DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Romański kościół opactwa benedyktynów w Tyńcu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0106
całą Francję113. W Europie środkowej proces ten
przebiegał znacznie wolniej. Po zasklepieniu naw
bocznych katedry w Spirze114 oraz kościołów w Brau-
weiler i Panny Marii na Kapitolu w Kolonii115,
w 2. połowie w, XI kamienne przykrycie otrzymały
jeszcze dwie budowle, obie w Pradze: kościół Św.
Wawrzyńca na Wyszehradzie116 i być może katedra
na Hradczanach117. Właściwy rozkwit architektury
sklepiennej na terenie Niemiec przypada jednak do-
piero na w. XII. Projekt przesklepienia naw bocz-
nych kościoła tynieckiego był więc na naszym terenie
w 2. połowie w. XI, zamierzeniem śmiałym, niemniej
prawdopodobnym. Osobną uwagę należy jednak
zwrócić na formę przęsła. Przęsła sklepień krzyżo-
wych posiadały z zasady kształt kwadratu. Wyjąt-
kowo w pn. Włoszech można spotkać przęsła lekko
prostokątne. W Burgundii natomiast, gdzie w na-
wach bocznych stosowano zarówno sklepienia krzy-
żowe, jak i kolebkowe, prostokątne w rzucie przęsło
służące za podstawę obu typów kamiennych przy-
kryć było, zdaje się, zwyczajne118. Może też nie bez
przypadku odnajdujemy to samo lekko prostokątne
przęsło w kościele Św. Aureliusza w Hirsau, gdy
po r. 1125, celem przystosowania kościoła do zwy-
czajów kluniackich, nie tylko dobudowano do chóru
F. Desh o ul i er es, Les eglises de V onzieme siecle en France,
Paris 1943, s. 25-27. Por. również J. Hubert, Uarchitecture
religieuse du haut moyen age en France, Paris 1952, s. 72-73. —
Conant, Carolingian and Romanesąue Architecture..., s. 82.
Zarówno Deshoulieres, jak i Conant opowiedzieli się za dato-
waniem narteksu na początek w. XI, tak jak to wcześniej
ustalali C. i M. Dickson, Les eglise romanes de Vancien diocese
de Chalon, Macon 1935, s. 314. W tym samym czasie, na po-
czątku w. XI, kościół Cluny II, poświęcony w r. 981 przez
opata Mayeula, przykryty został sklepieniem kolebkowym,
por. K. J. Conant, Les eglises de Cluny a Tepoąue de Saint
Odon et de Saint Odilcni (A Cluny. Congres scientifiąue, 1949,
Dijon 1950, s. 39). — Tenże, Mediaeval Academy Excavations
at Cluny, VIII (Speculum XXIX, 1954, 1-43). — Tenże,
Carolitigian and Romanesąue Architecture 800 to 1200 (The
Pelican History of Art, 1959, s. 82-84). Niemal równocześnie
Wilhelm Volpiano, Opat i reformator klasztoru Św. Benigna
w Dijon, rozpoczął budowę wielkiej, pięcionawowej bazyliki
krzyżowej, w której — zdaniem Conanta — wszystkie trzy
nawy otrzymały sklepienia (Conant, Carolingian and Romanes-
ąue Architecture..., s. 84). Bardzo szybko, bo już w pierwszym
trzydziestoleciu w. XI, na wzór macierzystego opactwa wznie-
siono szereg niewielkich trzynawowych kościołów w benedyk-
tyńskich przeoratach, takich jak Chapaize, Uchizy czy Farges.
Wszystkie one otrzymały kamienne przykrycie. J. Virey, Les
eglises romanes de Vancien diocese de Macon, Macon 1935,
s. 121 i n.
59. Rzut poziomy kościoła Św. Aureliusza w Hirsau (wg
Lehmanna)
dwie boczne kaplice, lecz również ponad nawami
bocznymi przerzucono sklepienia krzyżowe na gur-
tach wspartych na okrągłych filarach międzynawo-
wych i półkolumnach przyściennych (ryc. 59).
Powyższe stwierdzenia zdają się wskazywać, że skle-
pienia w nawach bocznych kościoła tynieckiego nie
były inspirowane przez wielkie budowle ottońskie,
lecz pozostawały w związku z architekturą sklepienną
południowoeuropejskiego kręgu artystycznego, być
może opierając się bezpośrednio o wzory burgundz-
kie.
