Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Editor]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Editor]: Folia Historiae Artium (6/7.1971)

57. Rzuty poziome kościołów węgierskich beztranseptowych z trzema apsydami i dwiema wieżami, w. XIII: a) Lebeny, b) Jak,

c) Aracs, d) Turje, e) Akos, f) Harina

tyńskie kościoły w Harina (w Transylwanii)103
i w Batmonasterze104, w których apsydy boczne za-
kończono na zewnątrz ścianą prostą. W ostatnim
z nich zrezygnowano z wież zach. Inny wariant re-
prezentują kościoły benedyktyńskie w Akos i Bołdwa
(Transylwania)105, w których apsydy boczne zastą-
pione zostały przęsłami czworobocznymi, przy czym
jedno — w Akos północne, a w Bołdwa południowe —
podtrzymuje wieżę. Podobnie jak w Kapornak,
wieże kościoła w Akos nie odznaczają się w pd, i pn.
elewacji budowli i tradycyjnie w części parterowej
łączą się z nawami. Kościół w Bołdwa najbardziej
odbiega od typu, gdyż pominięto w nim nie tylko
apsydy, lecz również i wieże.

Wszystkie wykazane cechy układu węgierskich
kościołów klasztornych, wznoszonych od ostat-
niej ćwierci w. XI, bliskie są opisywanemu już koś-
ciołowi w Litomyślu. Mimo że czworoboczne przę-
sło poprzedzające jego apsydę główną, zgodnie z tra-
dycją czeską, zostało znacznie wysunięte ku wscho-
dowi, to jednak można przypuszczać, że w doborze

103 G. Entz, Harina (Herina) romankori temploma (Miive-
szettórteneti Ertesitó III, 1954, s. 20-33). — Tenże, Die
Baukunst Transsilvaniens im 11.-12. Jahrhundert (Acta Histo-
riae Artium XIV, 1968, s. 7-11).

104 A Magyarorszagi Miweszet Tórtenete..., s. 88-92.

105 T. Bogyai, Az akosi reformatus templom (Epitoimi-

poszczególnych elementów, które złożyły się na
taką właśnie całość, dla kościoła w Litomyślu miały
znaczenie i odegrały pewną rolę wznoszone parę lat
wcześniej słowackie kościoły w opactwie Św. Be-
nedykta nad Hronem i być może w Diakowcach.
Współdziałanie wpływów północnowłoskich i środ-
kowo- oraz północnoeuropejskich przy uformowa-
niu się omówionej grupy węgierskich kościołów klasz-
tornych wielokrotnie było podkreślane przez uczo-
nych węgierskich i jest całkowicie uzasadnione za-
równo geograficznie, jak i historycznie 106.

Na tak przedstawionym tle geneza typu kościoła
tynieckiego zdaje się rysować dosyć wyraźnie. Od-
krytą budowlę cechuje dualizm inspiracji, charakte-
rystyczny dla tych regionów Europy, w których
krzyżowały się tradycje sztuki zakorzenionej w ba-
senie Morza Śródziemnego z trydacjami sztuki ka-
rolińskiej i ottońskiej. Pod tym względem kościół
tyniecki stanowi zjawisko analogiczne do wymienio-
nych wyżej przykładów szwajcarskich, a potem cze-
skich i węgierskich. Nie można jednak równocześnie

veszet 1944, s. 67-70). —- Entz, Die Baukunst Transsihaniens...,
s. 7-11.

106 Na dualizm form tej grupy zwrócili uwagę Gal, o. c.,
s. 137, i Dercsćnyi, Zur siebenhundertjdhringen Feier der
Kirche von Jak..., s. 176, a także Entz^ Uarchitecture et la
sculpture hongroise..., s. 212.

96