DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Romański kościół opactwa benedyktynów w Tyńcu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0103
56. Rzuty poziome kościołów węgierskich beztranseptowych z trzema apsydami i dwiema wieżami, w. XI-XII: a) Święty Bene-
dykt nad Hronem, b) Diakovce, c) Somogyvar, d) Kapornak
bocznym przęsłem, wydzielonym dwoma murami
pełnymi we wsch. części korpusu. Przejście od ap-
syd do muru prostego zaznaczały tu jednak po-
dwójne uskoki, a nadto wszystkie trzy czworoboczne
przęsła chóru oddzielone zostały od naw lukami.
Do czteroprzęsłowego korpusu przylegał od zachodu
duży, być może piętrowy przedsionek rozciągający
się na całą szerokość korpusu kościoła, zakończony
dwu wieżowym masywem. Ten monumentalny przed-
sionek, typowy dla klasztorów zreformowanych
(Cluny, Hirsau), nie zdaje się jednak należeć do
pierwotnego rozplanowania budowli, które począt-
kowo posiadało lub miało posiadać dwie wieże bez-
pośrednio na zakończeniu korpusu. Odnalezione
reszty pokazują zarys ich fundamentów w ostatnich
od zachodu przęsłach naw bocznych. Pn. wieża
otwierała się ku swej nawie szerokim otworem arka-
dowym. Sądząc po analogiach zachodnich, kolejny
przedsionek większy nie mógł powstać przed
w. XII96.
We wzniesionym w 2. połowie w. XII kościele
98 Vatasianu (o. c., s. 24-25) sprzeciwia się wczesnemu
datowaniu kościoła i przesuwa datę jego powstania na koniec
w. XII lub początek w. XIII.
97 Podstawowa monografia T. Bogyai, A kapornaki egykori
bences apatsag XII szazadi bazilikaja (Tortenetiras 1938). —
Por. także A Magyarorszagi Miweszet Tórtenete..., s. 92-94.
98 Gal, o. c., s. 122 i n. oraz A Magyaroszagi Miiveszet
Tórtenete..., s 92-94.
opactwa w Kapornak prostokątne przęsło poprze-
dzające apsydę główną nie zostało, jak w poprzed-
nich kościołach, wbudowane we wsch. część nawy
głównej, lecz lekko wysunięto je ku wschodowi
(ryc. 56d). W związku z tym brak jest tu czworo-
bocznych przęseł przed apsydami bocznymi. Dwie
pary filarów dzielą korpus na trzy przęsła, które
w nawie głównej zarysowują rzut kwadratu. W części
zach. powraca skromne założenie dwuwieżowe,
w partiach dolnych całkowicie przestrzenie związane
z korpusem97.
Wedle opisywanego schematu ukształtowane zo-
stały XIII-wieczne kościoły w Lebenach98, w Aracs,
z pominięciem wież99, oraz w Jak, gdzie czworo-
boczne przęsło chórowe otrzymało rzut kwadratu
wysuniętego ku wschodowi100. Podobną formę chóru
odnajdujemy w premonstrateńskim kościele w Tur-
je101. Ostatnim wreszcie z tej serii jest również pre-
monstrateński, dziś stojący w ruinie, kościół w Zsam-
bek (ryc. 57)102.
Wariant opisywanej grupy stanowią bendyk-
99 Gal, o. c., s. 122-123.
100 D
ercsenyi, Zur siebenhundertj dhrigen Feier der Kir che
von Jak..., s. 173-202.—A Magyaroszagi Muveszet Tórtenete...,
s. 94-106.
101 Gal, o. c., s. 123. — Dercsenyi, o. c., s. 201-
202.
102 A Magyarorszagi Muveszet Tórtenete..., s. 106-109.
95
dykt nad Hronem, b) Diakovce, c) Somogyvar, d) Kapornak
bocznym przęsłem, wydzielonym dwoma murami
pełnymi we wsch. części korpusu. Przejście od ap-
syd do muru prostego zaznaczały tu jednak po-
dwójne uskoki, a nadto wszystkie trzy czworoboczne
przęsła chóru oddzielone zostały od naw lukami.
Do czteroprzęsłowego korpusu przylegał od zachodu
duży, być może piętrowy przedsionek rozciągający
się na całą szerokość korpusu kościoła, zakończony
dwu wieżowym masywem. Ten monumentalny przed-
sionek, typowy dla klasztorów zreformowanych
(Cluny, Hirsau), nie zdaje się jednak należeć do
pierwotnego rozplanowania budowli, które począt-
kowo posiadało lub miało posiadać dwie wieże bez-
pośrednio na zakończeniu korpusu. Odnalezione
reszty pokazują zarys ich fundamentów w ostatnich
od zachodu przęsłach naw bocznych. Pn. wieża
otwierała się ku swej nawie szerokim otworem arka-
dowym. Sądząc po analogiach zachodnich, kolejny
przedsionek większy nie mógł powstać przed
w. XII96.
We wzniesionym w 2. połowie w. XII kościele
98 Vatasianu (o. c., s. 24-25) sprzeciwia się wczesnemu
datowaniu kościoła i przesuwa datę jego powstania na koniec
w. XII lub początek w. XIII.
97 Podstawowa monografia T. Bogyai, A kapornaki egykori
bences apatsag XII szazadi bazilikaja (Tortenetiras 1938). —
Por. także A Magyarorszagi Miweszet Tórtenete..., s. 92-94.
98 Gal, o. c., s. 122 i n. oraz A Magyaroszagi Miiveszet
Tórtenete..., s 92-94.
opactwa w Kapornak prostokątne przęsło poprze-
dzające apsydę główną nie zostało, jak w poprzed-
nich kościołach, wbudowane we wsch. część nawy
głównej, lecz lekko wysunięto je ku wschodowi
(ryc. 56d). W związku z tym brak jest tu czworo-
bocznych przęseł przed apsydami bocznymi. Dwie
pary filarów dzielą korpus na trzy przęsła, które
w nawie głównej zarysowują rzut kwadratu. W części
zach. powraca skromne założenie dwuwieżowe,
w partiach dolnych całkowicie przestrzenie związane
z korpusem97.
Wedle opisywanego schematu ukształtowane zo-
stały XIII-wieczne kościoły w Lebenach98, w Aracs,
z pominięciem wież99, oraz w Jak, gdzie czworo-
boczne przęsło chórowe otrzymało rzut kwadratu
wysuniętego ku wschodowi100. Podobną formę chóru
odnajdujemy w premonstrateńskim kościele w Tur-
je101. Ostatnim wreszcie z tej serii jest również pre-
monstrateński, dziś stojący w ruinie, kościół w Zsam-
bek (ryc. 57)102.
Wariant opisywanej grupy stanowią bendyk-
99 Gal, o. c., s. 122-123.
100 D
ercsenyi, Zur siebenhundertj dhrigen Feier der Kir che
von Jak..., s. 173-202.—A Magyaroszagi Muveszet Tórtenete...,
s. 94-106.
101 Gal, o. c., s. 123. — Dercsenyi, o. c., s. 201-
202.
102 A Magyarorszagi Muveszet Tórtenete..., s. 106-109.
95