DOI Artikel:
Karłowska-Kamzowa, Alicja: Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim Śląska, Pomorza Wschodniego, Wielkopolski i Kujaw
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0066
22. Zaśnięcie Matki Boskiej, Hymnarium klarysek wro-
cławskich, Wrocławska Biblioteka Uniwersytecka, IF 430,
fol. 100 v (fot. J. Byrski)
larstwa gotyckiego. Były wzorami dla malowideł
ściennych, pojawiły się w tłach obrazów tablico-
wych, a nade wszystko są jeszcze jednym elemen-
tem wspólnym dla różnych gatunków plastyki:
architektonicznej rzeźby kamiennej, snycerstwa,
malarstwa miniaturowego, ściennego. Wprowadzo-
ny w Czechach i tam rozwinięty w 2 połowie w.
XIV i początkach XV sposób zdobienia kodeksów
był różny w ostatecznym wyrazie od włoskiego,
francuskiego czy francusko-flamandzkiego. Stał
się oryginalnym wkładem tego środowiska w roz-
wój malarstwa Europy środkowowschodniej. Go-
dne uwagi, że iluminatorzy wrocławscy potrafili
wnieść również własne modyfikacje do tego roz-
woju.
IKONOGRAFIA I TREŚCI IDEOWE
Ożywienie intelektualne środowiska praskiego
znalazło wyraz w rozwoju myśli teologicznej i pi-
śmiennictwa religijnego. Kolejną konsekwencją
było wprowadzenie nowych ujęć ikonograficznych,
48 G. T 6 r o k, Die Ikonographie des letzten Gebets
Maria (Acta Historiae Artium 1973, s. 164, il. 1, 7, 10, 17).
49 Poruszył to zagadnienie J. Krasa [w:] W.
Braunfels, Der Hedwigs-Codex von 1353, Berlin 1972.
s. 21.
które powstały w oparciu o te spekulacje. Naj-
bardziej znanym przykładem jest przedstawienie
Zaśnięcia N. Marii Panny w pozycji klęczącej,
niekiedy z łożem w tle, otoczonej apostołami (ryc.
22), czasem jeszcze z przedstawieniem Chrystusa
unoszącego jej duszę. Dwa ostatnie elementy by-
wały opuszczane. Ujęcie to, nazwane Ostatnią mo-
dlitwą Marii, wprowadzone w iluminatorstwie
czeskim w latach 1360—1380 już w ostatnim dwu-
dziestoleciu tego wieku występowało we Frombor-
ku, a w r. 1407 we Wrocławiu, w zmienionej nie-
co postaci 48. Działalność na Warmii biskupa Hen-
ryka Sorbona i innych wykształconych w Pradze
osobistości uzasadnia wczesne przejęcie na tak
odległym terenie nowego typu wyobrażenia, zwią-
zanego z nową koncepcją teologiczną śmierci Ma-
rii. W wersji śląskiej pojawi się ona w Wielko-
polsce w Antyfonarzu z Obry MS 76 z r. 1437
(Poznań, Archiwum Archidiecezjalne).
Za pośrednictwem Czech wprowadził Mistrz
Legendy św. Jadwigi włoski typ Zwiastowania.
Maria zostaje ukoronowana i przyjmuje poselstwo
klęczącego Gabriela. Ukazany jest Bóg Ojciec,
który przekazuje misję aniołowi, i Duch Św. zstę-
pujący na Marię. Takie ujęcie, znane z malowideł
Giotta w Padwie, występowało we Włoszech w 1
połowie w. XIV. Na naszych ziemiach pojawiło się
po raz pierwszy w Kodeksie lubińskim z r. 13 5 3 49.
W śląskich malowidłach ściennych spotykamy je
w nawie kościoła w Strzelcach, wykonane w 2
ćwierci w. XV.
Innym oryginalnym wyobrażeniem maryjnym
było przedstawienie Dziewicy Apokaliptycznej
z Dzieciątkiem, stojącej na księżycu, z wieńcem
otaczających ją ognistych promieni50. W tym
rzadkim ujęciu pojawiło się w tzw. Liber depictus
wykonanym w latach pięćdziesiątych, a następnie
w malowidle ściennym na Karlśteinie w r. 1374.
Właśnie ta wersja została powtórzona w malowi-
dłach ściennych w Wilczkowie pod Wrocławiem
(ryc. 23), wykonanych w ostatnim dwudziestoleciu
w. XIV. Temat ten, wzbogacony o wyobrażenie
krzaku gorejącego, a niekiedy także przedstawie-
nie krucyfiksu, który Maria prezentuje wiernym,
występował na Śląsku w Mszale iluminowanym
przez Jana z Żytawy (R 165, zaginionym) i Biblii
z 1430—1435 r. (także zaginionej). Geneza tych
kompozycji jest także czeska. Zbliżone ujęcie zna-
my z obrazu Madonny z Lanre.
