DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Ruiny i groby w sztuce preromantyzmu i romantyzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20407#0128
9. Caspar David Friedrich, Z ima, 1808, spalony w r. 1931
gotykiem charakteryzują nie tylko twórczość
Friedricha — mają one w Niemczech swoją dość
długą historię i sięgają głęboko w wiek XVIII.
Mcdne jest w tym czasie łączenie stylu gotyckie-
go ze światem roślinnym, podkreślanie jego „flo-
ralności”, co z kolei kieruje uwagę artystów na
szczególne korespondowanie architektury gotyc-
kiej z przyrodą; podkreślana bywa bliska natu-
rze niematerialność, nieograniczoność, ducho-
wość — a więc cechy odpowiadające romantycz-
nej uczuciowości. Friedrich wychodzi w swoich
obrazach od przedstawiania architektury jako
części krajobrazu do krajobrazu pomyślanego po
,,gotycku”. Różne ruiny, które maluje, kościoły
Eldena, Oybin, Tharandtu, Greifswaldu, Miśni —
stają się dla niego punktem wyjścia do stworze-
nia krajobrazu romantycznego, przesyconego du-
chem ,,gotyckim”. Wzorowany na Anglii neogo-
tyk uważał za nieromantyczny, wydawał mu się
teatralną dekoracją i kłamstwem73 * *. Popularna
zaś wtedy i traktowana powierzchownie gotycka
ruina była przykładem gotyku zewnętrznego,
sentymentalną modą wynikającą z rodzącego się
historyzmu. W architekturze świątyni gotyckiej
Friedrich, podobnie zresztą jak i inni romantycy
niemieccy, widział zjednoczenie w formie monu-
mentalnej ducha i materii, Boga i natury. Nie-
mieckie średniowiecze stanowiło przykład okresu
idealnego, najdoskonalszej syntezy państwa i Ko-
ścioła, życia i sztuki, czynu i wiary, dynamizmu
i porządku.
73 E b e r 1 e i n. o. c., s. 7.
76 Jen sen, o. c., s. 168—169.
77 E b e r 1 e i n, o. c., s. 32.
,s Jen sen, o. c., s. 169. Warto może podkreślić.
Motyw ruiny pojawia się w takich obrazach
Friedricha, jak Der Winter (1808) z maleńką po-
stacią samotnego mnicha. Artysta namalował tam
także uschnięty dąb, pień drzewa, który wraz
z cmentarzem symbolizować miał w obrazie
śmierć (ryc. 9). Równocześnie występuje świa-
doma opozycja mnich i dąb — przeciwstawione
sobie chrześcijaństwo i praniemieckie pogaństwo.
Ruina stanowiąca jakby tło dla całej kompozycji
ujmuje razem i zespala oba obszary znaczeniowe
w jednym znaku nadrzędnym, wskazując poprzez
to, co przemijalne i doczesne na to, co wiecz-
ne 76.
Równocześnie należy podkreślić, w tym kon-
tekście wyraźnie symboliczne znaczenie zimy
i śniegu. Dla Friedricha zima, jesień, śnieg i mgła
były zawsze pełne tego rodzaju znaczeń. Zima
według niemieckiego malarza to ,,wielka biała
chusta, uosobienie najwyższej czystości, pod któ-
rą natura przygotowuje się do nowego życia” 77.
Śnieg zatem jest dla niego nie tylko symbolem
pory roku, lecz także wieku ludzkiego, bliskości
śmierci, zapomnienia albo snu. Tak więc zima by-
ła dlań północnym czasem przyrody, życia, duszy
i narodu. Miała znaczenie „symboliczne, religij-
ne, patriotyczne”.
Warto jeszcze wymienić obraz zatytułowany
Abtei im Eichwald (1809—1810). Tu też wystę-
puje motyw ruiny opactwa Eldena, jako znak
instytucji Kościoła, który też przemija i jest
skazany na zagładę jak pogańskie dęby. Ten pro-
blem upadku Kościoła powtarza zresztą w in-
nym, znacznie późniejszym obrazie z r. ok. 1830,
gdzie znów katedra miśnieńska ukazana została
jako ruina. W związku z tym obrazem Friedrich
dał następujący komentarz: „Czas wspaniałości
świątyni i jej sług minął i ze zgruchotanej całości
wynika inny czas i inna tęsknota do czystości
i prawdy” 78.
Rozwinięciem myśli zawartych w wymienio-
nym obrazie jest obraz Klosterfriedhof im
Schnee (1817—1819). Jest to świadomie pomyśla-
ny krajobraz śmierci z cmentarzem, z pogańsko-
-germańskimi dębami i zniszczonym kościołem
średniowiecznym (ryc. 10). Temu obrazowi prze-
ciwstawia inną wersję obrazu, zatytułowaną Der
Winter (ok. 1834). Pojawia się tu postać kazno-
dziei głoszącego Pismo śiv., triumfujące nad
śmiercią. Innym obrazem z tego cyklu jest Ruinę
że w Odzie do wolności (1830) J. Słowackiego również
kościół gotycki staje się symbolem wiary katolickiej,
która się rozpada w gruzy. Mamy w tym przypadku
do czynienia z podobną interpretacją architektury go-
tyckiej i ruiny, jak u C. D. Friedricha.
