DOI article:
Krzysztofowicz-Kozakowska, Stefania: Zrzeszenie Artystów Plastyków "Zwornik"
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20407#0154
zainteresowania ani za granicą, ani w kraju. Na-
tomiast dwa kolejne pokazy, cieszące się pozy-
tywnym przyjęciem, zamknęły blisko dziesięcio-
letni okres pracy Zrzeszenia. XIX wystawa
„Zwornika” 54 odbyła się w dniach od 15 do 24
kwietnia 1936 w Salonie 35 w Poznaniu, przy
czym towarzyszył jej katalog. We wstępie ka-
talogu ponownie zabrał głos członek Zrzeszenia,
tym razem Kazimierz Rutkowski, którego słowa
były wyrazem zgorzknienia, w wyniku rozlicze-
nia się z działalności grupy w co dopiero minio-
nym okresie. Jakże daleko odbiegły jego słowa
od pełnych entuzjazmu nawoływań Kaspra Po-
chwalskiego, wręcz krzyczącego we wstępie do
katalogu drugiej wystawy ugrupowania w r. 1929:
„Naprzód młodzi”. Rutkowski, jakby przewidując
bliski koniec Zrzeszenia, dokonał przeglądu do-
tychczasowej pracy zwornikowców w okresie
dziesięciu lat pisząc: „grupa artystów jest, niby
działa, hałasuje, ale jakże bez skutku. «Zwornik»
urodził się mocą energii dośrodkowej. «Zwornik»
przeżył sporo. Już ma bogatą historię za sobą,
historię wydarzeń. Dążenie do poziomu tak we-
szło w krew wszystkim [...] Stoimy już ledwie
o krok jednego roku od 10-lecia działalności
«Zwornika» [...] Ci, co pamiętają pierwsze wysta-
wy «Zwornika», a życzliwym okiem patrzą na
nasz rozwój, stwierdzą pewnie, że zrobiliśmy
wszystko, co było w naszej mocy, aby być arty-
stami” 55.
Na wystawie poznańskiej zwracały uwagę
przede wszystkim wartości kolorystyczne obra-
zów Stapińskiego, Ritterówny, Szinagla, Gepper-
ta, Foerstera, Sperlinżanki, Rzepińskiego i Ru-
mińskiej Gerżabkowej, zaś w grupie rzeźbiarzy—
prace portretowe Tracza, Majchrzaka oraz debiu-
tującej ze „Zwornikiem” Wandy Ślendzińskiej,
autorki interesującej Głowy.
Jak wspomniano, w wystawionych obrazach
zdecydowanie dominował kolor, dzięki któremu
poznańska wystawa potwierdziła jeszcze raz za-
interesowania swoich członków, zbliżone do pro-
gramu kapistów zarówno w poszukiwaniach for-
„Zwornik”, Malmó 1936; Wystawa malarstwa polskiego
w Szwecji (Sygnały, 17, 1936).
54 Katalog XIX wystawy obrazów i rzeźb Zrzeszenia
Artystów Plastyków „Zwornik”, 15 kwietnia — 24 kwiet-
nia 1936; W. D a 1 b o r, „Zwornik” w Salonie 35 [b.m.
r.w.].
55 Katalog XIX wystawy...
58 Katalog krakowskiego Zrzeszenia Artystów Pla-
styków „Zwornik”, luty 1938; A r t i f e x, Wystawy w
IPS-ie (Goniec Warszawski, 6 II 1938); A. Z,, IPS. Wy-
stawa krakowskiego Zrzeszenia Artystów Plastyków
„Zwornik” (Dziennik Ludowy, Warszawa, 20 II 1938);
J. Bajkowski, IPS (Kronika Polski, 20 II 1938);
malnych, jak i w zakresie tematu, faworyzujące-
go malarstwo pejzażowe i martwą naturę.
Ostatnią ekspozycją „Zwornika” była wysta-
wa zorganizowana w lutym 1938 w warszawskim
IPS-ie, w której wzięli udział także artyści za-
proszeni po raz pierwszy, mianowicie Hanna
Krzetuska i Karol Muszkiet. Spośród członków
grupy przedstawili swe prace: Jerzy Fedkowicz,
Karol Foerster, Eugeniusz Geppert, Henryk Got-
lib, Emil Krcha, Zygmunt Menkes, Natalia Ru-
mińska Gerżabkowa, Kazimierz Rutkowski, Emil
Szinagel, Władysław Stapiński, Janina Siissle-
-Muszkietowa, Anna Szyszko-Bohusz Szymbor-
ska, Jerzy Wolft, Jadwiga Sperlinżanka 56. Wysta-
wa ta, będąca ostatnią w historii ugrupowania,
doczekała się wreszcie pozytywnej oceny bardzo
wymagającej krytyki warszawskiej. Można śmia-
ło odnotować, że była to pierwsza wystawa
„Zwornika” przychylnie przyjęta w stolicy. Cie-
kawe były dwie opinie wskazujące na tradycję
formistyczną w twórczości „Zwornika”, na którą
zwrócił uwagę obok anonimowego A.Z.57 Tytus
Czyżewski w artykule zatytułowanym „Zwornik”
następcą formizmu (Nowe wystawy w IPS-ie)58,
który uznał, że „Zwornik” powstał na ruinach
formizmu, koncentrując swoje zainteresowania
formistyczne na wartościach koloru; potwierdził
tę koncepcję również Bunikiewicz, podkreślający
konstruktywistyczne i formistyczne poszukiwa-
nia kolorystyczne „Zwornika” 59. Opinie te, choć
niezupełnie uzasadnione, o tyle mogły się pokry-
wać z prawdą, że w szeregach Zrzeszenia (m. in.
