DOI Artikel:
Karłowska-Kamzowa, Alicja: Kontakty artystyczne z Czechami w malarstwie gotyckim Śląska, Pomorza Wschodniego, Wielkopolski i Kujaw
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20405#0073
w scenie Zaśnięcia Marii św. Fiotr ukazany został
w tiarze papieskiej, a w Zaśnięciu Marii na ołta-
rzu grudziądzkim Chrystus w koronie cesarskiej
podtrzymuje ukoronowaną duszę Marii; towarzy-
szy im św. Piotr w tiarze papieskiej (ryc. 12).
Ukazywanie Chrystusa w koronie cesarskiej zna-
ne jest z czeskich rękopisów iluminowanych.
Innym znakiem władzy w ówczesnych czasach
były relikwie Krzyża Św. Otrzymał je Karol IV
i stworzył dla nich specjalne wnętrze o niezwy-
kle oryginalnej dekoracji — kaplicę Św. Krzyża
w Karlśteinie. Przechowywał tam insygnia cesar-
skie. Krzyżacy także rozwijali kult Krzyża Św. w
specjalny, dla nich odpowiedni sposób go interpre-
tując. Świadectwem tej koncepcji jest dekoracja
plastyczna portali dolnego kościoła w Malborku 62,
a także niektóre wyobrażenia powtórzone na reli-
kwiarzu kwidzyńskim. Najczęściej jednak identy-
fikowali się z Eklezją-Kcściołem. Jedno z najstar-
szych wyobrażeń Krzyżaków, umieszczone we
wstępie do Biblii z 1 połowy w. XIV (Kraków, Bi-
blioteka Kapitulna) ukazuje ich, jak klęczą przed
Koronacją Marii, w wersji tryumfu Marii-Eklezji.
To wyobrażenie będzie powtarzane jako temat sa-
modzielny w malowidłach ściennych kościołów,
np. Św. Jakuba w Toruniu, a także w salach zam-
kowych, np. v/ refektarzu wielkim w Malborku 63.
Krzyżacy uważali się, przynajmniej teoretycznie,
za sługi Kościoła. Była to identyfikacja w dużej
mierze praktycznie fikcyjna, ale prezentowana w
różnych miejscach, dla rozmaitych odbiorców. Ten
konsekwentny, jak wolno sądzić z dość znacznej
liczby zachowanych zabytkową sposób agitacji ide-
owej mogli Krzyżacy zaobserwować w Pradze
Luksemburgów, z którą łączyły ich liczne i różno-
rodne powiązania. Ich młode państwo nie miało
charakteru dynastycznego; wzorów ideowych na-
leżało zatem szukać w instytucjach innego typu —
nadrzędnych, trwających na odrębnych zasadach.
W tamtych czasach były nimi papiestwo (ówcze-
śnie osłabione i rozdarte wewnętrznie) i cesarstwo,
wprawdzie politycznie niewiele wówczas znaczą-
ce, ale ideowo i prawnie wzmacniane przede wszy-
stkim przez Karola IV Luksemburga.
Na zakończenie należy raz jeszcze podkreślić,
że malarstwo czeskie stało się źródłem różnych in-
spiracji na omawianych terenach. Obok wartości
formalnych: wczesnego italianizmu, realizmu, nie-
których form nurtu dekoracyjno-idealizującego i
nowych sposobów dekoracji rękopisów, wprowa-
dzono ujęcia ikonograficzne tam tworzone lub
rozpowszechnione, a także metody ilustrowania
tematów i obrazowego wyobrażenia treści, szcze-
gólnie świeckich. Okres szerszego oddziaływania
sztuki tego środowiska zamknął się mniej więcej
około lat 1420—1430.
DES RELATIONS ARTISTIQUES ENTRE LA BOHEME ET LA PEINTURE GOTHIQUE DE SILESIE,
DE POMERANIE ORIENTALE, GRANDĘ POLOGNE ET DE KUJAWY
L’expansion des influences de la peinture tcheąue
deperdit dans une grandę mesure du developpement de
l’art local et du type des contacts unissant differents
territoires au rcyaume de la Maison de Luxembourg.