Analiza archeologiczna wykazała, że projekt skle-
pień w nawach bocznych z nieznanych nam dzisiaj
przyczyn został w kościele tynieckim zaniechany
oraz że poprzestano zapewne na poprzecznych gur-
tach dźwigających płaski strop120. Forma ta na terenie
113 Por. Deshoulieres, o.c., s. 122-124.
114 Lehmann, o.c., s. 118 i 124. — Gródecki, o.c.,
s. 105-106.
115 Dla Kolonii zob. H. Rahtgens, Die Kir che St. Maria
im Kapitol zu Koln, Dusseldorf 1913. — Lehmann, o. c.,
s. 106. — Gródecki, o. c., s. 112-114. Dla Brauweiler por.
W. Bader, Die Benediktinerabtei Brauweiler bei Koln, Berlin
1937. — Lehmann, o. c., s. 94. — Gródecki, o. c., s. 114.
116 Menel, Praha pfedromanska a romańska..., s. 73. —
Tenże, Architektura pfedromaskych Cech..., s. 350-351.
117 W nawie bocznej pn. romańskiej katedry Św. Wita
odnaleziono dwie podpory przyścienne odpowiadające filarom
międzynawowym. Menel sądzi, że podtrzymywały one luki
transwersalne. (Por. Menel, Praha pfedromanska..., s. 70).
Kwadratowa forma przęsła naw bocznych oraz wzniesienie
sklepień we współcześnie budowanym kościele Św. Wawrzyńca
na Wyszehradzie (por. przypis 116) upoważnia do rekonstru-
owania sklepień również i w nawach bocznych katedry. Brak
występów przy filarach międzynawowych nie może tu stanowić
trudności konstrukcyjnej, gdyż gurty przy filarach często nad-
wieszano na konsolach.
118 Np. w kościele Cluny II oraz w kościołach w Saint-
Hipolite czy w Chapaize.
119 Por. Lehmann, o. c., s. 103. — W. Hoffmann,
Hirsau und die »Hirsauer Schule«, Munchen 1950, s. 12-15.
120 Por. s. 84 i n.
98
przebiegał znacznie wolniej. Po zasklepieniu naw
bocznych katedry w Spirze114 oraz kościołów w Brau-
weiler i Panny Marii na Kapitolu w Kolonii115,
w 2. połowie w, XI kamienne przykrycie otrzymały
jeszcze dwie budowle, obie w Pradze: kościół Św.
Wawrzyńca na Wyszehradzie116 i być może katedra
na Hradczanach117. Właściwy rozkwit architektury
sklepiennej na terenie Niemiec przypada jednak do-
piero na w. XII. Projekt przesklepienia naw bocz-
nych kościoła tynieckiego był więc na naszym terenie
w 2. połowie w. XI, zamierzeniem śmiałym, niemniej
prawdopodobnym. Osobną uwagę należy jednak
zwrócić na formę przęsła. Przęsła sklepień krzyżo-
wych posiadały z zasady kształt kwadratu. Wyjąt-
kowo w pn. Włoszech można spotkać przęsła lekko
prostokątne. W Burgundii natomiast, gdzie w na-
wach bocznych stosowano zarówno sklepienia krzy-
żowe, jak i kolebkowe, prostokątne w rzucie przęsło
służące za podstawę obu typów kamiennych przy-
kryć było, zdaje się, zwyczajne118. Może też nie bez
przypadku odnajdujemy to samo lekko prostokątne
przęsło w kościele Św. Aureliusza w Hirsau, gdy
po r. 1125, celem przystosowania kościoła do zwy-
czajów kluniackich, nie tylko dobudowano do chóru
F. Desh o ul i er es, Les eglises de V onzieme siecle en France,
Paris 1943, s. 25-27. Por. również J. Hubert, Uarchitecture
religieuse du haut moyen age en France, Paris 1952, s. 72-73. —
Conant, Carolingian and Romanesąue Architecture..., s. 82.
