DOI article:
Fabiański, Marcin: Znaczenie wnętrza Panteonu dla architectury europejskiej XV-XVIII wieku: wstęp do badań nad kopułowymi salami w budowlach prywatnych i publicznych
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20537#0083
2. Panteon, przekrój. Ryc. dolna: rekonstrukcja stanu
z czasów Republiki. Ryc. górna — :s. lewa: rekonstruk-
cja stanu po przebudowie M. Agryppy; — s. prawa:
stan współczesny (wg Templum Vaticanum)
stiano Serlio w III księdze swojego traktatul4;
podobne słowa uznania znajdujemy w Czterech
księgach... Palladia i w jego Mirabiliach 15.
Cały zespół architektoniczny {ryc. 1) składa
się z czterech głównych części. Są to: zwrócony
na północ pronaos, wznoszący się za nim człon
pośredni i kopułowa rotunda oraz przylegające
do niej od południa resztki budowli.
Elewacja wnętrza rotundy >dzieli się na dwie
strefy, odpowiadające wysokością strefom elewa-
cja zewnętrznej (ryc. 2). Dolna rozczłonkowana
jest parami kanelowanych, korynckich kolumn,
tworzących przeźrocza w sześciu bocznych ni-
szach, dwiema kolumnami stojącymi przed więk-
szą niszą naprzeciw wejścia oraz załamanymi pi-
lastrami korynckimi na narożach wszystkich
ośmiu nisz. Dźwigają one belkowanie, przecho-
dzące ponad bocznymi wnękami, poprowadzone
ścianami dwóch nisz pozostałych. W polach ścian
między niszami mieszczą się ustawione na po-
stumentach edykuły, złożone z korynckich kolumn
dźwigających przyczółki. Przyczółki czterech z
nich, znajdujących się przy osi głównej, mają
kształt trójkątny; pozostałe zamknięte są łukiem
odcinkowym. Rozwiązanie podziałów tworzy boga-
tą, światłocieniową całość. Statycznym funkcjom
filarów nie odpowiada czysto dekoracyjny motyw
edykuł.
Tworząca tambur, a zarazem attykę, górna
część cylindra, rytmem swoich podziałów odpo-
wiada dolnej. Głównym motywem było tu sze-
snaście prostokątnych otworów, otwierających się
przez kratę do niewidocznych z zewnątrz gór-
nych części sięgających dotąd nisz i wewnętrznych
komór. Pozostałe partie ścian zdobiła dekoracja
stiukowa z motywami korynckich pilastrów i pły-
cin między nimi16. Ich rytm przerywają jedy-
nie wdzierające się w tę strefę łuki nisz w osi
głównej, nadając w ten sposób wnętrzu dość wy-
raźny kierunek. Belkowanie wieńczące górną stre-
fę cylindra stanowi równocześnie podstawę sfe-
rycznej kopuły, ozdobionej dwudziestoma ośmio-
ma rzędami kasetonów o perspektywicznych u-
skokach, ułożonymi w pięciu warstwach. Rytm
podziałów kasetonowych nie odpowiada podziałom
cylindra, wprowadzając do wnętrza rotację, osła-
biającą działanie kierunkowe osi głównej.
Należy zwrócić uwagę na dwa elementy po-
tyni Jupitera Amona, jako na znakomity przykład archi-
tektury rzymskiej przez F. Colonna (Hypnerotoma-
chia Poliphili — cyt. wg tłumaczenia C. Popeline,
Paris [b.r.], s. 342); świadczy o tym również najwyższy
Podziw Dosia (zob. C. H ii 1 s e n, Sonderdruck aus „Das
Skizzenbuch Giovannantonio Dosio im Staatlichen Kup-
ferstichkabinett zu Berlin", Berlin 1933, s. 14).
14 „Tra gli antichi edifici che isi veggono in Roma,
istimo che il Pantheon per un corpo solo isia veramente
ił piu bello, il piu integro et il meglio initeso" — cyt. wg:
II terzo libro di Sebastiano Serlio Bolognese... (Tutte
l'opere d'architettura..., Venezia 1619, fol. 50r; dalej: S e r-
lio).
15 „Ze wszystkich świątyń, jakie w Rzymie widzimy,
najsławniejszy jest Panteon, zwany dzisiaj Rotundą"
(A. Pal la di o, Cztery księgi o architekturze, Warsza-
wa 1955, ks. IV, rozdz. 20; dalej: Cztery księgi...); „Fue-
runt Romae plurime templa, sed omnium celeberrima
fuere iovis Opt Max, Pacis et Pantheon" (Palladio,
Antiąuitatis Almae urbis Romae..., Romae 1618, s. 40).
10 Została zastąpiona przed połową w. XVIII na zle-
cenie Benedykta XIV przez Paola Posiego. W w. XX
na podstawie ikonografii Alberto Terenzio zrekonstruo-
wał część dawnego wystroju, ale z gorszych materia-
łów. Por. Fine Licht, o.c, s. 114.—1.15, a także przyp.
