DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Przedmioty liturgiczne znalezione w grobach pierswszych opatów tyniekich
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0189
najwcześniejsze, używane od w. VI, przypominają
wyglądem lekko zakrzywioną od góry laskę. Rozwój
typologiczny pastorału polega na tym, że jego głowa,
czyli górna część wydłuża się zakreślając krzywiznę
koła, aby doszedłszy do drewnianego trzonu prze-
mienić się w spiralę pojedynczą, potem podwójną,
a w okresie gotyku przesuniętą do tyłu6. Analiza
porównawcza krzywizny pastorału tynieckiego pro-
wadzi do wniosku, że mamy do Czynienia z wyrobem
w. XI. Z tego bowiem właśnie czasu pochodzą
pastorały, których krzywizna zakreśla koło, ale —
jak w naszym wypadku — nie dochodzi do drzewca
pastorału. M. Barany-Oberschall w artykule poświę-
conym pastorałowi z Feldebro z w. XI wymienia 4
współczesne mu pastorały tego typu o otwartych wo-
lutach. Są to trzy pastorały o przekroju krzywizny
wielobocznym: znaleziony w czasie II wojny świa-
towej pastorał z Feldebro, nieznanego bliżej biskupa,
bez nodusa, o unikatowym motywie głowy lwa na
zakończeniu krzywizny, przechowywany w Muzeum
Narodowym w Budapeszcie7; pastorał bpa Ratyz-
bony Eckharda, z motywem węża, w opactwie Nie-
dermunster w Ratyzbonie8; i pastorał Annona
arcybpa Kolonii (tl075), z motywem grzywiastego
smoka pożerającego ptaka (gołębia?), w kościele
benedyktyńskim w Siegburgu (ryc. 12)9; oraz jeden
pastorał o przekroju krzywizny kolistym: srebrny.
franęaise III, Le costume, Paris 1916, s. 346-364. — J. Braun,
Bischofsstab (wid Abtsstab) (Reallexikon zur Deutschen Kunst-
geschichte II, 1938, szp. 792-808). — O. Schmitt, tamże, II,
Stuttgart 1941, szp. 792-808. — Th. Klauser, Der Ursprung
der bischóflichen Insignien und Ehrenrechte (Bonner Akade-
mische Reden vom Jahre 1948, Krefeld [1953]). — H. Norris,
Church Yestments, Their Origin and Development. London 1949.
— P. Siffrin i M. Accascina, Pastorale (Enciclopedia catto-
lica IX, 1952, szp. 928-930). — P. Salomon, Etude sur les
insignes du Pontife dans le Rit Romain, Romę 1955. — Tenże,
Aux origines de la crosse des eveques (Melanges Andrieu, Strass-
bourg 1956, s. 373-383). —F. Henry, Les crosses preromanes
(Iris Hibernica 3, Freiburg 1956, s. 35-46). — R. Bauerreiss,
Abtsstab und Bischofsstab (Studien und Mitteilungen zur Ge-
schichte des Benediktinerordens und seiner Zweige, N. F. 68
(191), 1957, s. 215-226). — B. Fischer, Bischofsstab (Lexikon
fur Theologie und Kirche II, 1958, szp. 508-509). — Jako
interesujący archetyp pastorału wymienić należy zakończoną
spiralnie laskę srebrną augura, tzw. lituus, ozdobioną niellem,
z końca w. III lub początku IV, znalezioną niedawno w jednym
z grobów rzymskich w Brigetio. Patrz L. Barkoczi, New Data
on the History of Late Roman Brigetio (Acta Antiąua Acade-
miae Scientiarum Hungaricae XIII, 1965, tabl. II-IV oraz
s. 218, ryc. 3 i s. 221, ryc. 5 do tekstu s. 219-220 i 253-257).
