DOI Artikel:
Markiewicz, Maria: Stuła i manipularz z opactwa benedyktynów w Tyńcu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0227
MARIA MARKIEWICZ
STUŁA I MANIPULARZ Z OPACTWA BENEDYKTYNÓW W TYŃCU
Artykuł dotyczy stuły i manipularza znalezionych
w klasztorze benedyktyńskim w Tyńcu w czasie
prac wykopaliskowych w r. 1961 (ryc. 1-6)1. Tka-
niny te zostały wydobyte z grobu nr 14, datowanego
na podstawie zabytków z wypełniska i stratygrafii
na okres od 2. połowy w. XIII do 1. połowy w. XV2.
Granica zatem górna czasokresu badań nad nimi
zamyka się w początku w. XV, jako dolna zaś, ro-
bocza, przyjęty został w. X — czas powstania naj-
starszej znanej stuły i manipularza.
Opracowanie jedwabnych tkanin figuralnych
z wymienionego okresu natrafia na wiele trudności,
zachowała się bowiem mała ich ilość, a i wśród tych
jeszcze przeważają hafty3. Brak jest również obszer-
niejszych opracowań tego typu tkanin-bort, a w zna-
nych nam publikacjach tylko wyjątkowo podana jest
1 Artykuł ten jest częścią większej pracy o tkaninach romań-
skich. W tym miejscu pragnę złożyć gorące słowa podzięko-
wania prof. drowi L. Kalinowskiemu za zezwolenie na opraco-
wanie tkanin tynieckich, prof. drowi A. Gieysztorowi za udzie-
lenie mi wielu cennych rad i konsultacji, dr K. Żurowskiej zaś
za fotografie i tak życzliwe udzielanie mi informacji. Słowa po-
dziękowania składam również British Council w Warszawie
za wypożyczenie mi szeregu książek sprowadzonych z Anglii.
2 L. Kalinowski, Z. Woźniak, H. Zoll-Adamikowa
i K. Żurowska, Sprawozdanie z prac badawczo-wykopalisko-
wych w opactwie tynieckim w r. 1961 (Sprawozdania z posiedzeń
komisji Oddziału PAN w Krakowie, lipiec-grudzień 1961,
s. 416).
3 Hafty z tej epoki mają monumentalne opracowanie: M.
Schuette i S. Miiller-Christensen, Das Stickereiwerk,
Tubingen 1963.
Pamięci Profesora dra Michała Walickiego poświęcam,
ich technika: splot, gęstość osnowy i wątku oraz ro-
dzaj surowca.
Spośród wielu zagadnień nasuwających się
w związku z wczesnohistorycznymi i romańskimi
tkaninami jedno należy podjąć na wstępie, dopiero
bowiem w jego świetle będzie można właściwie oce-
nić zabytki tynieckie: dotyczy ono wartości mate-
rialnej tych przedmiotów w epoce ich powstania4.
O cenności jedwabnych tkanin wzorzystych, tkanych
lub haftowanych, wymownie świadczy już sama osoba
fundatora bądź też miejsce ich znalezienia. Ofiaro-
dawcami tkanin byli wówczas najmożniejsi: cesarz,
król, papież, czasem dostojnicy, głównie kościelni5.
Charakterystyczne w tym względzie było prawo —
wydane za króla węgierskiego Stefana Świętego —•
opiewające, że dla nowo wznoszonych kościołów
4 E. Kovac, Casula S. Stephani Regis (Acta Historiae Ar-
tium V, Budapest 1958, s. 181).
5 Zwyczaj posyłania w darze kosztownych szat z materii
jedwabnych wzorzystych pochodzi ze Wschodu. Charaktery-
stycznym wczesnym przykładem jest dar cesarza Justyniana
dla jednego z królów-wasalów cesarstwa bizantyńskiego w po-
staci dwóch szat ozdobionych jego portretami. Por. A. N. Gra-
fa ar, Les fresąues des escaliers a Sainte-Sophie de Kiev et l'icono-
praphie imperiale bizantine (Seminarium Kondakovianum VII,
Praha 1935, s. 114). Z epoki wczesnego śrdniowiecza wiele
takich darów składanych przez papieży czy cesarzy przytacza
F. Oppenheimer (Frankish Themes and Problems, London
1960), z późniejszego zaś okresu, z w. X, dar króla Athelstana
dla relikwii św. Cuthberta wymienia C. F. Battiscombe (The
Relics of Saint Cuthbert, praca zbiorowa pod red. i z wstępem
C. F. Battiscombe, Oxford 1956, s. 33).
217
STUŁA I MANIPULARZ Z OPACTWA BENEDYKTYNÓW W TYŃCU
Artykuł dotyczy stuły i manipularza znalezionych
w klasztorze benedyktyńskim w Tyńcu w czasie
prac wykopaliskowych w r. 1961 (ryc. 1-6)1. Tka-
niny te zostały wydobyte z grobu nr 14, datowanego
na podstawie zabytków z wypełniska i stratygrafii
na okres od 2. połowy w. XIII do 1. połowy w. XV2.
