DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Zabytki rzeźby romańskiej w opactwie tynieckim
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0151
Motyw ptaków, rozmieszczonych symetrycznie
po obu stronach drzewa życia, jest wschodniego
pochodzenia i wchodził w skład stałego repertuaru
sztuki starochrześcijańskiej (sarkofagi) i wczesno-
średniowiecznej (tablice kanonów ewangelicznych)12.
„Rajskicc temat orłów, zdaniem Gródeckiego, nie
był stosowany przed w. XI na bokach głowic, nato-
miast pojawia się częściej w tym miejscu w w. XII13.
Wyobrażenie ptaków siedzących na wprost siebie
z odwróconymi do tyłu głowami, jak w Tyńcu, spo-
tyka się na Zachodzie najpierw w sztuce późnorzym-
skiej, o czym świadczyć może złota fibula sprzed
w. V w Museo delle Terme w Rzymie, znaleziona
na Palatynie, z trzema parami ptaków w odgałęzie-
niach wici roślinnej, rozmieszczonymi po bokach
wysmukłego krzyża14. Na jego rozpowszechnienie
w sztuce romańskiej zapewne wpływ miały jed-
wabne tkaniny bizantyńskie w rodzaju tkaniny
z w. XI, dawniej w Kaiser-Friedrich-Museum
w Berlinie (ryc. 10)15, lub tkanin z w. XII w Muzeum
Wiktorii i Alberta w Londynie16 czy w skarbcu
katedry w Sens (tzw. całun św. Flawita)17. Wśród
przykładów zaczerpniętych z rzeźby romańskiej orły
przeplecione z roślinnością, raz zwrócone ku sobie,
a raz odwrócone od siebie, odkute są na głowicach
12 Motyw drzewa ze zwierzętami po bokach w sztuce przed-
romańskiej i romańskiej omawia E. Hecht, Die Tiergruppen
mit zentralem Baum oder Gefass in der vorromanischen und ro-
manischen Kunst, Diss., Tubingen 1969, s. 15-27. Zdaniem
autorki, wpływ antyku nie zaznaczył się tu trwale, źródłem bo-
wiem przedstawień średniowiecznych były bizantyńskie tka-
niny i wschodnie wyroby rzemiosła artystycznego.
13 L. Gródecki, Les chapiteaux en stuc de Saint-Remi de
Reims (Stucchi e mosaici alto medioevali, Atti dell’ottavo Con-
gresso di studi sulfiarte delFalto Medioevo I, Lo stucco — il
mosaico — studi vari, Milano 1962, s. 195, fig. 6, s. 199, fig. 8
oraz s. 200, fig. 9 do tekstu s. 198-201). Na stiukowych głowi-
cach z r. 1049 w Saint-Remi w Reims ptaki po obu stronach
drzewa życia stoją do siebie tyłem z głowami zwróconymi ku
sobie. Za najwcześniejszy przykład ptaków na bocznych ścia-
nach głowic uważa Gródecki głowicę w Bernay (Eure) z lat
około r. 1030. Spośród stosunkowo częstych przykładów' póź-
niejszych wymienia m. in. Fontevrault, La Couronne, Tarra-
gone, La Charite-sur-Loire i San Cugat del Valles.
14 A. Riegl, Die spatrómische Kunst-Industrie nach den
Funden in Ósterreich-Ungarn, Wien 1901, s. 145, ryc. 52 do
tekstu s. 145-146.
