DOI article:
Piątkiewicz-Dereniowa, Maria: Płytki posadzkowe z opactwa benedyktynów w Tyńcu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0260
20. Fontenay, opactwo cystersów. Płytka posadzkowa (wg Au-
berta)
tynieckich, gdzie cztery przedstawienia mieszczą się
w jednym okręgu, tutaj cztery okręgi, zawierające
dwie pary zwierząt zwróconych ku sobie tworzą jed-
nostkę kompozycyjną21.
Dekoracja typu roślinnego przewyższa znacznie
obfitością odmian dekorację abstrakcyjną posadzek.
Ta obfitość odmian nie jest jednak równoznaczna
z obfitością motywów; dekoracja roślinna przetwa-
rza w niezliczonych wariantach kilka podstawowych
form: antyczną palmetę, wić akantową, winorośl,
rozetę, sercowate listki, a ponadto motyw kielicha
lilii stylizowanego bądź jako element roślinny, bądź
jako figura heraldyczna. I znów dekoracja St. Urban
dostarcza przykładu, jak z ograniczonego zasobu
form fantazja i pomysłowość artystów średniowiecz-
nych potrafiła stworzyć niezliczone odmiany orna-
mentalne. Wśród motywów roślinnych tego zespołu
31 Opisany motyw plecionkowy dotarł dużo wcześniej, bo
już w w. XI, na tereny Rusi. Odnajdujemy go m. in., wraz
z antycznym motywem palmety i stylizowanej wici roślinnej,
na ścianach kijowskiego Soboru Sofijskiego (Russkoje Diekora-
tiwnoje Iskusstwo, I, Moskwa 1962, ryc. 149 i 150).
23 B. Aubert, Uarchitecture cistercienne en France, Paris
1947, s. 314, ryc. 228.
23 J. Chappee, Le carrelage de Fabbaye de Saint-Maur
de Glanfeuil d’apres les paves retrouves dam les fouilles recentes
(Revue de kart Chretien, 48e annee, 5e serie, tome I, 2e
odnajdujemy układ niemal identyczny z segmentem
bordiury tynieckiej (ryc. 17) i drugi bardzo doń zbli-
żony (ryc. 18). Inkrustowana płytka tyniecka z orna-
mentem roślinnym znajduje uderzającą analogię
w płycinie wypełnionej stylizowanymi liśćmi (ryc. 19).
Całościowy układ tejże płytki tynieckiej ma natomiast
odpowiednik w inkrustowanej posadzce z opactwa
cysterskiego w Fontenay we Francji (ryc. 20), rów-
nież powstałej w w. XIII22. Pewne analogie z bordiu-
rami tynieckimi wykazują również, choć nie w tak
wyraźnym stopniu jak poprzednie, płytki inkrusto-
wane z posadzki cysterskiej kościoła St. Maur
w Glanfeuil (ryc. 21)23.
Zakres motywów figuralnych w dekoracji posadz-
kowej obejmował przedstawienia antropo- i zoomor-
ficzne oraz ich skrzyżowania (hybrydy). Tutaj swo-
boda twórcza projektantów natrafiała na poważne
przeszkody, które zaważyły zdecydowanie na reper-
tuarze motywów. Najistotniejszą przeszkodę stano-
wiły przepisy ograniczające zakres dekoracji kościo-
łów klasztornych. Sformułowane około r. 1125 przez
św. Bernarda w jego słynnej Apologii zarzuty pod
adresem przedstawień figuralnych, swą świecką
treścią i wybujałością form zadających kłam założe-
niom reguły cysterskiej, były czynnikiem, który wpły-
wał hamująco na nieokiełznaną wyobraźnię artystów
ówczesnych24. Niemniej istnieją wyraźne dowody
21. Glanfeuil, opactwo cystersów. Płytka posadzkowa
(wg Chappe)
livraison, Mars 1905, s. 73-82, ryc. 4 i 5).
24 Bernard z Clairvaux, Apollogia ad Guillelmum
Abbatem (Mignę, Pat. Lat., 182 szp. 895 i n.). Tekst ten w ory-
ginale brzmi: „Caeterum in claustribus coram legentibus
quid facit ridicula monstruositas, mira ąuaedam deformis
formositas ac formosa deformitas ? Quid ibi immundae simiae ?
