DOI Artikel:
Marcinkowski, Wojciech: "Współodkupienie" i "Zaślubiny": Przedstawienia we wnętrzu szafy krakowskiego retabulum Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0047
10. Śmierć Marii, Wrocław, Muzeum Archidiecezjalne
(z Wielowsi), 1420—1425 (wg H. Braune, E. Wiese)
Jej przybiera układ omdlewania, znamienny dla
późniejszych przykładów tej ikonografii43.
Następny etap ewolucji typu Ostatniej Mo-
dlitwy, zbliżający nas zarazem do dzieła Stwosza,
reprezentują takie obiekty, jak miniatura w Mar-
tyrologium Usuardi |(Gerona, Museo Diocesano)44,
czeska tablica w norymberskim Germanisches Na-
tionalmuseum (ryc. 9)45 czy obraz środkowy na-
stawy ołtarzowej z kościoła augustianów w Rud-
nicach 46. Wszystkie te obiekty datowane być mo-
gą na okres ok. 1410—1420. Zaobserwowane we
Fromborku omdlenie Marii wywołuje teraz re-
akcję: św. Jan przechyla się poprzez łoże i chwy-
ta Ją, zapobiegając upadkowi. Występuje tu wciąż
jeszcze Chrystus z duszą Marii — w Geronie i
w Norymberdze w półpostaci, w glorii promieni-
stej bądź w chmurze, w Pradze — umieszczony
wśród apostołów. Jak zauważyła Gyongyi Tórók,
to rozwiązanie ikonograficzne wiązało się z ko-
niecznością przezwyciężenia tak poważnych pro-
blemów obrazowania przestrzennego, że przekra-
czało to możliwości stylu pięknego. Także i prze-
łom realistyczny w sztuce lat dwudziestych XV
w. zmusił artystów do rezygnacji z konwencjonal-
nego motywu ujmowania Marii poprzez szerokość
łoża 47.
Na tablicy ołtarzowej z Wielowsi (Wrocław,
Muzeum Archidiecezjalne, ok. 1420—1425) Św.
Jan przechodzi na przednią stronę łoża i podtrzy-
muje Marię naturalniejszym gestem (ryc. 10)48.
Kolejną tendencją w rozwoju wschodniego ty-
pu ikonografii Śmierci Marii było dążenie do wy-
zyskania dla celów narracji — ekspresji samych
postaci, bez uciekania się do wymowy rekwizy-
tów. Warsztat katedralny w Ratyzbonie wykonał
w tamtejszym kościele Św. Emmerama nagrobek
Małgorzaty Pfollenkofer (zm. 1413), w którym pó-
źniej złożona została Elżbieta Alchinger (zm. 1449).
Przedstawienie rzeźbiarskie na tym nagrobku po-
wstało ok. r. 1420 (ryc. 11)49. Usunięcie łoża do-
prowadziło tu do ostatecznego odcięcia się od
idei Koimesis. Zarazem szczególny nacisk poło-
żony został na zobrazowanie omdlenia Marii. Je-
den apostoł nie wystarcza już, by powstrzymać
Ją od upadku. Dlatego też klęka przed Marią in-
ny jeszcze uczeń, aby Ją schwycić. Pomysł ten
powtórzono później na epitafium Zengerów, w
kruchcie ratyzbońskiego Obermunster 50.
Z innym przejawem znamiennej dla nas re-
dukcja wnętrza jako sceny spotykamy się na
wspomnianej już tablicy z Wielowsi. Wprawdzie
występuje tu jeszcze łoże, lecz usunięto klęcznik.
Rolę sprzętu, w szczególny sposób, przejęło ko-
lano klęczącego przed Marią apostoła. Podobny
motyw pojawda się na klosterneuburskiej tablicy
43 T o r o k, o. c, s. 157.
44 Tamże, s. 1711—1178, il. 19.
45 Matejce k, P e ś i n a, o. c, nr kat. 206, s. 65, il.
17; A. Stange, Franken, Bóhmen und Thiiringen-Sach-
sen in der Zeit von 1400 bis 1500, Berlin 1958 (Deutsche
Malerei der Gotik, IX), s. 134; Holzherr, o. c, s. 111—
112.
46 M a t e j 6 e k, P e ś i n a, o. c, nr kat. 210, s. 66, il.
173; Stange, Franken..., s. 129; Holzherr, o. c., s.
116; Tor ok, o. c, s. 176-178, il. 21.
47 Tórok, o.c., s. 151, 178—179.
48 A. Stange, Osterreich und der deutsche Sied-
lungsraum von Danzig bis Siebenbiirgen in der Zeit von
1400 bis 1500, Berlin 1961 (Deutsche Malerei der Gotik,
XI), s. 122—123, il. 273; Holzherr, o.c, s. 128; T 6-
r ok, o.c, s. 179, il. 23.
49Dettloff, U źródeł..., s. 41, il. 30; Holzherr,
o.c, s. 122; T 6 r o k, o.c, s. 180—182, il. 25.
50Dettloff, U źródeł..., s. 41, il. 31; Tor ok,
o.c, s. 182. Por. też: S. D e 111 o f f, Das Grabmal des
Bischofs Peter von Bnin in Włocławek. Erwagungen
iiber ein aufschlussreiches Werk vom Ende der Krakau-
er Schaffenszeit [w:] Aspekte zur Kunstgeschichte von
Mittelalter und Neuzeit. Karł Heinz Clasen zum 75.
