα τοΟ τετάρτου αιώνος.
Εκ τών δημοσιευομένων δύο ληκύθων ή μία
είναι άναμφιβόλως έργον τοΟ Δούριδος, τά μόνον
δυστυχώς μέχρι τοΰδε έξ Ελλάδος (1). Είναι άλη-
(1) Τό εν —ι) Έοημερίοι ταύτγ) (1885 σ. 56) δημοσιευθέν τεμάν^ιον
40
ακόμη και πέριξ των άθλιεστέρων καλυβών, ώστε
φαίνεται, δτι το έθος διήρκεσεν άπά τοΟ πέμπτου
τουλάχιστον αιώνος μέχρι τών εσχάτων χρόνων.
Όφείλω όμως νά προσθέσω, δτι εν ένί νεκροταφεία)
κειμένω προς βορράν της πόλεως έπί τών προπό-
δων του Όλύυιπου και άπέχοντι μίαν περίπου ώραν
της παραλίας δεν είδομεν άμμον, άν και ήνοίξαμεν
όπερ τούς είκοσι τάφους διαφόρων εποχών. Τα
άλλα νεκροταφεία εκειντο πολύ πλησιέστερον της
θαλάσσης.
"Οτι οί αρχαίοι Έλληνες ήγάπων νά Οάπτωσιν
επί χαμηλών γηλόφων φυσικών ή τεχνητών, είναι
γνωστόν παρετηρήσαμεν δέ τούτο και εν Έρετρία.
Τό μέγα πλήθος δμως τών τάφων ευρίσκεται εν-
ταύθα επί της μεσημβρινής πλευράς όχθου όφρυ-
οειδοΰς έκτεινομένου εις ίκανήν άπόστασιν παρά
τήν εις Κύμην και Κάρυστον άγουσαν όδόν. Και
έπι γηλόφων δέ δεν εθαπτον πανταχού, αλλά προ-
ετίμων πάντοτε τάς προς τήν όδόν πλευράς. Οί δέ
νεώτεροι τοΟ τετάρτου αιώνος τάφοι ευρίσκονται
πολλάκις μόνοι ή και δύο και τρεις όμοΟ έν τετρα-
γώνοις περιβαλ7^ομένοις πανταχόθεν ύπό πωρίνων
λίθων. Έπι της άπο Ερέτριας εις Χαλ/.ίδα όδοΟ
προ πάντων άπαντώνται πλείστα τοιαύτα τετρά-
γωνα τό έν παρά τό άλλο.
Τάφοι, έν οίς Ό νεκρός έκάη, εύρέθησαν ικανοί
τον άριθμόν, ούχί δμως πανταχοΟ εξ Γσου διεσπαρ-
μένοι. Αί άνασκαφαί έγένοντο εις τέσσαρα διάφορα
μέρη , μόνον δέ εις τά δύο ήσαν αύτοί πολλοί σχε-
τικώς. Οί άρχαιότεροι, δηλαδή οί τοΟ πέμπτου και
τοΟ τετάρτου αιώνος, είναι απλοί λάκκοι έν τη γή
έσκαμμένοι μή έχοντες μήτε τοιχώματα μήτε
πώμα' ό νεκρός έκαίετο εντός αύτών, ως αποδει-
κνύεται έκ τών πλευρών του λάκκου έχουσών τό
χρώμα γης όπτής. Μόνον έν ένί έκ πώρων ούχί
λίαν έντέχνως κατεσκευασμένω τάφω εύρέθησαν
άνθρακες πολλοί καί τέσσαρες λήκυθοι μελανόμορ-
φοι" έκ της θέσεως δμως τών οστών έφαίνετο, δτι
δ νεκρός δεν είχε καή · έν αύτώ, άλλ' έκτός. Εις
μεταγενεστέρους χρόνους εκαιον τούς νεκρούς έντος
τάφων κατεσκευασμένων ώς καί οί έν οΐς εθαπτον.
