Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (6/7.1971)

1. Tyniec, opactwo. Płytka z lwem (fot. W. Gumuła)

przypadkach;, dla osiągnięcia efektu pozytywu, mu-
siano posłużyć się formami (matrycami), na których
dekoracja miała odwrotną, negatywową postać3.
Odmienne techniki ceramiczne wymagały odmienne-
go sposobu rzeźbienia negatywu: płytki o dekoracji
wypukłej mają wyraźne cechy roboty snycerskiej, jej
charakterystyczne zaokrąglenia form. Natomiast
w płytkach inkrustowanych zarysy ornamentu nie
są modelowane, lecz wycinane w płaskiej powierz-
chni4. Ta odmienność wykonania formy ma zasadni-
cze znaczenie dla późniejszego wyglądu gotowych
płytek. Do inkrustacji użyto białej substancji cera-
micznej5. Jej skurczliwość w toku wypalania oka-
zała się większa od skurczliwości płytki i spowodo-
wała powstanie szczelin wzdłuż linii ornamentu oraz
liczne spękania.

3 Przypuszczać należy, że były to matryce z twardego
drewna, powszechnie stosowane w garncarstwie i kafiarstwie
średniowiecznym.

4 Technika inkrustacji polegała na odciskaniu drewnianym
negatywem na uformowanej płytce motywu en creux i wypeł-
nianiu wgłębień białą glinką. Tak przygotowaną płytkę powle-

kano przeźroczystą polewą ołowiową i wypalano. Stosowano
powszechnie dwa rodzaje negatywów: jedne dawały po od-
ciśnięciu wgłębienia w partii ornamentu, drugie w partii tła.
W zależności od zastosowania negatywu otrzymywano bądź
inkrustowaną dekorację, bądź inkrustowane tło, na którym
dekoracja odcinała się w naturalnej barwie gliny. Płytki ty-
nieckie są przykładem stosowania matryc drugiego typu.

Dodatkową, obok ornamentu, dekorację płytek
stanowi powłoka przeźroczystej polewy położona
bezpośrednio na powierzchnię płytki, bez jakiego-
kolwiek podkładu. Ma ona bądź naturalny, lekko
żółtawy odcień, bądź też zabarwiona jest tlenkami
metali na kolor brunatny lub zielony6. Nierówno-
mierne rozmieszczenie substancji barwiącej spowo-
dowało, iż polewa nie jest kolorystycznie jednolita:
zdarzają się na jej powierzchni miejsca jaśniejsze
i ciemniejsze. Zacieki polewy widoczne są na bocz-
nych ściankach płytek (przeważnie dwóch przeciw-
ległych), a także, niekiedy, na odwrociu. Płytki nie
posiadają żadnych stempli ani znaków produkcyj-
nych.

A. Płytki reliefowe

1. Płytka z lwem (ryc. 1). Zachowana w jednym
egzemplarzu, uszkodzona, sklejona z ułamków. Po-
kryta bezbarwną, przeźroczystą polewą, przez którą


T







____L

T 1


1_


L





_1

_i

2. Rekonstrukcja czteropłytkowa z motywem lwa (rys. K. Mio-
dońska)

6 Masę inkrustacyjną płytek tynieckich stanowi biała glinka
kaolinitowa o małej zawartości zanieczyszczeń (badanie składu
chemicznego masy przeprowadzono metodą analizy spektro-
graficznej w Katedrze Chemii Krzemianów AGH w Krakowie).

8 W obu typach płytek zastosowano polewę ołowiową.
Zabarwienie żółte, pomarańczowe i brunatne pochodzi od tlen-
ku żelaza używanego jako barwnika polew średniowiecznych,
zielony — od tlenku miedzi. Por. M. Piątkiewicz-Dere-
niowa, J. Dereń, J. Haber i E. Polaczkowa, Charakterysty-
ka chemiczna zabytkowych kafli wawelskich. Wstępne badania
składu szkliw (Zeszyty Naukowe AGH 16, Ceramika z. 2,
1958, s. 73-80).

240