DOI Artikel:
Jamróz, Józef Stanisław: Kościół parafialny w Goźlicach: Ze studiów nad architekturą romańską w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20408#0020
partie murów od strony tęczy przepruwa później-
sze wejście przesklepione półkolem, łączące ka-
plicę z nawą. Widać też w ścianie przemurowany
łuk o znacznie szerszej rozpiętości. Przesklepie-
nie łuków powyższych otworów nastąpiło przy
użyciu cegły zmieszanej z kamieniem szychto-
wym. Część zachodnia ściany poza dawną emporą,
a więc późniejsza, ukazuje tylko dołem partie cio-
sowe, górą zaś mury zostały wykonane z niere-
gularnego kamienia. Korona murów nie wykazuje
otworów po belkach stropowych. Cios regularny
kończy się mniej więcej 50 cm poniżej owej ko-
rony.
Tęcza otwiera się łukiem pełnym do prezbi-
terium (ryc. 9, 10). Łuk ten, wyraźnie romański,
wykonany z ciosów, został wskutek ich opadnię-
cia podmurowany z czasem cegłą. Nasada luku
z obu stron posiada niewielką odsadzkę.
W murze tęczy po lewej stronie, na wysokości
4,0 m od posadzki, znajduje się na ścianie cios
o wymiarach 63 X 40 cm z zatartymi śladami
płaskorzeźby24, przedstawiającej postać trzyma-
jącą, jak się zdaje, toporek i węgielnicę. Jeśli
taka interpretacja zniszczonej i słabo widocznej
rzeźby jest trafna, wchodziłby może w grę wy-
jątkowy w polskim romanizmie portret budow-
niczego. Można by się w takim przypadku do-
myślać drugiej, symetrycznie umieszczonej po
drugiej stronie tęczy postaci fundatora.
Prawa strona muru tęczy posiada na wyso-
kości 2,00 m od posadzki płytką wnękę w murze
o wymiarach: szer. 40 cm i wys. 100 cm. Może
miała ona jakiś związek z mensą ołtarzową. Płyt-
kość jej (10 cm) uniemożliwiała bowiem ustawie-
nie posążku świętego.
W ścianie południowej nawy otwiera się wnę-
ka okienna dawnej empory (z czasem przysłonię-
ta od zewnątrz) w dobrze zachowanej partii muru
ciosowego zamkniętego łukiem. Brak natomiast
śladów pilastra, zniszczonego dołem przez now-
szy. W górnej części opisywanej ściany południo-
wej zwracają uwagę dwa okna romańskie w dob-
rze zachowanej partii muru ciosowego. Ściana od
granicy dawnej empory do muru frontowego wy-
kazuje cios niestarannie ułożony dołem, górą zaś
kamień szychtowy. W partii ciosowej tkwi cios
o profilu wałka (może z ościeża portalu; nie od-
powiada bowiem profilowi wałka gzymsu głów-
nego). Dodać jeszcze trzeba, że w tej części mu-
ru wybito duże, nowe prostokątne okno, w któ-
rym znajduje się zamurowany duży otwór za-
mknięty półkolem.
24 Tablica ta została zauważona przez S. Chróście-
chowskiego, który ją odrysował. Szkic ten znajduje się
w wymienionym Archiwum CZM i OZ w Warszawie wraz
Wydłużone prezbiterium przykryto z czasem
sklepieniem gotyckim, podniesionym w kluczu,
o trzech przęsłach z krzyżowymi żebrami kamien-
nymi o profilu wklęsłym. Żebra te, nie podparte
wspornikami, przy nasadzie wtapiają się w mur.
