DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Romański kościół opactwa benedyktynów w Tyńcu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0057
KLEMENTYNA ŻUROWSKA
ROMAŃSKI KOŚCIÓŁ OPACTWA BENEDYKTYNÓW W TYŃCU
WSTĘP
Obecna zabudowa wzgórza klasztornego w Tyńcu
stanowi zespół architektoniczny, na który złożyły
się wszystkie epoki. Nad całością dominuje nie-
wątpliwie styl barokowy, spod którego wydobywa
się bardzo wyraźnie starsze założenie średniowieczne.
Trzon opactwa stanowią budynki ciągnące się
wzdłuż wsch. krawędzi wzgórza. Zach. część zajmuje
wielki dziedziniec, który od południa zamykają ruiny
dawnej biblioteki i szkoły, a od północy budynek
tak zwanej Opatówki, przez którego dwie bramy
i trójkątny dziedzińczyk wiedzie droga na wzgórze.
Zachodnią kawędź wzgórza osłaniał niegdyś po-
tężny mur, którego zrujnowane fragmenty widnieją
jeszcze od strony pn. i pd. (ryc. 1).
Zabudowa części wsch. złożona jest z trzech
odrębnych, zestawionych ze sobą członów. Pierwszy
z nich od północy stanowi kościół, następne to
zespół budynków klasztornych zgrupowanych bar-
dzo regularnie wokół dwu czworobocznych dzie-
dzińców, usytuowanych kolejno od strony południo-
wej. Kościół składa się z wydłużonego prezbiterium
i krótkiego bazylikowego korpusu, zakończonego
dwuwieżową fasadą. Prezbiterium czteroprzęsłowe,
zakończone od wschodu trój bocznie, jest budowlą
gotycką z w. XV1, zbarokizowaną w 1. ćwierci
w. XVII2, i ma płaską, klasycystyczną fasadę od
wschodu, dodaną w końcu w. XVIII3. Pierwotnie
1 S. Tomkowicz, Tyniec, Kraków 1901, s. 30-31.
2 Tamże, s. 35-37.
opięte było dziesięcioma szkarpami, z których obec-
nie dwie tylko widoczne są od strony północnej.
Korpus kościoła pochodzi w całości z 1. ćwierci
w. XVII. Trzyprzęsłową nawę otaczają z obu stron
po trzy kaplice, z których pd.-wsch. zamieniona jest
obecnie na przejście z krużganków. Pod każdym
przęsłem korpusu kościoła mieści się oddzielna,
sklepiona, ceglana krypta grobowa z osobnym
wejściem przykrytym marmurową płytą. Pierwsza
krypta — licząc od wschodu — zajmuje całą sze-
rokość korpusu kościoła i dzieli się na trzy oddzielne
komory: środkową — pod pierwszym przęsłem
nawy — i dwie boczne, odpowiadające kaplicom.
Druga krypta, również trój komorowa, nie zajmuje
jednak całej szerokości kościoła, komory bowiem
środkowa i pd. mieszczą się obie pod drugim
przęsłem nawy, a pn. pod kaplicą. Trzecia krypta
jest jeszcze mniej rozbudowana: posiada już tylko
dwie komory, pod kaplicą pn. i pod pn. częścią
trzeciego przęsła nawy. Wymienione krypty nie
powstały równocześnie. Najstarszą, z w. XVII,
jest — wydaje się — komora środkowa pierwszej
krypty. I ona jednak nie powstała współcześnie
z barokową nawą kościoła, lecz wbudowana została
później.
Na południe od prezbiterium kościoła, kwadra-
towy w planie wiry darz ujęty jest z trzech stron
ramionami gotyckich krużganków z w. XV. Czwarte,
pd. ramię, rozebrane zostało w w. XIX4. W pn.
3 Tamże, s. 37.
4 Tamże, s. 51.
4 — Folia Historiae Artium, t. VI/VII
49
ROMAŃSKI KOŚCIÓŁ OPACTWA BENEDYKTYNÓW W TYŃCU
WSTĘP
Obecna zabudowa wzgórza klasztornego w Tyńcu
stanowi zespół architektoniczny, na który złożyły
się wszystkie epoki. Nad całością dominuje nie-
wątpliwie styl barokowy, spod którego wydobywa
się bardzo wyraźnie starsze założenie średniowieczne.
Trzon opactwa stanowią budynki ciągnące się
wzdłuż wsch. krawędzi wzgórza. Zach. część zajmuje
wielki dziedziniec, który od południa zamykają ruiny
dawnej biblioteki i szkoły, a od północy budynek
tak zwanej Opatówki, przez którego dwie bramy
i trójkątny dziedzińczyk wiedzie droga na wzgórze.
Zachodnią kawędź wzgórza osłaniał niegdyś po-
tężny mur, którego zrujnowane fragmenty widnieją
jeszcze od strony pn. i pd. (ryc. 1).
Zabudowa części wsch. złożona jest z trzech
odrębnych, zestawionych ze sobą członów. Pierwszy
z nich od północy stanowi kościół, następne to
zespół budynków klasztornych zgrupowanych bar-
dzo regularnie wokół dwu czworobocznych dzie-
dzińców, usytuowanych kolejno od strony południo-
wej. Kościół składa się z wydłużonego prezbiterium
i krótkiego bazylikowego korpusu, zakończonego
dwuwieżową fasadą. Prezbiterium czteroprzęsłowe,
zakończone od wschodu trój bocznie, jest budowlą
gotycką z w. XV1, zbarokizowaną w 1. ćwierci
w. XVII2, i ma płaską, klasycystyczną fasadę od
wschodu, dodaną w końcu w. XVIII3. Pierwotnie
1 S. Tomkowicz, Tyniec, Kraków 1901, s. 30-31.
2 Tamże, s. 35-37.
opięte było dziesięcioma szkarpami, z których obec-
nie dwie tylko widoczne są od strony północnej.
Korpus kościoła pochodzi w całości z 1. ćwierci
w. XVII. Trzyprzęsłową nawę otaczają z obu stron
po trzy kaplice, z których pd.-wsch. zamieniona jest
obecnie na przejście z krużganków. Pod każdym
przęsłem korpusu kościoła mieści się oddzielna,
sklepiona, ceglana krypta grobowa z osobnym
wejściem przykrytym marmurową płytą. Pierwsza
krypta — licząc od wschodu — zajmuje całą sze-
rokość korpusu kościoła i dzieli się na trzy oddzielne
komory: środkową — pod pierwszym przęsłem
nawy — i dwie boczne, odpowiadające kaplicom.
Druga krypta, również trój komorowa, nie zajmuje
jednak całej szerokości kościoła, komory bowiem
środkowa i pd. mieszczą się obie pod drugim
przęsłem nawy, a pn. pod kaplicą. Trzecia krypta
jest jeszcze mniej rozbudowana: posiada już tylko
dwie komory, pod kaplicą pn. i pod pn. częścią
trzeciego przęsła nawy. Wymienione krypty nie
powstały równocześnie. Najstarszą, z w. XVII,
jest — wydaje się — komora środkowa pierwszej
krypty. I ona jednak nie powstała współcześnie
z barokową nawą kościoła, lecz wbudowana została
później.
Na południe od prezbiterium kościoła, kwadra-
towy w planie wiry darz ujęty jest z trzech stron
ramionami gotyckich krużganków z w. XV. Czwarte,
pd. ramię, rozebrane zostało w w. XIX4. W pn.
3 Tamże, s. 37.
4 Tamże, s. 51.
4 — Folia Historiae Artium, t. VI/VII
49