jako goście) znaleźli się także dawni formiści,
jak Czyżewski, Z. Pronaszko, Szczyrbuła.
Istotniejsze jednak wydają się uwagi na temat
warszawskiej wystawy m. in. Ciechomskiego60,
Winklera 61, Strakuna 62 i Pruszkowskiego 63, któ-
rzy wskazywali na tradycję impresjonizmu w
twórczości zwornikowców, na reprezentowanie
przez nich tzw. „szkoły paryskiej” oraz łączenie
programu twórczego z założeniami kapistów,
wspólnie zainteresowanych problemem koloru
pojmowanego wszechstronnie. Wymieniony wcze-
W. Bunikiewicz, Z wystawy (Kurier Warszawski,
20 II 1938); S. Ciechomski, Na zakręcie (Myśl Pol-
ska, Warszawa, 15 II 1938); T. Czyżewski, Zwornik
następcą formizmu. Nowe wystawy w IPS-ie (Kurier
Polski, Warszawa, 20 II 1938); Wystawy warszawskie
(Naród Polski, 13 II 1938); XX wystawa w IPS-ie w
Warszawie (Kurier Poranny, 2 II 1938); K. B., Wystawa
w warszawskim IPS-ie (Express Poranny, Kielce, Ra-
dom, 12 II 1938); W. Husarski, Wystawy warszaw-
skie (Czas, Warszawa, 9 II 1938); H. Piekarska, Sztu-
ki piękne (Kino, 6 III 1938); T. Pruszkowski, Wy-
stawy (Gazeta Polska, 27 II 1938); Z. Traunkun, Wy-
stawa krakowskich plastyków w IPS-ie (Nasz Głos, War-
146
tomiast dwa kolejne pokazy, cieszące się pozy-
tywnym przyjęciem, zamknęły blisko dziesięcio-
letni okres pracy Zrzeszenia. XIX wystawa
„Zwornika” 54 odbyła się w dniach od 15 do 24
kwietnia 1936 w Salonie 35 w Poznaniu, przy
czym towarzyszył jej katalog. We wstępie ka-
talogu ponownie zabrał głos członek Zrzeszenia,
tym razem Kazimierz Rutkowski, którego słowa
były wyrazem zgorzknienia, w wyniku rozlicze-
nia się z działalności grupy w co dopiero minio-
nym okresie. Jakże daleko odbiegły jego słowa
od pełnych entuzjazmu nawoływań Kaspra Po-
chwalskiego, wręcz krzyczącego we wstępie do
katalogu drugiej wystawy ugrupowania w r. 1929:
„Naprzód młodzi”. Rutkowski, jakby przewidując
bliski koniec Zrzeszenia, dokonał przeglądu do-
tychczasowej pracy zwornikowców w okresie
dziesięciu lat pisząc: „grupa artystów jest, niby
działa, hałasuje, ale jakże bez skutku. «Zwornik»
urodził się mocą energii dośrodkowej. «Zwornik»
przeżył sporo. Już ma bogatą historię za sobą,
historię wydarzeń. Dążenie do poziomu tak we-
szło w krew wszystkim [...] Stoimy już ledwie
o krok jednego roku od 10-lecia działalności
«Zwornika» [...] Ci, co pamiętają pierwsze wysta-
wy «Zwornika», a życzliwym okiem patrzą na
nasz rozwój, stwierdzą pewnie, że zrobiliśmy
wszystko, co było w naszej mocy, aby być arty-
stami” 55.
Na wystawie poznańskiej zwracały uwagę
przede wszystkim wartości kolorystyczne obra-
zów Stapińskiego, Ritterówny, Szinagla, Gepper-
ta, Foerstera, Sperlinżanki, Rzepińskiego i Ru-
mińskiej Gerżabkowej, zaś w grupie rzeźbiarzy—
prace portretowe Tracza, Majchrzaka oraz debiu-
tującej ze „Zwornikiem” Wandy Ślendzińskiej,
autorki interesującej Głowy.