Geburtstag, Weimar 1971, s. 47.
41
(z Wielowsi), 1420—1425 (wg H. Braune, E. Wiese)
Jej przybiera układ omdlewania, znamienny dla
późniejszych przykładów tej ikonografii43.
Następny etap ewolucji typu Ostatniej Mo-
dlitwy, zbliżający nas zarazem do dzieła Stwosza,
reprezentują takie obiekty, jak miniatura w Mar-
tyrologium Usuardi |(Gerona, Museo Diocesano)44,
czeska tablica w norymberskim Germanisches Na-
tionalmuseum (ryc. 9)45 czy obraz środkowy na-
stawy ołtarzowej z kościoła augustianów w Rud-
nicach 46. Wszystkie te obiekty datowane być mo-
gą na okres ok. 1410—1420. Zaobserwowane we
Fromborku omdlenie Marii wywołuje teraz re-
akcję: św. Jan przechyla się poprzez łoże i chwy-
ta Ją, zapobiegając upadkowi. Występuje tu wciąż
jeszcze Chrystus z duszą Marii — w Geronie i
w Norymberdze w półpostaci, w glorii promieni-
stej bądź w chmurze, w Pradze — umieszczony
wśród apostołów. Jak zauważyła Gyongyi Tórók,
to rozwiązanie ikonograficzne wiązało się z ko-
niecznością przezwyciężenia tak poważnych pro-
blemów obrazowania przestrzennego, że przekra-
czało to możliwości stylu pięknego. Także i prze-
łom realistyczny w sztuce lat dwudziestych XV
w. zmusił artystów do rezygnacji z konwencjonal-
nego motywu ujmowania Marii poprzez szerokość
łoża 47.
Na tablicy ołtarzowej z Wielowsi (Wrocław,
Muzeum Archidiecezjalne, ok. 1420—1425) Św.
Jan przechodzi na przednią stronę łoża i podtrzy-
muje Marię naturalniejszym gestem (ryc. 10)48.
Kolejną tendencją w rozwoju wschodniego ty-
pu ikonografii Śmierci Marii było dążenie do wy-
zyskania dla celów narracji — ekspresji samych
postaci, bez uciekania się do wymowy rekwizy-
tów. Warsztat katedralny w Ratyzbonie wykonał
w tamtejszym kościele Św. Emmerama nagrobek
Małgorzaty Pfollenkofer (zm. 1413), w którym pó-
źniej złożona została Elżbieta Alchinger (zm. 1449).
Przedstawienie rzeźbiarskie na tym nagrobku po-
wstało ok. r. 1420 (ryc. 11)49. Usunięcie łoża do-
prowadziło tu do ostatecznego odcięcia się od
idei Koimesis. Zarazem szczególny nacisk poło-
żony został na zobrazowanie omdlenia Marii. Je-
den apostoł nie wystarcza już, by powstrzymać
Ją od upadku. Dlatego też klęka przed Marią in-
ny jeszcze uczeń, aby Ją schwycić. Pomysł ten
powtórzono później na epitafium Zengerów, w
kruchcie ratyzbońskiego Obermunster 50.
Z innym przejawem znamiennej dla nas re-
dukcja wnętrza jako sceny spotykamy się na
wspomnianej już tablicy z Wielowsi. Wprawdzie
występuje tu jeszcze łoże, lecz usunięto klęcznik.
Rolę sprzętu, w szczególny sposób, przejęło ko-
lano klęczącego przed Marią apostoła. Podobny
motyw pojawda się na klosterneuburskiej tablicy
43 T o r o k, o. c, s. 157.
44 Tamże, s. 1711—1178, il. 19.
45 Matejce k, P e ś i n a, o. c, nr kat. 206, s. 65, il.
17; A. Stange, Franken, Bóhmen und Thiiringen-Sach-
sen in der Zeit von 1400 bis 1500, Berlin 1958 (Deutsche
Malerei der Gotik, IX), s. 134; Holzherr, o. c, s. 111—
112.
46 M a t e j 6 e k, P e ś i n a, o. c, nr kat. 210, s. 66, il.
173; Stange, Franken..., s. 129; Holzherr, o. c., s.
116; Tor ok, o. c, s. 176-178, il. 21.
47 Tórok, o.c., s. 151, 178—179.
48 A. Stange, Osterreich und der deutsche Sied-
lungsraum von Danzig bis Siebenbiirgen in der Zeit von
1400 bis 1500, Berlin 1961 (Deutsche Malerei der Gotik,
XI), s. 122—123, il. 273; Holzherr, o.c, s. 128; T 6-
r ok, o.c, s. 179, il. 23.
49Dettloff, U źródeł..., s. 41, il. 30; Holzherr,
o.c, s. 122; T 6 r o k, o.c, s. 180—182, il. 25.
50Dettloff, U źródeł..., s. 41, il. 31; Tor ok,
o.c, s. 182. Por. też: S. D e 111 o f f, Das Grabmal des
Bischofs Peter von Bnin in Włocławek. Erwagungen
iiber ein aufschlussreiches Werk vom Ende der Krakau-
er Schaffenszeit [w:] Aspekte zur Kunstgeschichte von
Mittelalter und Neuzeit. Karł Heinz Clasen zum 75.
Geburtstag, Weimar 1971, s. 47.
41