50 V. D v o r a k o v a, Das Motiv des Apokaliptischen
Weibes, Budapest Akademiai Kiado, Separatum. O związ-
kach śląsko-małopolskich por. A. Ka rłowska-Ka m-
z o w a, Uwagi o genezie małopolskiego malarstwa go-
tyckiego (Biuletyn HS 1978, s, 73—78),
58
cławskich, Wrocławska Biblioteka Uniwersytecka, IF 430,
fol. 100 v (fot. J. Byrski)
larstwa gotyckiego. Były wzorami dla malowideł
ściennych, pojawiły się w tłach obrazów tablico-
wych, a nade wszystko są jeszcze jednym elemen-
tem wspólnym dla różnych gatunków plastyki:
architektonicznej rzeźby kamiennej, snycerstwa,
malarstwa miniaturowego, ściennego. Wprowadzo-
ny w Czechach i tam rozwinięty w 2 połowie w.
XIV i początkach XV sposób zdobienia kodeksów
był różny w ostatecznym wyrazie od włoskiego,
francuskiego czy francusko-flamandzkiego. Stał
się oryginalnym wkładem tego środowiska w roz-
wój malarstwa Europy środkowowschodniej. Go-
dne uwagi, że iluminatorzy wrocławscy potrafili
wnieść również własne modyfikacje do tego roz-
woju.
IKONOGRAFIA I TREŚCI IDEOWE
Ożywienie intelektualne środowiska praskiego
znalazło wyraz w rozwoju myśli teologicznej i pi-
śmiennictwa religijnego. Kolejną konsekwencją
było wprowadzenie nowych ujęć ikonograficznych,
48 G. T 6 r o k, Die Ikonographie des letzten Gebets
Maria (Acta Historiae Artium 1973, s. 164, il. 1, 7, 10, 17).
49 Poruszył to zagadnienie J. Krasa [w:] W.
Braunfels, Der Hedwigs-Codex von 1353, Berlin 1972.
s. 21.
które powstały w oparciu o te spekulacje. Naj-
bardziej znanym przykładem jest przedstawienie
Zaśnięcia N. Marii Panny w pozycji klęczącej,
niekiedy z łożem w tle, otoczonej apostołami (ryc.
22), czasem jeszcze z przedstawieniem Chrystusa
unoszącego jej duszę. Dwa ostatnie elementy by-
wały opuszczane. Ujęcie to, nazwane Ostatnią mo-
dlitwą Marii, wprowadzone w iluminatorstwie
czeskim w latach 1360—1380 już w ostatnim dwu-
dziestoleciu tego wieku występowało we Frombor-
ku, a w r. 1407 we Wrocławiu, w zmienionej nie-
co postaci 48. Działalność na Warmii biskupa Hen-
ryka Sorbona i innych wykształconych w Pradze
osobistości uzasadnia wczesne przejęcie na tak
odległym terenie nowego typu wyobrażenia, zwią-
zanego z nową koncepcją teologiczną śmierci Ma-
rii. W wersji śląskiej pojawi się ona w Wielko-
polsce w Antyfonarzu z Obry MS 76 z r. 1437
(Poznań, Archiwum Archidiecezjalne).
Za pośrednictwem Czech wprowadził Mistrz
Legendy św. Jadwigi włoski typ Zwiastowania.
Maria zostaje ukoronowana i przyjmuje poselstwo
klęczącego Gabriela. Ukazany jest Bóg Ojciec,
który przekazuje misję aniołowi, i Duch Św. zstę-
pujący na Marię. Takie ujęcie, znane z malowideł
Giotta w Padwie, występowało we Włoszech w 1
połowie w. XIV. Na naszych ziemiach pojawiło się
po raz pierwszy w Kodeksie lubińskim z r. 13 5 3 49.
W śląskich malowidłach ściennych spotykamy je
w nawie kościoła w Strzelcach, wykonane w 2
ćwierci w. XV.
Innym oryginalnym wyobrażeniem maryjnym
było przedstawienie Dziewicy Apokaliptycznej
z Dzieciątkiem, stojącej na księżycu, z wieńcem
otaczających ją ognistych promieni50. W tym
rzadkim ujęciu pojawiło się w tzw. Liber depictus
wykonanym w latach pięćdziesiątych, a następnie
w malowidle ściennym na Karlśteinie w r. 1374.
Właśnie ta wersja została powtórzona w malowi-
dłach ściennych w Wilczkowie pod Wrocławiem
(ryc. 23), wykonanych w ostatnim dwudziestoleciu
w. XIV. Temat ten, wzbogacony o wyobrażenie
krzaku gorejącego, a niekiedy także przedstawie-
nie krucyfiksu, który Maria prezentuje wiernym,
występował na Śląsku w Mszale iluminowanym
przez Jana z Żytawy (R 165, zaginionym) i Biblii
z 1430—1435 r. (także zaginionej). Geneza tych
kompozycji jest także czeska. Zbliżone ujęcie zna-
my z obrazu Madonny z Lanre.
50 V. D v o r a k o v a, Das Motiv des Apokaliptischen
Weibes, Budapest Akademiai Kiado, Separatum. O związ-
kach śląsko-małopolskich por. A. Ka rłowska-Ka m-
z o w a, Uwagi o genezie małopolskiego malarstwa go-
tyckiego (Biuletyn HS 1978, s, 73—78),
58