38.
77
z czasów Republiki. Ryc. górna — :s. lewa: rekonstruk-
cja stanu po przebudowie M. Agryppy; — s. prawa:
stan współczesny (wg Templum Vaticanum)
stiano Serlio w III księdze swojego traktatul4;
podobne słowa uznania znajdujemy w Czterech
księgach... Palladia i w jego Mirabiliach 15.
Cały zespół architektoniczny {ryc. 1) składa
się z czterech głównych części. Są to: zwrócony
na północ pronaos, wznoszący się za nim człon
pośredni i kopułowa rotunda oraz przylegające
do niej od południa resztki budowli.
Elewacja wnętrza rotundy >dzieli się na dwie
strefy, odpowiadające wysokością strefom elewa-
cja zewnętrznej (ryc. 2). Dolna rozczłonkowana
jest parami kanelowanych, korynckich kolumn,
tworzących przeźrocza w sześciu bocznych ni-
szach, dwiema kolumnami stojącymi przed więk-
szą niszą naprzeciw wejścia oraz załamanymi pi-
lastrami korynckimi na narożach wszystkich
ośmiu nisz. Dźwigają one belkowanie, przecho-
dzące ponad bocznymi wnękami, poprowadzone
ścianami dwóch nisz pozostałych. W polach ścian
między niszami mieszczą się ustawione na po-
stumentach edykuły, złożone z korynckich kolumn
dźwigających przyczółki. Przyczółki czterech z
nich, znajdujących się przy osi głównej, mają
kształt trójkątny; pozostałe zamknięte są łukiem
odcinkowym. Rozwiązanie podziałów tworzy boga-
tą, światłocieniową całość. Statycznym funkcjom
filarów nie odpowiada czysto dekoracyjny motyw
edykuł.
Tworząca tambur, a zarazem attykę, górna
część cylindra, rytmem swoich podziałów odpo-
wiada dolnej. Głównym motywem było tu sze-
snaście prostokątnych otworów, otwierających się
przez kratę do niewidocznych z zewnątrz gór-
nych części sięgających dotąd nisz i wewnętrznych
komór. Pozostałe partie ścian zdobiła dekoracja
stiukowa z motywami korynckich pilastrów i pły-
cin między nimi16. Ich rytm przerywają jedy-
nie wdzierające się w tę strefę łuki nisz w osi
głównej, nadając w ten sposób wnętrzu dość wy-
raźny kierunek. Belkowanie wieńczące górną stre-
fę cylindra stanowi równocześnie podstawę sfe-
rycznej kopuły, ozdobionej dwudziestoma ośmio-
ma rzędami kasetonów o perspektywicznych u-
skokach, ułożonymi w pięciu warstwach. Rytm
podziałów kasetonowych nie odpowiada podziałom
cylindra, wprowadzając do wnętrza rotację, osła-
biającą działanie kierunkowe osi głównej.
Należy zwrócić uwagę na dwa elementy po-
tyni Jupitera Amona, jako na znakomity przykład archi-
tektury rzymskiej przez F. Colonna (Hypnerotoma-
chia Poliphili — cyt. wg tłumaczenia C. Popeline,
Paris [b.r.], s. 342); świadczy o tym również najwyższy
Podziw Dosia (zob. C. H ii 1 s e n, Sonderdruck aus „Das
Skizzenbuch Giovannantonio Dosio im Staatlichen Kup-
ferstichkabinett zu Berlin", Berlin 1933, s. 14).
14 „Tra gli antichi edifici che isi veggono in Roma,
istimo che il Pantheon per un corpo solo isia veramente
ił piu bello, il piu integro et il meglio initeso" — cyt. wg:
II terzo libro di Sebastiano Serlio Bolognese... (Tutte
l'opere d'architettura..., Venezia 1619, fol. 50r; dalej: S e r-
lio).
15 „Ze wszystkich świątyń, jakie w Rzymie widzimy,
najsławniejszy jest Panteon, zwany dzisiaj Rotundą"
(A. Pal la di o, Cztery księgi o architekturze, Warsza-
wa 1955, ks. IV, rozdz. 20; dalej: Cztery księgi...); „Fue-
runt Romae plurime templa, sed omnium celeberrima
fuere iovis Opt Max, Pacis et Pantheon" (Palladio,
Antiąuitatis Almae urbis Romae..., Romae 1618, s. 40).
10 Została zastąpiona przed połową w. XVIII na zle-
cenie Benedykta XIV przez Paola Posiego. W w. XX
na podstawie ikonografii Alberto Terenzio zrekonstruo-
wał część dawnego wystroju, ale z gorszych materia-
łów. Por. Fine Licht, o.c, s. 114.—1.15, a także przyp.
38.
77