Granica zatem górna czasokresu badań nad nimi
zamyka się w początku w. XV, jako dolna zaś, ro-
bocza, przyjęty został w. X — czas powstania naj-
starszej znanej stuły i manipularza.
Opracowanie jedwabnych tkanin figuralnych
z wymienionego okresu natrafia na wiele trudności,
zachowała się bowiem mała ich ilość, a i wśród tych
jeszcze przeważają hafty3. Brak jest również obszer-
niejszych opracowań tego typu tkanin-bort, a w zna-
nych nam publikacjach tylko wyjątkowo podana jest
1 Artykuł ten jest częścią większej pracy o tkaninach romań-
skich. W tym miejscu pragnę złożyć gorące słowa podzięko-
wania prof. drowi L. Kalinowskiemu za zezwolenie na opraco-
wanie tkanin tynieckich, prof. drowi A. Gieysztorowi za udzie-
lenie mi wielu cennych rad i konsultacji, dr K. Żurowskiej zaś
za fotografie i tak życzliwe udzielanie mi informacji. Słowa po-
dziękowania składam również British Council w Warszawie
za wypożyczenie mi szeregu książek sprowadzonych z Anglii.
2 L. Kalinowski, Z. Woźniak, H. Zoll-Adamikowa
i K. Żurowska, Sprawozdanie z prac badawczo-wykopalisko-
wych w opactwie tynieckim w r. 1961 (Sprawozdania z posiedzeń
komisji Oddziału PAN w Krakowie, lipiec-grudzień 1961,
s. 416).
3 Hafty z tej epoki mają monumentalne opracowanie: M.
Schuette i S. Miiller-Christensen, Das Stickereiwerk,
Tubingen 1963.
Pamięci Profesora dra Michała Walickiego poświęcam,
ich technika: splot, gęstość osnowy i wątku oraz ro-
dzaj surowca.
Spośród wielu zagadnień nasuwających się
w związku z wczesnohistorycznymi i romańskimi
tkaninami jedno należy podjąć na wstępie, dopiero
bowiem w jego świetle będzie można właściwie oce-
nić zabytki tynieckie: dotyczy ono wartości mate-
rialnej tych przedmiotów w epoce ich powstania4.
O cenności jedwabnych tkanin wzorzystych, tkanych
lub haftowanych, wymownie świadczy już sama osoba
fundatora bądź też miejsce ich znalezienia. Ofiaro-
dawcami tkanin byli wówczas najmożniejsi: cesarz,
król, papież, czasem dostojnicy, głównie kościelni5.
Charakterystyczne w tym względzie było prawo —
wydane za króla węgierskiego Stefana Świętego —•
opiewające, że dla nowo wznoszonych kościołów
4 E. Kovac, Casula S. Stephani Regis (Acta Historiae Ar-
tium V, Budapest 1958, s. 181).
5 Zwyczaj posyłania w darze kosztownych szat z materii
jedwabnych wzorzystych pochodzi ze Wschodu. Charaktery-
stycznym wczesnym przykładem jest dar cesarza Justyniana
dla jednego z królów-wasalów cesarstwa bizantyńskiego w po-
staci dwóch szat ozdobionych jego portretami. Por. A. N. Gra-
fa ar, Les fresąues des escaliers a Sainte-Sophie de Kiev et l'icono-
praphie imperiale bizantine (Seminarium Kondakovianum VII,
Praha 1935, s. 114). Z epoki wczesnego śrdniowiecza wiele
takich darów składanych przez papieży czy cesarzy przytacza
F. Oppenheimer (Frankish Themes and Problems, London
1960), z późniejszego zaś okresu, z w. X, dar króla Athelstana
dla relikwii św. Cuthberta wymienia C. F. Battiscombe (The
Relics of Saint Cuthbert, praca zbiorowa pod red. i z wstępem
C. F. Battiscombe, Oxford 1956, s. 33).
217