Dwa z trzech zworników typu talerzowego noszą
na sobie herb Topór. Pola sklepienne zostały wy-
konane z cegły i otynkowane. Mury prezbiterium,
także w części rozbudowanej, wykazują okładzinę
ciosową, wobec czego wolno przypuścić, że po-
czątkowo nie były tynkowane. Ściany tylko od
południa przepruto niewielkimi oknami przeskle-
pionymi ostrołukowo bez laski połowiącej. Dzięki
dobudowaniu zakrystii ściana północna zachowała
nietkniętą część muru na długości 3,50 m z oknem
romańskim dość nisko założonym, rozwartym sze-
rokim rozglifieniem do wnętrza (ryc. 11, 12). Wy-
miar okna w świetle wynosi 16 X 102 cm. Przy
tęczy znajduje się wycięty w murze otwór prowa-
dzący z zakrystii na ambonę, wykonany dopiero
w w. XX. W ścianie tej, już w części gotyckiej,
mieści się kamienny portal do zakrystii o for-
mach barokowych, z kamienną figurką św. Marii
Magdaleny u szczytu.
Do murów prezbiterium przylega dodana od
północy zakrystia, sklepiona kolebkowo. Dwie ka-
plice przybudowane do boków nawy nakrywa
sklepienie kolebkowe z lunetami. W kaplicy pół-
nocnej sklepienie założono poniżej okien, a w ka-
plicy południowej powyżej okien nawy. Ceglany
szczyt wschodni nawy, wzniesiony późno, nie po-
siada cech stylowych.
IV. WYNIKI BADAŃ I WYKOPALISK
Zainicjowane w Goźlicach badania miały przy-
nieść odpowiedź na te pytania, dla których pod-
niesienia analiza formalna nie dostarczyła dosta-
tecznych podstaw. Trzeba więc było zbadać, jak
wyglądała ściana wschodnia prezbiterium i za-
chodnia nawy, przekonać się następnie, czy można
liczyć się poważnie ze wzmianką, jakoby od fron-
tu budowli istniała wysoka baszta. W rezultacie
badania przyniosły następujące wyniki: 1. umożli-
wiły klasyfikację murów według epok stylowych;
2. pozwoliły uzyskać materiał do „idealnej” re-
konstrukcji budowli; 3. dostarczyły materiałów
do przeprowadzenia jej stylistycznej oceny;
4. stworzyły podstawy do racjonalnej odbudowy
kościoła 2S.
Badania przeprowadzone w prezbiterium wy-
z innymi szczegółami z Goźlic.
25 Prace badawczo-odkrywcze prowadzone były przeze
mnie wspólnie z inż. arch. Stefanem Swiszczowskim.
12
sze wejście przesklepione półkolem, łączące ka-
plicę z nawą. Widać też w ścianie przemurowany
łuk o znacznie szerszej rozpiętości. Przesklepie-
nie łuków powyższych otworów nastąpiło przy
użyciu cegły zmieszanej z kamieniem szychto-
wym. Część zachodnia ściany poza dawną emporą,
a więc późniejsza, ukazuje tylko dołem partie cio-
sowe, górą zaś mury zostały wykonane z niere-
gularnego kamienia. Korona murów nie wykazuje
otworów po belkach stropowych. Cios regularny
kończy się mniej więcej 50 cm poniżej owej ko-
rony.
Tęcza otwiera się łukiem pełnym do prezbi-
terium (ryc. 9, 10). Łuk ten, wyraźnie romański,
wykonany z ciosów, został wskutek ich opadnię-
cia podmurowany z czasem cegłą. Nasada luku
z obu stron posiada niewielką odsadzkę.
W murze tęczy po lewej stronie, na wysokości
4,0 m od posadzki, znajduje się na ścianie cios
o wymiarach 63 X 40 cm z zatartymi śladami
płaskorzeźby24, przedstawiającej postać trzyma-
jącą, jak się zdaje, toporek i węgielnicę. Jeśli
taka interpretacja zniszczonej i słabo widocznej
rzeźby jest trafna, wchodziłby może w grę wy-
jątkowy w polskim romanizmie portret budow-
niczego. Można by się w takim przypadku do-
myślać drugiej, symetrycznie umieszczonej po
drugiej stronie tęczy postaci fundatora.
Prawa strona muru tęczy posiada na wyso-
kości 2,00 m od posadzki płytką wnękę w murze
o wymiarach: szer. 40 cm i wys. 100 cm. Może
miała ona jakiś związek z mensą ołtarzową. Płyt-
kość jej (10 cm) uniemożliwiała bowiem ustawie-
nie posążku świętego.