7. Tyniec, opactwo. Ołowiany krzyż z grobu opata starszego,
stan po odkryciu (fot. W. Gumuła)
6 Barany-Oberschall, o. c., s. 18, fig. 4.
7 Tamże, s. 15, fig. 1. — A. Kampis, A feldebrói pasztor-
bot (Archaeológiai Ertesitó 88, 1961, s. 109-110). — Tenże,
Les Beaux-Arts en Hongrie, Budapest 1966, ryc. na s. 50. —
A. Nagy, A kalocsai XI. szazadi erseksir leletei (Miiveszettór-
teneti Ertesitó XVII, 1968, s. 114).
8 Gay, o. c., s. 505, ryc. A. — Barany-Oberschall, o. c.,
s. 21, ryc. 9.
9 Tamże, s. 22, ryc. 10. — O arcybpie Annonie patrz: G.
Bauernfeind,Hwzo II, Erzbischof vo?i Koln, Munchen 1929.—
R. Klau ser, Anno II (Lexikon fur Theologie und Kirche I, 1957,
szp. 579). — A. Gieysztor, O kilku biskupach polskich XI
wieku (Europa-Słowiańszczyzna-Polska. Studia ku uczczeniu
Prof. Kazimierza Tymienieckiego. Uniweisytet Adama Mickie-
wicza w Poznaniu. Prace Wydziału Filozoficzno-Historycznego.
Seria: Historia 36, Poznań 1970, s. 317, 318). — Warto przy-
pomnieć, że właśnie Anno po śmierci Rychezy (fl063), która
pragnęła spocząć w Brauweiler, wbrew jej woli pochował ją
w kościele S. Maria ad Gradus w Kolonii, jak wynika z relacji
mnicha brauweilerskiego o założeniu, klasztoru w 1. 1076-1079
(MPH I, s. 355, tekst interpolowany). Por. F. Pohorecki,
Kilka słów o Aaronie pierzuszym Opacie tynieckim (Kwartalnik
Historyczny 36, 1922, s. 3). — P. David, Les Benedictins et
fordre de Cluny dans la Pologne medievale, Paris 1939, s. 19.
12*
179
wyglądem lekko zakrzywioną od góry laskę. Rozwój
typologiczny pastorału polega na tym, że jego głowa,
czyli górna część wydłuża się zakreślając krzywiznę
koła, aby doszedłszy do drewnianego trzonu prze-
mienić się w spiralę pojedynczą, potem podwójną,
a w okresie gotyku przesuniętą do tyłu6. Analiza
porównawcza krzywizny pastorału tynieckiego pro-
wadzi do wniosku, że mamy do Czynienia z wyrobem
w. XI. Z tego bowiem właśnie czasu pochodzą
pastorały, których krzywizna zakreśla koło, ale —
jak w naszym wypadku — nie dochodzi do drzewca
pastorału. M. Barany-Oberschall w artykule poświę-
conym pastorałowi z Feldebro z w. XI wymienia 4
współczesne mu pastorały tego typu o otwartych wo-
lutach. Są to trzy pastorały o przekroju krzywizny
wielobocznym: znaleziony w czasie II wojny świa-
towej pastorał z Feldebro, nieznanego bliżej biskupa,
bez nodusa, o unikatowym motywie głowy lwa na
zakończeniu krzywizny, przechowywany w Muzeum
Narodowym w Budapeszcie7; pastorał bpa Ratyz-
bony Eckharda, z motywem węża, w opactwie Nie-
dermunster w Ratyzbonie8; i pastorał Annona
arcybpa Kolonii (tl075), z motywem grzywiastego
smoka pożerającego ptaka (gołębia?), w kościele
benedyktyńskim w Siegburgu (ryc. 12)9; oraz jeden
pastorał o przekroju krzywizny kolistym: srebrny.
franęaise III, Le costume, Paris 1916, s. 346-364. — J. Braun,
Bischofsstab (wid Abtsstab) (Reallexikon zur Deutschen Kunst-
geschichte II, 1938, szp. 792-808). — O. Schmitt, tamże, II,
Stuttgart 1941, szp. 792-808. — Th. Klauser, Der Ursprung
der bischóflichen Insignien und Ehrenrechte (Bonner Akade-
mische Reden vom Jahre 1948, Krefeld [1953]). — H. Norris,
Church Yestments, Their Origin and Development. London 1949.
