DOI Artikel:
Piątkiewicz-Dereniowa, Maria: Płytki posadzkowe z opactwa benedyktynów w Tyńcu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0272
43. Sandomierz, kościół Św. Jakuba. Płytka posadzkowa
(fot. T. Kaźmierski)
Za pochodzeniem płytek z ośrodka dominikań-
skiego przemawia również, niezależnie od wszelkich
znalezisk produkcyjnych, dużo istotniejszy fakt, iż
w tradycjach budowlanych tego zakonu ceramika od-
grywała bardzo ważną rolę. W tym czasie, gdy
w Krakowie produkowane były posadzki dla kościoła
dominikańskiego i tynieckiego, w niedalekim San-
domierzu wznoszono, z inicjatywy biskupa Iwona
Odrowąża, kościół Św. Jakuba — filialny krakow-
skiego, ozdabiając go przebogatą jak na owe czasy
dekoracją ceramiczną w postaci formowanych ele-
mentów architektonicznych, na które nakładano do-
datkowe ozdoby plastyczne57. Produkcja tych ele-
mentów, ozdabianych ponadto polewą, odbywająca
się niewątpliwie na miejscu, była dziełem dominika-
nów. Co więcej, na terenie kościoła sandomierskiego
odnaleziono wśród fragmentów owej dekoracji cera-
57
Łuszczkiewicz, Kościół św. Jakuba w Sandomierzu,
zabytek budownictwa ceglanego XIII w. (Sprawozdania KHS II,
1884, s. 27-52). — Katalog Zabytków Sztuki w Polsce III.
Woj. Kieleckie, z. 11, Pow. Sandomierski.
58 Płyta sandomierska jest dokładnie czterokrotnie większa,
a jej ornament przedstawia czterokrotnie zestawiony motyw
płytki krakowskiej. Warto wspomnieć, że motyw powyższy
jest rozpowszechniony w dekoracji XIII-wiecznych witraży.
Występuje m. in. w Chalons-sur-Marne (por. Frodl-Kraft,
o. c., ryc. 19).
micznej również romańskie płyty posadzkowe zdo-
bione inkrustacją (ryc. 43 i 44), których dekoracja
odpowiada okresowi budowy kościoła w latach
1226-1241. Znajdują one analogie w dekoracji (re-
liefowej) płytek w krakowskim kościele Marii Mag-
daleny58.
Tak więc, wydaje się, że wyrób posadzek
był jedną z gałęzi wielkiej, unikalnej na terenie
Polski, wytwórczości ceramicznej dominikanów,
którą można by porównać z produkcją, jaką
w ćwierć wieku później rozwinęli cystersi w St. Ur-
ban.
Jak na tle omówionych zagadnień przedstawia się
kwestia datowania posadzki tynieckiej i pokrewnych
jej posadzek?
Wiek XIII był dla Małopolski okresem niepoko-
jów politycznych i klęsk, spowodowanych walkami
0 władzę nad dzielnicą krakowską i dwoma kolej-
nymi najazdami tatarskimi. Zdarzenia te wpłynęły
na losy interesujących nas obiektów sakralnych.
W r. 1241 pierwszy najazd tatarski spustoszył ziemie
polskie. Zrujnowany był m. in. Kraków, w którym
nietknięte pozostały tylko zabudowania Wawelu
1 warownego kościoła Św. Andrzeja59. Uległ nato-
miast zniszczeniu świeżo wzniesiony kościół Domi-
nikanów, pobliski klasztor w Mogile, a także leżący
na szlaku zagonu tatarskiego klasztor w Inowło-
dzu60. Drugi najazd, pustoszący ziemię krakowską
i sandomierską, zrujnował z kolei doszczętnie
opactwo tynieckie; zostało ono—według relacji
Szczygielskiego — spalone w r. 126061. Wzmianka
0 10 lat późniejsza od tej daty, z czasu rządów
opata Cosmasa, mówi o odbudowie i rozbudowie
klasztoru przy pomocy materialnej księcia Leszka
Czarnego62. Drugi najazd tatarski zniszczył też po-
nownie krakowski kościół i klasztor dominikański
1 klasztor w Mogile63. Ten ostatni szybko podniósł
się z ruiny i już w r. 1266 konsekrował ponownie swą
świątynię.
69 J. Długosz, Dzieje polskie, II, Kraków 1868, s. 259.
60 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, III, Warszawa
1882, s. 292.
61 J. Szczygielski, Tinecia seu historia monasterii Tine-
censis, Cracoviae 1668, s. 53. W świetle źródeł datą drugiego
najazdu tatarskiego jest rok 1259 (MPH II, s. 585) — stąd data
podana przez Szczygielskiego może nie być ścisła.
