DOI article:
Kalinowski, Lech: Zabytki rzeźby romańskiej w opactwie tynieckim
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0149
mniejsze o pokrewnej budowie zastosowany został
w układzie przekątniowym na jednej z wielkich
głowic w kościele benedyktyńskiego opactwa w Ju-
mieges, gdzie główny kwadrat zdobią negatywy
perełek, a dzielącymi go na krzyż elementami są
gałązki zakończone półpalmetami (ryc. 6)8. Nato-
miast odmiana czysto geometryczna, bez roślinnych
wzbogaceń, pojawia się w postaci kwadratu z krzy-
żem plecionkowym na płytce posadzkowej dato-
wanej na połowę w. XII, pochodzącej z benedyk-
tyńskiego klasztoru Św. Jana Chrzciciela na Ostrowie
koło Davle w Czechach (ryc. 7)9.
6. Głowica z motywem czterodzielnego kwadratu, 2. połowa
w. XI. Jumieges, opactwo (rys. J. Gadomski)
8G. DehioiG. von Bezold, Die kirchliche Baukunst des
Abendlandes (Atlas III, Stuttgart 1892, s. 312, ryc. 3).
9 VI. Denkstein, Z. Drobna i J. Kybalova, Lapida-
rium Narodniho Musea, Praha 1958, tabl. 15, nr 6 do tekstu
s. 109. Połączenie kwadratu z krzyżem plecionkowym, niekiedy
w układzie przekątniowym, rozpowszechnione było, jako mo-
tyw wypełniający, w sztuce rzymskiej (często na mozaikach
posadzkowych), koptyjskiej i starogermańskiej. Patrz A. Riegl,
Stilfragen. Grundlegungen zu einer Geschichte der Ornamentik,
Berlin 1893, s. 268, ryc. 141. —H. von Gabelenz, Mittel-
alterliche Plastik in Yenedig, Leipzig 1903, s. 84, ryc. 2 do
tekstu s. 84-85, gdzie zebrane są liczne dalsze przykłady tego
motywu w sztuce wczesnego średniowiecza. — W. Holm-
qvist, Kunstprobleme der Merozuingerzeit, Stockholm 1939,
s. 61-62, tabl. VI, ryc. 1 i 6 oraz tabl. XVII. W sztuce romań-
skiej motyw kwadratu z krzyżem plecionkowym występował
w postaci obramowania jako powtarzalny element symetrycz-
7. Płytka posadzkowa z motywem czterodzielnego kwadratu
z kościoła Św. Jana Chrzciciela na Ostrawie koło Davle, po-
łowa w. XII. Praga, Muzeum Narodowe (rys. J. Gadomski)
Motyw głów zwierzęcych dających początek
roślinom lub gałązkom należy do obiegowych wąt-
ków w sztuce średniowiecznej, symbolizując życio-
dajne siły przyrody. Pomysł swój mógł rzeźbiarz
tyniecki zaczerpnąć z tzw. kodeksu pułtuskiego;
pyski zwierząt wypluwające wić roślinną zdobią jedną
z kart zawierających podobizny przodków Chrystusa
(ryc. 8)10. Warto nadmienić, że zaplatywanie gałązek
spotyka się w spokrewnionym warsztatowo z kodek-
sem pułtuskim kodeksie wyszehradzkim11.
nych układów translacyjnych; tak zastosowano go dwukrotnie
na kartkach z przedstawieniami Ewangelistów Marka i Jana
w tzw. Ewangeliarzu Gnieźnieńskim, Gniezno, Biblioteka Kapi-
tulna, Ms 1 a, fol. 8V i 9 . Patrz S. Sawicka, Les principaux
manuscrits a peintures de la Bibliotheąue Nationale de Varsovie,
du Chateau Royal et des Biblioteąues: des Zamoyski a Varsovie,
du Seminaire de Płock et du Chapitre de Gniezno (Bulletin de la
Societe franęaise de reproductions de manuscrits a peintures
XIX, Paris 1938, s. 261). Pojęcie symetrii translacyjnej w od-
niesieniu do budowy ornamentu omawia H. Weyl, Symetria,
Warszawa 1960, s. 57 i n.
10 M. Jarosławiecka-Gąsiorowska, Les principaux
manuscrits a peintures du Musee des Princes Czartoryski a Cra-
covie (Bulletin de la Societe franęaise de reproductions de ma-
nuscrits a peintures 18, Paris 1934, s. 8-13).
11 F. J. Lehner, Ćeska skola maluśka XI veku1, I Koruno-
vacni Evangelistaf Krale Vratislava, Praha b. r., tabl. V.