Jak wspomniano, w wystawionych obrazach
zdecydowanie dominował kolor, dzięki któremu
poznańska wystawa potwierdziła jeszcze raz za-
interesowania swoich członków, zbliżone do pro-
gramu kapistów zarówno w poszukiwaniach for-
„Zwornik”, Malmó 1936; Wystawa malarstwa polskiego
w Szwecji (Sygnały, 17, 1936).
54 Katalog XIX wystawy obrazów i rzeźb Zrzeszenia
Artystów Plastyków „Zwornik”, 15 kwietnia — 24 kwiet-
nia 1936; W. D a 1 b o r, „Zwornik” w Salonie 35 [b.m.
r.w.].
55 Katalog XIX wystawy...
58 Katalog krakowskiego Zrzeszenia Artystów Pla-
styków „Zwornik”, luty 1938; A r t i f e x, Wystawy w
IPS-ie (Goniec Warszawski, 6 II 1938); A. Z,, IPS. Wy-
stawa krakowskiego Zrzeszenia Artystów Plastyków
„Zwornik” (Dziennik Ludowy, Warszawa, 20 II 1938);
J. Bajkowski, IPS (Kronika Polski, 20 II 1938);
malnych, jak i w zakresie tematu, faworyzujące-
go malarstwo pejzażowe i martwą naturę.
Ostatnią ekspozycją „Zwornika” była wysta-
wa zorganizowana w lutym 1938 w warszawskim
IPS-ie, w której wzięli udział także artyści za-
proszeni po raz pierwszy, mianowicie Hanna
Krzetuska i Karol Muszkiet. Spośród członków
grupy przedstawili swe prace: Jerzy Fedkowicz,
Karol Foerster, Eugeniusz Geppert, Henryk Got-
lib, Emil Krcha, Zygmunt Menkes, Natalia Ru-
mińska Gerżabkowa, Kazimierz Rutkowski, Emil
Szinagel, Władysław Stapiński, Janina Siissle-
-Muszkietowa, Anna Szyszko-Bohusz Szymbor-
ska, Jerzy Wolft, Jadwiga Sperlinżanka 56. Wysta-
wa ta, będąca ostatnią w historii ugrupowania,
doczekała się wreszcie pozytywnej oceny bardzo
wymagającej krytyki warszawskiej. Można śmia-
ło odnotować, że była to pierwsza wystawa
„Zwornika” przychylnie przyjęta w stolicy. Cie-
kawe były dwie opinie wskazujące na tradycję
formistyczną w twórczości „Zwornika”, na którą
zwrócił uwagę obok anonimowego A.Z.57 Tytus
Czyżewski w artykule zatytułowanym „Zwornik”
następcą formizmu (Nowe wystawy w IPS-ie)58,
który uznał, że „Zwornik” powstał na ruinach
formizmu, koncentrując swoje zainteresowania
formistyczne na wartościach koloru; potwierdził
tę koncepcję również Bunikiewicz, podkreślający
konstruktywistyczne i formistyczne poszukiwa-
nia kolorystyczne „Zwornika” 59. Opinie te, choć
niezupełnie uzasadnione, o tyle mogły się pokry-
wać z prawdą, że w szeregach Zrzeszenia (m. in.
jako goście) znaleźli się także dawni formiści,
jak Czyżewski, Z. Pronaszko, Szczyrbuła.
Istotniejsze jednak wydają się uwagi na temat
warszawskiej wystawy m. in. Ciechomskiego60,
Winklera 61, Strakuna 62 i Pruszkowskiego 63, któ-
rzy wskazywali na tradycję impresjonizmu w
twórczości zwornikowców, na reprezentowanie
przez nich tzw. „szkoły paryskiej” oraz łączenie
programu twórczego z założeniami kapistów,
wspólnie zainteresowanych problemem koloru
pojmowanego wszechstronnie. Wymieniony wcze-
W. Bunikiewicz, Z wystawy (Kurier Warszawski,
20 II 1938); S. Ciechomski, Na zakręcie (Myśl Pol-
ska, Warszawa, 15 II 1938); T. Czyżewski, Zwornik
następcą formizmu. Nowe wystawy w IPS-ie (Kurier
Polski, Warszawa, 20 II 1938); Wystawy warszawskie
(Naród Polski, 13 II 1938); XX wystawa w IPS-ie w
Warszawie (Kurier Poranny, 2 II 1938); K. B., Wystawa
w warszawskim IPS-ie (Express Poranny, Kielce, Ra-
dom, 12 II 1938); W. Husarski, Wystawy warszaw-
skie (Czas, Warszawa, 9 II 1938); H. Piekarska, Sztu-
ki piękne (Kino, 6 III 1938); T. Pruszkowski, Wy-
stawy (Gazeta Polska, 27 II 1938); Z. Traunkun, Wy-
stawa krakowskich plastyków w IPS-ie (Nasz Głos, War-
146