En Silesie, incorporee presąue toute entiere dans
cet etat ou les impulsions tcheąues n’etaient qu’un des
elements du developpement du Gothiąue, ce processus
se deroula d’une autre maniere qu’en Pomeranie orien-
tale. Les Chevaliers Teutoniques, souverains de ce pays
a l’epoque, entretenaient de vifs contacts ,avec Prague,
et un grand nombre de leurs fonctionnaires ecclesiasti-
ques terminerent leurs etudes a l’universite de cette ville.
Avar.t le milieu du XIVR siecle les oeuvres plastiques
ne s’y developpaient pas avec exuberance. La periode
des conquetes et de 1’organisation du nouveau pouvoir
ne se pręta pas a une activite artistique et culturelle.
Les influences tcheques coinciderent avec l’etape sui-
vante des grands efforts a relever ce domaine, neglige
Treści ideowe kościoła zamkowego w Malborku
Zanalizował S. Skibiński, por. Gotyckie zamki Pol-
ski północnej (Materiały sesji SHS w Malborku 1977 r.,
W druku).
jusqu’alors, et auquel on imposa des fonctions non seu-
leroent religieuses, mais aussi politiques. Par contrę la
Grandę Pologne, independante au point de vue politique,
vecut une crise dans cette periode; Gniezno, siege de
l’archeveque, en fut1 une exception.
Les importations des manuscrits enlumines et des
tableaux de chevalet, ainsi que les oeuvres des artistes
venus de Boheme, scnt une tracę des contacts directs
er.tre cette region et les pays situes au nord des Car-
pathes et des Sudetes. Des codes liturgiques luxueux,
connus en Silesie, a Gniezno et a Włocławek (Kujawy)
etaient importants pour le developpement de l’art. Parmi
les peintres on distingue: le Maitre de la Figurę de
Moise (travailla a Gniezno), le Maitre de la Legende
de Ste Hedvige, le Maitre des Peintures de Małujowice
et Jan de Żytawa (Silesie), le Maitre du Retable de
Grudziądz et le Maitre du Livre de Travaux des Pres
d’Elbląg (Pomeranie orientale). Les oeuvres de la plu-
03 J. D o m a s ł o w s k i, Uwagi o programach ideo-
wych i systemach dekoracyjnych gotyckich malowideł
ściennych we wnętrzach świeckich w Prusach Krzyżac-
kich i Królewskich [w:] Sztuka pobrzeża Bałtyku.
S — FOlia Historiae Artium t. XVI
65
w tiarze papieskiej, a w Zaśnięciu Marii na ołta-
rzu grudziądzkim Chrystus w koronie cesarskiej
podtrzymuje ukoronowaną duszę Marii; towarzy-
szy im św. Piotr w tiarze papieskiej (ryc. 12).
Ukazywanie Chrystusa w koronie cesarskiej zna-
ne jest z czeskich rękopisów iluminowanych.
Innym znakiem władzy w ówczesnych czasach
były relikwie Krzyża Św. Otrzymał je Karol IV
i stworzył dla nich specjalne wnętrze o niezwy-
kle oryginalnej dekoracji — kaplicę Św. Krzyża
w Karlśteinie. Przechowywał tam insygnia cesar-
skie. Krzyżacy także rozwijali kult Krzyża Św. w
specjalny, dla nich odpowiedni sposób go interpre-
tując. Świadectwem tej koncepcji jest dekoracja
plastyczna portali dolnego kościoła w Malborku 62,
a także niektóre wyobrażenia powtórzone na reli-
kwiarzu kwidzyńskim. Najczęściej jednak identy-
fikowali się z Eklezją-Kcściołem. Jedno z najstar-
szych wyobrażeń Krzyżaków, umieszczone we
wstępie do Biblii z 1 połowy w. XIV (Kraków, Bi-
blioteka Kapitulna) ukazuje ich, jak klęczą przed
Koronacją Marii, w wersji tryumfu Marii-Eklezji.
To wyobrażenie będzie powtarzane jako temat sa-
modzielny w malowidłach ściennych kościołów,
np. Św. Jakuba w Toruniu, a także w salach zam-
kowych, np. v/ refektarzu wielkim w Malborku 63.