141
w układzie przekątniowym na jednej z wielkich
głowic w kościele benedyktyńskiego opactwa w Ju-
mieges, gdzie główny kwadrat zdobią negatywy
perełek, a dzielącymi go na krzyż elementami są
gałązki zakończone półpalmetami (ryc. 6)8. Nato-
miast odmiana czysto geometryczna, bez roślinnych
wzbogaceń, pojawia się w postaci kwadratu z krzy-
żem plecionkowym na płytce posadzkowej dato-
wanej na połowę w. XII, pochodzącej z benedyk-
tyńskiego klasztoru Św. Jana Chrzciciela na Ostrowie
koło Davle w Czechach (ryc. 7)9.
6. Głowica z motywem czterodzielnego kwadratu, 2. połowa
w. XI. Jumieges, opactwo (rys. J. Gadomski)
8G. DehioiG. von Bezold, Die kirchliche Baukunst des
Abendlandes (Atlas III, Stuttgart 1892, s. 312, ryc. 3).
9 VI. Denkstein, Z. Drobna i J. Kybalova, Lapida-
rium Narodniho Musea, Praha 1958, tabl. 15, nr 6 do tekstu
s. 109. Połączenie kwadratu z krzyżem plecionkowym, niekiedy
w układzie przekątniowym, rozpowszechnione było, jako mo-
tyw wypełniający, w sztuce rzymskiej (często na mozaikach
posadzkowych), koptyjskiej i starogermańskiej. Patrz A. Riegl,
Stilfragen. Grundlegungen zu einer Geschichte der Ornamentik,
Berlin 1893, s. 268, ryc. 141. —H. von Gabelenz, Mittel-
alterliche Plastik in Yenedig, Leipzig 1903, s. 84, ryc. 2 do
tekstu s. 84-85, gdzie zebrane są liczne dalsze przykłady tego
motywu w sztuce wczesnego średniowiecza. — W. Holm-
qvist, Kunstprobleme der Merozuingerzeit, Stockholm 1939,
s. 61-62, tabl. VI, ryc. 1 i 6 oraz tabl. XVII. W sztuce romań-
skiej motyw kwadratu z krzyżem plecionkowym występował
w postaci obramowania jako powtarzalny element symetrycz-
7. Płytka posadzkowa z motywem czterodzielnego kwadratu
z kościoła Św. Jana Chrzciciela na Ostrawie koło Davle, po-
łowa w. XII. Praga, Muzeum Narodowe (rys. J. Gadomski)
Motyw głów zwierzęcych dających początek
roślinom lub gałązkom należy do obiegowych wąt-
ków w sztuce średniowiecznej, symbolizując życio-
dajne siły przyrody. Pomysł swój mógł rzeźbiarz
tyniecki zaczerpnąć z tzw. kodeksu pułtuskiego;
pyski zwierząt wypluwające wić roślinną zdobią jedną
z kart zawierających podobizny przodków Chrystusa
(ryc. 8)10. Warto nadmienić, że zaplatywanie gałązek
spotyka się w spokrewnionym warsztatowo z kodek-
sem pułtuskim kodeksie wyszehradzkim11.
nych układów translacyjnych; tak zastosowano go dwukrotnie
na kartkach z przedstawieniami Ewangelistów Marka i Jana
w tzw. Ewangeliarzu Gnieźnieńskim, Gniezno, Biblioteka Kapi-
tulna, Ms 1 a, fol. 8V i 9 . Patrz S. Sawicka, Les principaux
manuscrits a peintures de la Bibliotheąue Nationale de Varsovie,
du Chateau Royal et des Biblioteąues: des Zamoyski a Varsovie,
du Seminaire de Płock et du Chapitre de Gniezno (Bulletin de la
Societe franęaise de reproductions de manuscrits a peintures
XIX, Paris 1938, s. 261). Pojęcie symetrii translacyjnej w od-
niesieniu do budowy ornamentu omawia H. Weyl, Symetria,
Warszawa 1960, s. 57 i n.
10 M. Jarosławiecka-Gąsiorowska, Les principaux
manuscrits a peintures du Musee des Princes Czartoryski a Cra-
covie (Bulletin de la Societe franęaise de reproductions de ma-
nuscrits a peintures 18, Paris 1934, s. 8-13).
11 F. J. Lehner, Ćeska skola maluśka XI veku1, I Koruno-
vacni Evangelistaf Krale Vratislava, Praha b. r., tabl. V.
141