15 R. Bernheimer, Romanische Tierplastik und die Ur-
sprunge ihrer Motwe, Miinchen 1931, tabl. XVII, ryc. 51 i 52
do tekstu s. 77-78. — O. van Falkę, Kunstgeschichte der Sei-
denweberei, Berlin 1913, II, s. 15, ryc. 245 oraz 2 wyd., Berlin
1921, s. 24, ryc. 191. — F. Yollbach, G. Duthuit i G. Sal-
9. Motyw dwóch ptaków w układzie heraldycznym z odwróco-
nymi do tyłu głowami. Kodeks pułtuski, koniec w. XI. Kraków,
Muzeum Narodowe, Bibl. Czartoryskich (fot. T. Kaźmierski)
les, Art byzantin, Paris 1933, tabl. 95 do tekstu s. 77. —
Kunst der Spatantike im Mittelmeerraum. Spatantike und
byzantinische Kleinkunst aus Berliner Besitz, Berlin 1939,
s. 79, nr 233, tabl. 83. O naśladowaniu motywów z tkanin
wschodnich w rzeźbie romańskiej pisze m. in. L. Brehier,
Les themes decoratifs des tissus d’Orient et leur imitation dans la
sculpture romane (Etudes d’art publiees par le Musee National
des Beaux-Arts d’Alger I, 1946, s. 25-63).
16 Von Falkę, o. c., 1913, II, s. 19, ryc. 258 oraz 2 wyd.,
1921, s. 25, ryc. 196. — A. F. Kendrick, Victoria and Albert
Museum, Department of Textiłes, Catalogue of Early Medieval
Woven Fabrics, London 1925, s. 53-54, nr 1025, tabl. XI. —
W. Zaloziecky, Das byzantinische Kunstgewerbe in der mittel-
alterlichen und spatmittelalterlichen Periode (Geschichte des
Kunstgewerbes aller Zeiten und Vólker, wyd. H. Th. Bossert, V,
Berlin 1932, s. 185, ryc. 2). — Yictoria and Albert Museum,
Early Christian and Byzantine Art, 3 wyd., London 1955,
ryc. 22.
17 E. Chartraire, Les tissus anciens du tresor de la cathedrale
de Sens (Revue de Part chretien LXI, rok LIV, 1911, nr 43
i ryc. na s. 455). W w. XII pod wpływem bizantyńskim w po-
dobnym układzie występują ptaki, identyfikowane jako pa-
pugi, na włoskich tkaninach jedwabnych, m. in. w Muzeum Me-
tropolitalnym w Nowym Jorku. Patrz A. C. Weigel, Two
Thousand Years of Textiles. The Figured Textiles of Europę and
the Near East, New York 1952, s. 128-129, ryc. 171.
143
po obu stronach drzewa życia, jest wschodniego
pochodzenia i wchodził w skład stałego repertuaru
sztuki starochrześcijańskiej (sarkofagi) i wczesno-
średniowiecznej (tablice kanonów ewangelicznych)12.
„Rajskicc temat orłów, zdaniem Gródeckiego, nie
był stosowany przed w. XI na bokach głowic, nato-
miast pojawia się częściej w tym miejscu w w. XII13.
Wyobrażenie ptaków siedzących na wprost siebie
z odwróconymi do tyłu głowami, jak w Tyńcu, spo-
tyka się na Zachodzie najpierw w sztuce późnorzym-
skiej, o czym świadczyć może złota fibula sprzed
w. V w Museo delle Terme w Rzymie, znaleziona
na Palatynie, z trzema parami ptaków w odgałęzie-
niach wici roślinnej, rozmieszczonymi po bokach
wysmukłego krzyża14. Na jego rozpowszechnienie
w sztuce romańskiej zapewne wpływ miały jed-
wabne tkaniny bizantyńskie w rodzaju tkaniny
z w. XI, dawniej w Kaiser-Friedrich-Museum
w Berlinie (ryc. 10)15, lub tkanin z w. XII w Muzeum
Wiktorii i Alberta w Londynie16 czy w skarbcu
katedry w Sens (tzw. całun św. Flawita)17. Wśród
przykładów zaczerpniętych z rzeźby romańskiej orły
przeplecione z roślinnością, raz zwrócone ku sobie,
a raz odwrócone od siebie, odkute są na głowicach
12 Motyw drzewa ze zwierzętami po bokach w sztuce przed-
romańskiej i romańskiej omawia E. Hecht, Die Tiergruppen
mit zentralem Baum oder Gefass in der vorromanischen und ro-
manischen Kunst, Diss., Tubingen 1969, s. 15-27. Zdaniem
autorki, wpływ antyku nie zaznaczył się tu trwale, źródłem bo-
wiem przedstawień średniowiecznych były bizantyńskie tka-
niny i wschodnie wyroby rzemiosła artystycznego.