62 Szczygielski, o. c., s. 54-56.
63 K. Mog. nr 26.
262
(fot. T. Kaźmierski)
Za pochodzeniem płytek z ośrodka dominikań-
skiego przemawia również, niezależnie od wszelkich
znalezisk produkcyjnych, dużo istotniejszy fakt, iż
w tradycjach budowlanych tego zakonu ceramika od-
grywała bardzo ważną rolę. W tym czasie, gdy
w Krakowie produkowane były posadzki dla kościoła
dominikańskiego i tynieckiego, w niedalekim San-
domierzu wznoszono, z inicjatywy biskupa Iwona
Odrowąża, kościół Św. Jakuba — filialny krakow-
skiego, ozdabiając go przebogatą jak na owe czasy
dekoracją ceramiczną w postaci formowanych ele-
mentów architektonicznych, na które nakładano do-
datkowe ozdoby plastyczne57. Produkcja tych ele-
mentów, ozdabianych ponadto polewą, odbywająca
się niewątpliwie na miejscu, była dziełem dominika-
nów. Co więcej, na terenie kościoła sandomierskiego
odnaleziono wśród fragmentów owej dekoracji cera-
57
Łuszczkiewicz, Kościół św. Jakuba w Sandomierzu,
zabytek budownictwa ceglanego XIII w. (Sprawozdania KHS II,
1884, s. 27-52). — Katalog Zabytków Sztuki w Polsce III.
Woj. Kieleckie, z. 11, Pow. Sandomierski.
58 Płyta sandomierska jest dokładnie czterokrotnie większa,
a jej ornament przedstawia czterokrotnie zestawiony motyw
płytki krakowskiej. Warto wspomnieć, że motyw powyższy
jest rozpowszechniony w dekoracji XIII-wiecznych witraży.
Występuje m. in. w Chalons-sur-Marne (por. Frodl-Kraft,
o. c., ryc. 19).
micznej również romańskie płyty posadzkowe zdo-
bione inkrustacją (ryc. 43 i 44), których dekoracja
odpowiada okresowi budowy kościoła w latach
1226-1241. Znajdują one analogie w dekoracji (re-
liefowej) płytek w krakowskim kościele Marii Mag-
daleny58.
Tak więc, wydaje się, że wyrób posadzek
był jedną z gałęzi wielkiej, unikalnej na terenie
Polski, wytwórczości ceramicznej dominikanów,
którą można by porównać z produkcją, jaką
w ćwierć wieku później rozwinęli cystersi w St. Ur-
ban.
Jak na tle omówionych zagadnień przedstawia się
kwestia datowania posadzki tynieckiej i pokrewnych
jej posadzek?
Wiek XIII był dla Małopolski okresem niepoko-
jów politycznych i klęsk, spowodowanych walkami
0 władzę nad dzielnicą krakowską i dwoma kolej-
nymi najazdami tatarskimi. Zdarzenia te wpłynęły
na losy interesujących nas obiektów sakralnych.
W r. 1241 pierwszy najazd tatarski spustoszył ziemie
polskie. Zrujnowany był m. in. Kraków, w którym
nietknięte pozostały tylko zabudowania Wawelu
1 warownego kościoła Św. Andrzeja59. Uległ nato-
miast zniszczeniu świeżo wzniesiony kościół Domi-
nikanów, pobliski klasztor w Mogile, a także leżący
na szlaku zagonu tatarskiego klasztor w Inowło-
dzu60. Drugi najazd, pustoszący ziemię krakowską
i sandomierską, zrujnował z kolei doszczętnie
opactwo tynieckie; zostało ono—według relacji
Szczygielskiego — spalone w r. 126061. Wzmianka
0 10 lat późniejsza od tej daty, z czasu rządów
opata Cosmasa, mówi o odbudowie i rozbudowie
klasztoru przy pomocy materialnej księcia Leszka
Czarnego62. Drugi najazd tatarski zniszczył też po-
nownie krakowski kościół i klasztor dominikański
1 klasztor w Mogile63. Ten ostatni szybko podniósł
się z ruiny i już w r. 1266 konsekrował ponownie swą
świątynię.
69 J. Długosz, Dzieje polskie, II, Kraków 1868, s. 259.
60 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, III, Warszawa
1882, s. 292.
61 J. Szczygielski, Tinecia seu historia monasterii Tine-
censis, Cracoviae 1668, s. 53. W świetle źródeł datą drugiego
najazdu tatarskiego jest rok 1259 (MPH II, s. 585) — stąd data
podana przez Szczygielskiego może nie być ścisła.
62 Szczygielski, o. c., s. 54-56.
63 K. Mog. nr 26.
262