120
gotykiem charakteryzują nie tylko twórczość
Friedricha — mają one w Niemczech swoją dość
długą historię i sięgają głęboko w wiek XVIII.
Mcdne jest w tym czasie łączenie stylu gotyckie-
go ze światem roślinnym, podkreślanie jego „flo-
ralności”, co z kolei kieruje uwagę artystów na
szczególne korespondowanie architektury gotyc-
kiej z przyrodą; podkreślana bywa bliska natu-
rze niematerialność, nieograniczoność, ducho-
wość — a więc cechy odpowiadające romantycz-
nej uczuciowości. Friedrich wychodzi w swoich
obrazach od przedstawiania architektury jako
części krajobrazu do krajobrazu pomyślanego po
,,gotycku”. Różne ruiny, które maluje, kościoły
Eldena, Oybin, Tharandtu, Greifswaldu, Miśni —
stają się dla niego punktem wyjścia do stworze-
nia krajobrazu romantycznego, przesyconego du-
chem ,,gotyckim”. Wzorowany na Anglii neogo-
tyk uważał za nieromantyczny, wydawał mu się
teatralną dekoracją i kłamstwem73 * *. Popularna
zaś wtedy i traktowana powierzchownie gotycka
ruina była przykładem gotyku zewnętrznego,
sentymentalną modą wynikającą z rodzącego się
historyzmu. W architekturze świątyni gotyckiej
Friedrich, podobnie zresztą jak i inni romantycy
niemieccy, widział zjednoczenie w formie monu-
mentalnej ducha i materii, Boga i natury. Nie-
mieckie średniowiecze stanowiło przykład okresu
idealnego, najdoskonalszej syntezy państwa i Ko-
ścioła, życia i sztuki, czynu i wiary, dynamizmu
i porządku.
73 E b e r 1 e i n. o. c., s. 7.
76 Jen sen, o. c., s. 168—169.
77 E b e r 1 e i n, o. c., s. 32.
,s Jen sen, o. c., s. 169. Warto może podkreślić.
Motyw ruiny pojawia się w takich obrazach
Friedricha, jak Der Winter (1808) z maleńką po-
stacią samotnego mnicha. Artysta namalował tam
także uschnięty dąb, pień drzewa, który wraz
z cmentarzem symbolizować miał w obrazie
śmierć (ryc. 9). Równocześnie występuje świa-
doma opozycja mnich i dąb — przeciwstawione
sobie chrześcijaństwo i praniemieckie pogaństwo.
Ruina stanowiąca jakby tło dla całej kompozycji
ujmuje razem i zespala oba obszary znaczeniowe
w jednym znaku nadrzędnym, wskazując poprzez
to, co przemijalne i doczesne na to, co wiecz-
ne 76.
Równocześnie należy podkreślić, w tym kon-
tekście wyraźnie symboliczne znaczenie zimy
i śniegu. Dla Friedricha zima, jesień, śnieg i mgła
były zawsze pełne tego rodzaju znaczeń. Zima
według niemieckiego malarza to ,,wielka biała
chusta, uosobienie najwyższej czystości, pod któ-
rą natura przygotowuje się do nowego życia” 77.
Śnieg zatem jest dla niego nie tylko symbolem
pory roku, lecz także wieku ludzkiego, bliskości
śmierci, zapomnienia albo snu. Tak więc zima by-
ła dlań północnym czasem przyrody, życia, duszy
i narodu. Miała znaczenie „symboliczne, religij-
ne, patriotyczne”.
Warto jeszcze wymienić obraz zatytułowany
Abtei im Eichwald (1809—1810). Tu też wystę-
puje motyw ruiny opactwa Eldena, jako znak
instytucji Kościoła, który też przemija i jest
skazany na zagładę jak pogańskie dęby. Ten pro-
blem upadku Kościoła powtarza zresztą w in-
nym, znacznie późniejszym obrazie z r. ok. 1830,
gdzie znów katedra miśnieńska ukazana została
jako ruina. W związku z tym obrazem Friedrich
dał następujący komentarz: „Czas wspaniałości
świątyni i jej sług minął i ze zgruchotanej całości
wynika inny czas i inna tęsknota do czystości
i prawdy” 78.
Rozwinięciem myśli zawartych w wymienio-
nym obrazie jest obraz Klosterfriedhof im
Schnee (1817—1819). Jest to świadomie pomyśla-
ny krajobraz śmierci z cmentarzem, z pogańsko-
-germańskimi dębami i zniszczonym kościołem
średniowiecznym (ryc. 10). Temu obrazowi prze-
ciwstawia inną wersję obrazu, zatytułowaną Der
Winter (ok. 1834). Pojawia się tu postać kazno-
dziei głoszącego Pismo śiv., triumfujące nad
śmiercią. Innym obrazem z tego cyklu jest Ruinę
że w Odzie do wolności (1830) J. Słowackiego również
kościół gotycki staje się symbolem wiary katolickiej,
która się rozpada w gruzy. Mamy w tym przypadku
do czynienia z podobną interpretacją architektury go-
tyckiej i ruiny, jak u C. D. Friedricha.
120