Zarówno Deshoulieres, jak i Conant opowiedzieli się za dato-
waniem narteksu na początek w. XI, tak jak to wcześniej
ustalali C. i M. Dickson, Les eglise romanes de Vancien diocese
de Chalon, Macon 1935, s. 314. W tym samym czasie, na po-
czątku w. XI, kościół Cluny II, poświęcony w r. 981 przez
opata Mayeula, przykryty został sklepieniem kolebkowym,
por. K. J. Conant, Les eglises de Cluny a Tepoąue de Saint
Odon et de Saint Odilcni (A Cluny. Congres scientifiąue, 1949,
Dijon 1950, s. 39). — Tenże, Mediaeval Academy Excavations
at Cluny, VIII (Speculum XXIX, 1954, 1-43). — Tenże,
Carolitigian and Romanesąue Architecture 800 to 1200 (The
Pelican History of Art, 1959, s. 82-84). Niemal równocześnie
Wilhelm Volpiano, Opat i reformator klasztoru Św. Benigna
w Dijon, rozpoczął budowę wielkiej, pięcionawowej bazyliki
krzyżowej, w której — zdaniem Conanta — wszystkie trzy
nawy otrzymały sklepienia (Conant, Carolingian and Romanes-
ąue Architecture..., s. 84). Bardzo szybko, bo już w pierwszym
trzydziestoleciu w. XI, na wzór macierzystego opactwa wznie-
siono szereg niewielkich trzynawowych kościołów w benedyk-
tyńskich przeoratach, takich jak Chapaize, Uchizy czy Farges.
Wszystkie one otrzymały kamienne przykrycie. J. Virey, Les
eglises romanes de Vancien diocese de Macon, Macon 1935,
s. 121 i n.
59. Rzut poziomy kościoła Św. Aureliusza w Hirsau (wg
Lehmanna)
dwie boczne kaplice, lecz również ponad nawami
bocznymi przerzucono sklepienia krzyżowe na gur-
tach wspartych na okrągłych filarach międzynawo-
wych i półkolumnach przyściennych (ryc. 59).
Powyższe stwierdzenia zdają się wskazywać, że skle-
pienia w nawach bocznych kościoła tynieckiego nie
były inspirowane przez wielkie budowle ottońskie,
lecz pozostawały w związku z architekturą sklepienną
południowoeuropejskiego kręgu artystycznego, być
może opierając się bezpośrednio o wzory burgundz-
kie.
Analiza archeologiczna wykazała, że projekt skle-
pień w nawach bocznych z nieznanych nam dzisiaj
przyczyn został w kościele tynieckim zaniechany
oraz że poprzestano zapewne na poprzecznych gur-
tach dźwigających płaski strop120. Forma ta na terenie
113 Por. Deshoulieres, o.c., s. 122-124.
114 Lehmann, o.c., s. 118 i 124. — Gródecki, o.c.,
s. 105-106.
115 Dla Kolonii zob. H. Rahtgens, Die Kir che St. Maria
im Kapitol zu Koln, Dusseldorf 1913. — Lehmann, o. c.,
s. 106. — Gródecki, o. c., s. 112-114. Dla Brauweiler por.
W. Bader, Die Benediktinerabtei Brauweiler bei Koln, Berlin
1937. — Lehmann, o. c., s. 94. — Gródecki, o. c., s. 114.
116 Menel, Praha pfedromanska a romańska..., s. 73. —
Tenże, Architektura pfedromaskych Cech..., s. 350-351.
117 W nawie bocznej pn. romańskiej katedry Św. Wita
odnaleziono dwie podpory przyścienne odpowiadające filarom
międzynawowym. Menel sądzi, że podtrzymywały one luki
transwersalne. (Por. Menel, Praha pfedromanska..., s. 70).
Kwadratowa forma przęsła naw bocznych oraz wzniesienie
sklepień we współcześnie budowanym kościele Św. Wawrzyńca
na Wyszehradzie (por. przypis 116) upoważnia do rekonstru-
owania sklepień również i w nawach bocznych katedry. Brak
występów przy filarach międzynawowych nie może tu stanowić
trudności konstrukcyjnej, gdyż gurty przy filarach często nad-
wieszano na konsolach.
118 Np. w kościele Cluny II oraz w kościołach w Saint-
Hipolite czy w Chapaize.
119 Por. Lehmann, o. c., s. 103. — W. Hoffmann,
Hirsau und die »Hirsauer Schule«, Munchen 1950, s. 12-15.
120 Por. s. 84 i n.
98