DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Romański kościół opactwa benedyktynów w Tyńcu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0076
26. Tyniec, opactwo. Pn. ramię krużganków, pd. elewacja pd.
muru kościoła romańskiego, widok ku wschodowi (fot. T. Kaź-
mierski)
przede wszystkim charakterystyczna romańska za-
prawa, która jednak 30 cm od narożnika w górnej
części otworu sondy, a 50 cm od narożnika na po-
ziomie stopy fundamentowej zmienia się na zaprawę
barokową. Wyraźną granicę murów z dwu różnych
epok stanowi tu tkwiący między kamieniami frag-
ment czaszki. Cały dalszy odcinek zach. komory pd.,
podobnie jak i łączący się z nim mur pn., jest fun-
damentem kościoła barokowego (tabl. XIII, 2).
W miejscu tym jeszcze wyraźniej niż na pd.-wsch.
narożniku komory, gdzie urwała się ława międzyna-
wowa pd., widać jak budowniczowie kościoła baro-
kowego usunęli najpierw fundamenty romańskie,
a następnie dowiązali się do ich reszt, układając
własny fundament we wkopie pozostałym po starym
murze.
30 Wykop w pn.-zach. narożniku krużganku klasztornego,
następnie zaś sonda, przeprowadzona wzdłuż stopy fundamen-
towej romańskiej w kierunku zach. pod murem gotyckim zach.
Widoczna od krużganków ściana pd. muru ro-
mańskiego jest jedynym większym fragmentem ele-
wacji kościoła romańskiego w Tyńcu. Mimo pew-
nych zniekształceń w porównaniu ze swym licem pn.,
zachowała się nieporównanie lepiej i w obrębie dru-
giego i trzeciego od wschodu przęseł krużganka po-
siada jeszcze swój romański charakter (tabl. X).
Ścianę tę, pozbawioną jakiejkolwiek artykulacji,
akcentuje jedynie, najprostszy wprawdzie, ale bar-
dzo typowy w swym ukształtowaniu portal romański.
Prostokątny wykrój ościeży ujęty w surowe, wielkie
ciosy progu i węgarów, zamyka górą płaski, niczym
nie ozdobiony półokrągły tympanon (ryc. 27).
Ościeża rozszerzają się ku wnętrzu klatki schodowej
jednym, a na zewnątrz, ku krużgankom, dwoma pro-
stymi uskokami, przechodzącymi nad tympanonem
w łuki. Dalej ku zachodowi odcinki tej ściany odpo-
wiadają trzeciemu i czwartemu przęsłu krużgan-
ków, chociaż wykonane w materiale kamiennym,
nie są już pierwotne. Część przęsła trzeciego, do
uskoku jest w większości rekonstrukcją A. Szyszko-
Bohusza w miejscu istniejącego tu dawniej otworu
wejściowego do obecnej kaplicy Najświętszego Sa-
kramentu (tabl. X, 9). Cała zaś partia od uskoku
do ściany zach. krużganku jest gotycką przebudową
na romańskim fundamencie (tabl. X, 6). Na zach.
krańcu tego fundamentu uchwycony został pd.-zach.,
zewnętrzny narożnik kościoła30. Odpowiada on
ściśle narożnikowi wewnętrznemu, odnalezionemu
w pd. komorze pierwszej krypty (tabl. II).
Dalsze poszukiwania murów romańskich na te-
renie krypt pod nawą kościoła nie przyniosły pozy-
tywnych wyników. Stwierdzono natomiast z całą
pewnością, że w związku z barokową przebudową
kościoła zniszczone zostały zach. odcinki obu ław
międzynawowych, muru obwodowego pn. i muru
fasady zach. W tej sytuacji zachowanie się zach. od-
cinka muru obwodowego pd. wraz z pd.-zach. na-
rożnikiem posiada duże znaczenie. One bowiem
ustalają długość kościoła romańskiego i stanowią pod-
stawę do przypuszczeń o pierwotnej formie zach. za-
kończenia budowli.