Krzyżacy uważali się, przynajmniej teoretycznie,
za sługi Kościoła. Była to identyfikacja w dużej
mierze praktycznie fikcyjna, ale prezentowana w
różnych miejscach, dla rozmaitych odbiorców. Ten
konsekwentny, jak wolno sądzić z dość znacznej
liczby zachowanych zabytkową sposób agitacji ide-
owej mogli Krzyżacy zaobserwować w Pradze
Luksemburgów, z którą łączyły ich liczne i różno-
rodne powiązania. Ich młode państwo nie miało
charakteru dynastycznego; wzorów ideowych na-
leżało zatem szukać w instytucjach innego typu —
nadrzędnych, trwających na odrębnych zasadach.
W tamtych czasach były nimi papiestwo (ówcze-
śnie osłabione i rozdarte wewnętrznie) i cesarstwo,
wprawdzie politycznie niewiele wówczas znaczą-
ce, ale ideowo i prawnie wzmacniane przede wszy-
stkim przez Karola IV Luksemburga.
Na zakończenie należy raz jeszcze podkreślić,
że malarstwo czeskie stało się źródłem różnych in-
spiracji na omawianych terenach. Obok wartości
formalnych: wczesnego italianizmu, realizmu, nie-
których form nurtu dekoracyjno-idealizującego i
nowych sposobów dekoracji rękopisów, wprowa-
dzono ujęcia ikonograficzne tam tworzone lub
rozpowszechnione, a także metody ilustrowania
tematów i obrazowego wyobrażenia treści, szcze-
gólnie świeckich. Okres szerszego oddziaływania
sztuki tego środowiska zamknął się mniej więcej
około lat 1420—1430.
DES RELATIONS ARTISTIQUES ENTRE LA BOHEME ET LA PEINTURE GOTHIQUE DE SILESIE,
DE POMERANIE ORIENTALE, GRANDĘ POLOGNE ET DE KUJAWY
L’expansion des influences de la peinture tcheąue
deperdit dans une grandę mesure du developpement de
l’art local et du type des contacts unissant differents
territoires au rcyaume de la Maison de Luxembourg.
En Silesie, incorporee presąue toute entiere dans
cet etat ou les impulsions tcheąues n’etaient qu’un des
elements du developpement du Gothiąue, ce processus
se deroula d’une autre maniere qu’en Pomeranie orien-
tale. Les Chevaliers Teutoniques, souverains de ce pays
a l’epoque, entretenaient de vifs contacts ,avec Prague,
et un grand nombre de leurs fonctionnaires ecclesiasti-
ques terminerent leurs etudes a l’universite de cette ville.
Avar.t le milieu du XIVR siecle les oeuvres plastiques
ne s’y developpaient pas avec exuberance. La periode
des conquetes et de 1’organisation du nouveau pouvoir
ne se pręta pas a une activite artistique et culturelle.
Les influences tcheques coinciderent avec l’etape sui-
vante des grands efforts a relever ce domaine, neglige
Treści ideowe kościoła zamkowego w Malborku
Zanalizował S. Skibiński, por. Gotyckie zamki Pol-
ski północnej (Materiały sesji SHS w Malborku 1977 r.,
W druku).
jusqu’alors, et auquel on imposa des fonctions non seu-
leroent religieuses, mais aussi politiques. Par contrę la
Grandę Pologne, independante au point de vue politique,
vecut une crise dans cette periode; Gniezno, siege de
l’archeveque, en fut1 une exception.
Les importations des manuscrits enlumines et des
tableaux de chevalet, ainsi que les oeuvres des artistes
venus de Boheme, scnt une tracę des contacts directs
er.tre cette region et les pays situes au nord des Car-
pathes et des Sudetes. Des codes liturgiques luxueux,
connus en Silesie, a Gniezno et a Włocławek (Kujawy)
etaient importants pour le developpement de l’art. Parmi
les peintres on distingue: le Maitre de la Figurę de
Moise (travailla a Gniezno), le Maitre de la Legende
de Ste Hedvige, le Maitre des Peintures de Małujowice
et Jan de Żytawa (Silesie), le Maitre du Retable de
Grudziądz et le Maitre du Livre de Travaux des Pres
d’Elbląg (Pomeranie orientale). Les oeuvres de la plu-
03 J. D o m a s ł o w s k i, Uwagi o programach ideo-
wych i systemach dekoracyjnych gotyckich malowideł
ściennych we wnętrzach świeckich w Prusach Krzyżac-
kich i Królewskich [w:] Sztuka pobrzeża Bałtyku.
S — FOlia Historiae Artium t. XVI
65