Τά πώματα τών τάφων είτε πώρινα είτε έκ κε-
ραμίδων δέν άντέχουσι πάντοτε εις τά βάρος της
έπικειμένης γης, πολλάκις δ'εύρίσκονται εις τεμά-
χια καί οί τάφοι πλήρεις χωμάτων. Όσάκις δμως
δέν ήσαν τεθραυσμένα, ό τάφος ήτο κενός χωμά-
των" τοΰτο συμβαίνει συνήθως επί τίνων τών πω-
ρίνων τάφων τών σκεπαζομένων ύπό ογκολίθων καί
επί τών μαρμάρινων λαρνακών. Έν αύτοϊς τά οστά
κείνται εις τήν έπιφάνειαν στρώματος γης έχοντος
πολλάκις πάχος μόλις ένός δακτύλου' προέρχεται
δ' ή γή αύτη, ώς φαίνεται, έκ τών διαλυθέντων
ένδυμάτων, τών σαρκών καί της βροχής, ήτις δσον
καλά καί άν ή ναι κεκλεισμένος δ τάφος, πάντοτε
δμως εισδύει συμπαραφέρουσα καί μόρια γης."Ωστε
περί τών αρχαιοτέρων τούτων τάφων, δηλαδή τών
μέχρι του τρίτου αιώνος δύναται ώς βέβαιον νά
θεωρηθή, δτι ό νεκρός έν αύτοίς δέν έκαλύπτετο
ύπό χρωμάτων. Περί τών νεωτέρων δμως δέν δύνα-
μαι ν' άποφανθώ μετά βεβαιότητος, διότι αύτών
τά πώματα, καί οσάκις δέν εύρέθησαν τεθραυσμένα,
ήσαν τόσον άμελώς έφηρμοσμένα, ώστε δ τάφος
ήν πλήρης χρωμάτων παντοίων" κλίνω δμως νά
παραδεχθώ, δτι καί εξ αύτών έν πολλοίς, άν μή
έν πάσι, δέν είχ_ον ρίψει γήν έπί του νεκρού επίτη-
δες. Ένος τάφου τά ήμισυ (ή κεφαλή καί τά στή-
θος) έφάνη, άμα άφαιρεθεισών τών του καλύμματος
πλακών, κατά γράμ,μα έπεστρωμένον δια πολυ-
αρίθμων φύλλων χρυσών, ύφ' ά εκειντο τά οστά*
ένταυθα προφανώς δ νεκρός δέν είχε καλυφθή ύπό
χρωμάτων" τοιαύτα δέ παραδείγματα καί άλλα έχω
σημειώσει, άλλα πολύ σπάνια. Έν Μυρίνη της
Ασίας δμως οί κύριοι Ε. ΡοΙίίβΓ καί δ. Πβΐηίΐοΐι
παρετήρησαν, δτι εκεί έπί τών οστών ύπάρχει
στρώμα γης λεπτής έπίτηδες έρριμμένον ^Βιιΐΐ. <3β
οογγ. ΗβΙΙ. VI σ. 402 καί 413). Έγώ παρετήρησα
μόνον, δτι ενίοτε ή ύπό τα οατα γή ήτο τοσαύτη,
ώστε άνάγκη νά ύποθέσωμεν, δτι έστρονον αύτήν
έπίτηδες, πριν άποθέσωσι τον νεκρόν. Καί τούτο
έγένετο πρόδηλον έκ τριών τάφων, έν 6ΐς άντί της
κοινής εύρέθη πάλιν ύπό τά οστά γή λευκή καί
ύγρά, ήν σήμερον κατ' έςοχ_ήν πηΛόν όνομάζουσιν.
Αύτή δέν ήτο τοΰ τόπου, άλλά φερτή άλλοθεν.
Στήλαι έπιτύμβιαι ένεπίγραφοι εύρέθησαν πολ-
λαί, δυστυχ_ώς δμως ούδεμία κατά χ ώραν, ούδε-
μία δέ καί άρχ_αιοτέρα τοΟ τετάρτου αιώνος.
Εκ τών δημοσιευομένων δύο ληκύθων ή μία
είναι άναμφιβόλως έργον τοΟ Δούριδος, τά μόνον
δυστυχώς μέχρι τοΰδε έξ Ελλάδος (1). Είναι άλη-
(1) Τό εν —ι) Έοημερίοι ταύτγ) (1885 σ. 56) δημοσιευθέν τεμάν^ιον