13 L. Gródecki, Les chapiteaux en stuc de Saint-Remi de
Reims (Stucchi e mosaici alto medioevali, Atti dell’ottavo Con-
gresso di studi sulfiarte delFalto Medioevo I, Lo stucco — il
mosaico — studi vari, Milano 1962, s. 195, fig. 6, s. 199, fig. 8
oraz s. 200, fig. 9 do tekstu s. 198-201). Na stiukowych głowi-
cach z r. 1049 w Saint-Remi w Reims ptaki po obu stronach
drzewa życia stoją do siebie tyłem z głowami zwróconymi ku
sobie. Za najwcześniejszy przykład ptaków na bocznych ścia-
nach głowic uważa Gródecki głowicę w Bernay (Eure) z lat
około r. 1030. Spośród stosunkowo częstych przykładów' póź-
niejszych wymienia m. in. Fontevrault, La Couronne, Tarra-
gone, La Charite-sur-Loire i San Cugat del Valles.
14 A. Riegl, Die spatrómische Kunst-Industrie nach den
Funden in Ósterreich-Ungarn, Wien 1901, s. 145, ryc. 52 do
tekstu s. 145-146.
15 R. Bernheimer, Romanische Tierplastik und die Ur-
sprunge ihrer Motwe, Miinchen 1931, tabl. XVII, ryc. 51 i 52
do tekstu s. 77-78. — O. van Falkę, Kunstgeschichte der Sei-
denweberei, Berlin 1913, II, s. 15, ryc. 245 oraz 2 wyd., Berlin
1921, s. 24, ryc. 191. — F. Yollbach, G. Duthuit i G. Sal-
9. Motyw dwóch ptaków w układzie heraldycznym z odwróco-
nymi do tyłu głowami. Kodeks pułtuski, koniec w. XI. Kraków,
Muzeum Narodowe, Bibl. Czartoryskich (fot. T. Kaźmierski)
les, Art byzantin, Paris 1933, tabl. 95 do tekstu s. 77. —
Kunst der Spatantike im Mittelmeerraum. Spatantike und
byzantinische Kleinkunst aus Berliner Besitz, Berlin 1939,
s. 79, nr 233, tabl. 83. O naśladowaniu motywów z tkanin
wschodnich w rzeźbie romańskiej pisze m. in. L. Brehier,
Les themes decoratifs des tissus d’Orient et leur imitation dans la
sculpture romane (Etudes d’art publiees par le Musee National
des Beaux-Arts d’Alger I, 1946, s. 25-63).
16 Von Falkę, o. c., 1913, II, s. 19, ryc. 258 oraz 2 wyd.,
1921, s. 25, ryc. 196. — A. F. Kendrick, Victoria and Albert
Museum, Department of Textiłes, Catalogue of Early Medieval
Woven Fabrics, London 1925, s. 53-54, nr 1025, tabl. XI. —
W. Zaloziecky, Das byzantinische Kunstgewerbe in der mittel-
alterlichen und spatmittelalterlichen Periode (Geschichte des
Kunstgewerbes aller Zeiten und Vólker, wyd. H. Th. Bossert, V,
Berlin 1932, s. 185, ryc. 2). — Yictoria and Albert Museum,
Early Christian and Byzantine Art, 3 wyd., London 1955,
ryc. 22.
17 E. Chartraire, Les tissus anciens du tresor de la cathedrale
de Sens (Revue de Part chretien LXI, rok LIV, 1911, nr 43
i ryc. na s. 455). W w. XII pod wpływem bizantyńskim w po-
dobnym układzie występują ptaki, identyfikowane jako pa-
pugi, na włoskich tkaninach jedwabnych, m. in. w Muzeum Me-
tropolitalnym w Nowym Jorku. Patrz A. C. Weigel, Two
Thousand Years of Textiles. The Figured Textiles of Europę and
the Near East, New York 1952, s. 128-129, ryc. 171.
143