Quid feri leones ? Quid monstruosi centauri ? Quid semihomines,
Quid maculosae tigrides ? Quid milites pugnantes ? Quid
yenatores tubicinantes?“.
250
berta)
tynieckich, gdzie cztery przedstawienia mieszczą się
w jednym okręgu, tutaj cztery okręgi, zawierające
dwie pary zwierząt zwróconych ku sobie tworzą jed-
nostkę kompozycyjną21.
Dekoracja typu roślinnego przewyższa znacznie
obfitością odmian dekorację abstrakcyjną posadzek.
Ta obfitość odmian nie jest jednak równoznaczna
z obfitością motywów; dekoracja roślinna przetwa-
rza w niezliczonych wariantach kilka podstawowych
form: antyczną palmetę, wić akantową, winorośl,
rozetę, sercowate listki, a ponadto motyw kielicha
lilii stylizowanego bądź jako element roślinny, bądź
jako figura heraldyczna. I znów dekoracja St. Urban
dostarcza przykładu, jak z ograniczonego zasobu
form fantazja i pomysłowość artystów średniowiecz-
nych potrafiła stworzyć niezliczone odmiany orna-
mentalne. Wśród motywów roślinnych tego zespołu
31 Opisany motyw plecionkowy dotarł dużo wcześniej, bo
już w w. XI, na tereny Rusi. Odnajdujemy go m. in., wraz
z antycznym motywem palmety i stylizowanej wici roślinnej,
na ścianach kijowskiego Soboru Sofijskiego (Russkoje Diekora-
tiwnoje Iskusstwo, I, Moskwa 1962, ryc. 149 i 150).
23 B. Aubert, Uarchitecture cistercienne en France, Paris
1947, s. 314, ryc. 228.
23 J. Chappee, Le carrelage de Fabbaye de Saint-Maur
de Glanfeuil d’apres les paves retrouves dam les fouilles recentes
(Revue de kart Chretien, 48e annee, 5e serie, tome I, 2e
odnajdujemy układ niemal identyczny z segmentem
bordiury tynieckiej (ryc. 17) i drugi bardzo doń zbli-
żony (ryc. 18). Inkrustowana płytka tyniecka z orna-
mentem roślinnym znajduje uderzającą analogię
w płycinie wypełnionej stylizowanymi liśćmi (ryc. 19).
Całościowy układ tejże płytki tynieckiej ma natomiast
odpowiednik w inkrustowanej posadzce z opactwa
cysterskiego w Fontenay we Francji (ryc. 20), rów-
nież powstałej w w. XIII22. Pewne analogie z bordiu-
rami tynieckimi wykazują również, choć nie w tak
wyraźnym stopniu jak poprzednie, płytki inkrusto-
wane z posadzki cysterskiej kościoła St. Maur
w Glanfeuil (ryc. 21)23.
Zakres motywów figuralnych w dekoracji posadz-
kowej obejmował przedstawienia antropo- i zoomor-
ficzne oraz ich skrzyżowania (hybrydy). Tutaj swo-
boda twórcza projektantów natrafiała na poważne
przeszkody, które zaważyły zdecydowanie na reper-
tuarze motywów. Najistotniejszą przeszkodę stano-
wiły przepisy ograniczające zakres dekoracji kościo-
łów klasztornych. Sformułowane około r. 1125 przez
św. Bernarda w jego słynnej Apologii zarzuty pod
adresem przedstawień figuralnych, swą świecką
treścią i wybujałością form zadających kłam założe-
niom reguły cysterskiej, były czynnikiem, który wpły-
wał hamująco na nieokiełznaną wyobraźnię artystów
ówczesnych24. Niemniej istnieją wyraźne dowody
21. Glanfeuil, opactwo cystersów. Płytka posadzkowa
(wg Chappe)
livraison, Mars 1905, s. 73-82, ryc. 4 i 5).
24 Bernard z Clairvaux, Apollogia ad Guillelmum
Abbatem (Mignę, Pat. Lat., 182 szp. 895 i n.). Tekst ten w ory-
ginale brzmi: „Caeterum in claustribus coram legentibus
quid facit ridicula monstruositas, mira ąuaedam deformis
formositas ac formosa deformitas ? Quid ibi immundae simiae ?
Quid feri leones ? Quid monstruosi centauri ? Quid semihomines,
Quid maculosae tigrides ? Quid milites pugnantes ? Quid
yenatores tubicinantes?“.
250