Badania w kryptach doprowadziły jednak do
pewnych stwierdzeń, które być może pośrednio rzu-
cają jakieś światło na sprawę usytuowania murów fa-
skrzydła klasztoru, pozwoliły dotrzeć do pd.-zach. zewnętrz-
nego narożnika kościoła. Bieg muru za narożnikiem w kierunku
pn. zdołano uchwycić jedynie na odcinku długości 30 cm.
muru kościoła romańskiego, widok ku wschodowi (fot. T. Kaź-
mierski)
przede wszystkim charakterystyczna romańska za-
prawa, która jednak 30 cm od narożnika w górnej
części otworu sondy, a 50 cm od narożnika na po-
ziomie stopy fundamentowej zmienia się na zaprawę
barokową. Wyraźną granicę murów z dwu różnych
epok stanowi tu tkwiący między kamieniami frag-
ment czaszki. Cały dalszy odcinek zach. komory pd.,
podobnie jak i łączący się z nim mur pn., jest fun-
damentem kościoła barokowego (tabl. XIII, 2).
W miejscu tym jeszcze wyraźniej niż na pd.-wsch.
narożniku komory, gdzie urwała się ława międzyna-
wowa pd., widać jak budowniczowie kościoła baro-
kowego usunęli najpierw fundamenty romańskie,
a następnie dowiązali się do ich reszt, układając
własny fundament we wkopie pozostałym po starym
murze.
30 Wykop w pn.-zach. narożniku krużganku klasztornego,
następnie zaś sonda, przeprowadzona wzdłuż stopy fundamen-
towej romańskiej w kierunku zach. pod murem gotyckim zach.
Widoczna od krużganków ściana pd. muru ro-
mańskiego jest jedynym większym fragmentem ele-
wacji kościoła romańskiego w Tyńcu. Mimo pew-
nych zniekształceń w porównaniu ze swym licem pn.,
zachowała się nieporównanie lepiej i w obrębie dru-
giego i trzeciego od wschodu przęseł krużganka po-
siada jeszcze swój romański charakter (tabl. X).
Ścianę tę, pozbawioną jakiejkolwiek artykulacji,
akcentuje jedynie, najprostszy wprawdzie, ale bar-
dzo typowy w swym ukształtowaniu portal romański.
Prostokątny wykrój ościeży ujęty w surowe, wielkie
ciosy progu i węgarów, zamyka górą płaski, niczym
nie ozdobiony półokrągły tympanon (ryc. 27).
Ościeża rozszerzają się ku wnętrzu klatki schodowej
jednym, a na zewnątrz, ku krużgankom, dwoma pro-
stymi uskokami, przechodzącymi nad tympanonem
w łuki. Dalej ku zachodowi odcinki tej ściany odpo-
wiadają trzeciemu i czwartemu przęsłu krużgan-
ków, chociaż wykonane w materiale kamiennym,
nie są już pierwotne. Część przęsła trzeciego, do
uskoku jest w większości rekonstrukcją A. Szyszko-
Bohusza w miejscu istniejącego tu dawniej otworu
wejściowego do obecnej kaplicy Najświętszego Sa-
kramentu (tabl. X, 9). Cała zaś partia od uskoku
do ściany zach. krużganku jest gotycką przebudową
na romańskim fundamencie (tabl. X, 6). Na zach.
krańcu tego fundamentu uchwycony został pd.-zach.,
zewnętrzny narożnik kościoła30. Odpowiada on
ściśle narożnikowi wewnętrznemu, odnalezionemu
w pd. komorze pierwszej krypty (tabl. II).
Dalsze poszukiwania murów romańskich na te-
renie krypt pod nawą kościoła nie przyniosły pozy-
tywnych wyników. Stwierdzono natomiast z całą
pewnością, że w związku z barokową przebudową
kościoła zniszczone zostały zach. odcinki obu ław
międzynawowych, muru obwodowego pn. i muru
fasady zach. W tej sytuacji zachowanie się zach. od-
cinka muru obwodowego pd. wraz z pd.-zach. na-
rożnikiem posiada duże znaczenie. One bowiem
ustalają długość kościoła romańskiego i stanowią pod-
stawę do przypuszczeń o pierwotnej formie zach. za-
kończenia budowli.
Badania w kryptach doprowadziły jednak do
pewnych stwierdzeń, które być może pośrednio rzu-
cają jakieś światło na sprawę usytuowania murów fa-
skrzydła klasztoru, pozwoliły dotrzeć do pd.-zach. zewnętrz-
nego narożnika kościoła. Bieg muru za narożnikiem w kierunku
pn. zdołano uchwycić jedynie na odcinku długości 30 cm.