W ścianie południowej nawy otwiera się wnę-
ka okienna dawnej empory (z czasem przysłonię-
ta od zewnątrz) w dobrze zachowanej partii muru
ciosowego zamkniętego łukiem. Brak natomiast
śladów pilastra, zniszczonego dołem przez now-
szy. W górnej części opisywanej ściany południo-
wej zwracają uwagę dwa okna romańskie w dob-
rze zachowanej partii muru ciosowego. Ściana od
granicy dawnej empory do muru frontowego wy-
kazuje cios niestarannie ułożony dołem, górą zaś
kamień szychtowy. W partii ciosowej tkwi cios
o profilu wałka (może z ościeża portalu; nie od-
powiada bowiem profilowi wałka gzymsu głów-
nego). Dodać jeszcze trzeba, że w tej części mu-
ru wybito duże, nowe prostokątne okno, w któ-
rym znajduje się zamurowany duży otwór za-
mknięty półkolem.
24 Tablica ta została zauważona przez S. Chróście-
chowskiego, który ją odrysował. Szkic ten znajduje się
w wymienionym Archiwum CZM i OZ w Warszawie wraz
Wydłużone prezbiterium przykryto z czasem
sklepieniem gotyckim, podniesionym w kluczu,
o trzech przęsłach z krzyżowymi żebrami kamien-
nymi o profilu wklęsłym. Żebra te, nie podparte
wspornikami, przy nasadzie wtapiają się w mur.
Dwa z trzech zworników typu talerzowego noszą
na sobie herb Topór. Pola sklepienne zostały wy-
konane z cegły i otynkowane. Mury prezbiterium,
także w części rozbudowanej, wykazują okładzinę
ciosową, wobec czego wolno przypuścić, że po-
czątkowo nie były tynkowane. Ściany tylko od
południa przepruto niewielkimi oknami przeskle-
pionymi ostrołukowo bez laski połowiącej. Dzięki
dobudowaniu zakrystii ściana północna zachowała
nietkniętą część muru na długości 3,50 m z oknem
romańskim dość nisko założonym, rozwartym sze-
rokim rozglifieniem do wnętrza (ryc. 11, 12). Wy-
miar okna w świetle wynosi 16 X 102 cm. Przy
tęczy znajduje się wycięty w murze otwór prowa-
dzący z zakrystii na ambonę, wykonany dopiero
w w. XX. W ścianie tej, już w części gotyckiej,
mieści się kamienny portal do zakrystii o for-
mach barokowych, z kamienną figurką św. Marii
Magdaleny u szczytu.
Do murów prezbiterium przylega dodana od
północy zakrystia, sklepiona kolebkowo. Dwie ka-
plice przybudowane do boków nawy nakrywa
sklepienie kolebkowe z lunetami. W kaplicy pół-
nocnej sklepienie założono poniżej okien, a w ka-
plicy południowej powyżej okien nawy. Ceglany
szczyt wschodni nawy, wzniesiony późno, nie po-
siada cech stylowych.
IV. WYNIKI BADAŃ I WYKOPALISK
Zainicjowane w Goźlicach badania miały przy-
nieść odpowiedź na te pytania, dla których pod-
niesienia analiza formalna nie dostarczyła dosta-
tecznych podstaw. Trzeba więc było zbadać, jak
wyglądała ściana wschodnia prezbiterium i za-
chodnia nawy, przekonać się następnie, czy można
liczyć się poważnie ze wzmianką, jakoby od fron-
tu budowli istniała wysoka baszta. W rezultacie
badania przyniosły następujące wyniki: 1. umożli-
wiły klasyfikację murów według epok stylowych;
2. pozwoliły uzyskać materiał do „idealnej” re-
konstrukcji budowli; 3. dostarczyły materiałów
do przeprowadzenia jej stylistycznej oceny;
4. stworzyły podstawy do racjonalnej odbudowy
kościoła 2S.
Badania przeprowadzone w prezbiterium wy-
z innymi szczegółami z Goźlic.
25 Prace badawczo-odkrywcze prowadzone były przeze
mnie wspólnie z inż. arch. Stefanem Swiszczowskim.
12