— P. Siffrin i M. Accascina, Pastorale (Enciclopedia catto-
lica IX, 1952, szp. 928-930). — P. Salomon, Etude sur les
insignes du Pontife dans le Rit Romain, Romę 1955. — Tenże,
Aux origines de la crosse des eveques (Melanges Andrieu, Strass-
bourg 1956, s. 373-383). —F. Henry, Les crosses preromanes
(Iris Hibernica 3, Freiburg 1956, s. 35-46). — R. Bauerreiss,
Abtsstab und Bischofsstab (Studien und Mitteilungen zur Ge-
schichte des Benediktinerordens und seiner Zweige, N. F. 68
(191), 1957, s. 215-226). — B. Fischer, Bischofsstab (Lexikon
fur Theologie und Kirche II, 1958, szp. 508-509). — Jako
interesujący archetyp pastorału wymienić należy zakończoną
spiralnie laskę srebrną augura, tzw. lituus, ozdobioną niellem,
z końca w. III lub początku IV, znalezioną niedawno w jednym
z grobów rzymskich w Brigetio. Patrz L. Barkoczi, New Data
on the History of Late Roman Brigetio (Acta Antiąua Acade-
miae Scientiarum Hungaricae XIII, 1965, tabl. II-IV oraz
s. 218, ryc. 3 i s. 221, ryc. 5 do tekstu s. 219-220 i 253-257).
7. Tyniec, opactwo. Ołowiany krzyż z grobu opata starszego,
stan po odkryciu (fot. W. Gumuła)
6 Barany-Oberschall, o. c., s. 18, fig. 4.
7 Tamże, s. 15, fig. 1. — A. Kampis, A feldebrói pasztor-
bot (Archaeológiai Ertesitó 88, 1961, s. 109-110). — Tenże,
Les Beaux-Arts en Hongrie, Budapest 1966, ryc. na s. 50. —
A. Nagy, A kalocsai XI. szazadi erseksir leletei (Miiveszettór-
teneti Ertesitó XVII, 1968, s. 114).
8 Gay, o. c., s. 505, ryc. A. — Barany-Oberschall, o. c.,
s. 21, ryc. 9.
9 Tamże, s. 22, ryc. 10. — O arcybpie Annonie patrz: G.
Bauernfeind,Hwzo II, Erzbischof vo?i Koln, Munchen 1929.—
R. Klau ser, Anno II (Lexikon fur Theologie und Kirche I, 1957,
szp. 579). — A. Gieysztor, O kilku biskupach polskich XI
wieku (Europa-Słowiańszczyzna-Polska. Studia ku uczczeniu
Prof. Kazimierza Tymienieckiego. Uniweisytet Adama Mickie-
wicza w Poznaniu. Prace Wydziału Filozoficzno-Historycznego.
Seria: Historia 36, Poznań 1970, s. 317, 318). — Warto przy-
pomnieć, że właśnie Anno po śmierci Rychezy (fl063), która
pragnęła spocząć w Brauweiler, wbrew jej woli pochował ją
w kościele S. Maria ad Gradus w Kolonii, jak wynika z relacji
mnicha brauweilerskiego o założeniu, klasztoru w 1. 1076-1079
(MPH I, s. 355, tekst interpolowany). Por. F. Pohorecki,
Kilka słów o Aaronie pierzuszym Opacie tynieckim (Kwartalnik
Historyczny 36, 1922, s. 3). — P. David, Les Benedictins et
fordre de Cluny dans la Pologne medievale, Paris 1939, s. 19.
12*
179