DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Rzeźby w kaplicy Ogrojcowej przy kościele Św. Barbary w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0033
Jezus, który przybył z apostołami do Ogrodu
Oliwnego, wybrał był już wcześniej Piotra, Ja-
kuba i Jana — i z nimi doszedł na górę. Tam,
poleciwszy uczniom czuwać, rozpoczął samotną
modlitwę21. Klęcząc ze złożonymi rękoma, w
czerwonej od krwawego potu szacie, zwraca się w
kierunku stojącego na szczycie skały anioła 22. To-
warzysze Jezusa — śś. Piotr z mieczem, Jan Ewan-
gelista z księgą i Jakub — którzy mieli czuwać
i modlić się wraz z Nim, zapadli już w sen. Być
może aluzją do ich ospałości, lenistwa i obojęt-
ności są widoczne w pobliżu na skale zwierzęta:
jaszczurka, ślimak i kret. W tle widać przybywa-
jącego na Górę Oliwną Judasza z „wielką zgra-
ją”. Malarz przedstawił ich w chwili, gdy wcho-
dzą do ogrodu. Judasz trzyma w lewej ręce worek
z pieniędzmi, prawą wskazuje pozostałym kieru-
nek marszu.
Do tematu Modlitwy w Ogrojcu należy też,
oprócz wyżej wymienionych elementów, przedsta-
wienie rzeźbionych aniołów, niosących tarczę her-
bową z wyobrażonymi na niej w płaskorzeźbie
Narzędziami Męki Pańskiej: krzyżem, gwoździa-
mi, koroną cierniową i rózgami, zrealizowane ja-
ko zwornik krzyżowo-żebrowego sklepienia w po-
łudniowym przęśle budowli l(ryc. 3) 23. Jego ist-
nienie w tym miejscu przesądza zapewne kwestię
powiązania rzeźb i malowidła z budynkiem, w
którym się znajdują. Architektura obiektu i jego
wyposażenie powstały zatem jako realizacja jed-
nej, spójnej koncepcji programowej, w której wy-
niku powstał Ogrojec.
Program ten nie ogranicza się jedynie do te-
matu Modlitwy w Ogrojcu, rozbudowanego o wąt-
ki pochodzące z późnośredniowiecznej literatury
pasyjnej. Warto więc może, w celu wyczerpania
tego zagadnienia, omówić pokrótce inne jego ele-
menty.
Kaplicę Ogrojcową wieńczą dwa przęsła skle-
pienia krzyżowo-żebrowego. Oprócz wspomniane-
21 Istnienie pewnej cezury między Chrystusem a
trzema uczniami sugeruje wyraźnie zaznaczona przerwa
w płocie i zmiana w konfiguracji terenu.
22 Jak wspomniano wyżej (przyp. 1), po pierwotnej
figurce pozostał jedynie fragment szaty organicznie zwią-
zany z iglicą skalną. Warto przypomnieć, że w płasko-
rzeźbionych Ogrojcach Stwoszowskich i innych realiza-
cjach tego tematu ukazywano anioła jako stojącego mło-
dzieńca w długiej szacie i ze złożonymi skrzydłami bądź
jako lecącego „geniusza” w rozwianych szatach, odsła-
niających czasem upierzone ciało. Oba typy spotykamy
w rzeźbie Stwoszowskiej, np. w Ołtarzu Mariackim, oraz
w sztuce współczesnej Małopolski.
23 Na temat przedstawień Arma Christi na tarczy
3. Anioły z Narzędziami Męki Pańskiej w zworniku po-
łudniowego przęsła sklepienia kaplicy Ogrojcowej
(wg Hendla)
go zwornika z przedstawieniem Arma Christi,
niesionych przez dwa anioły w przęśle południo-
wym, w zworniku przęsła północnego widnieje -
wyobrażona także na tarczy herbowej — płasko-
rzeźbiona czaszka i piszczele. Ponadto w trójarka-
dowej elewacji kaplicy, ponad lukiem południo-
wej arkady — tj. nad wejściem do kościoła Św.
Barbary — znajduje się tarcza z Barankiem Bo-
żym, krzyżykiem i chorągiewką, podtrzymywa-
na przez dwa lwy o spętanych sznurem łapach
(ryc. 4). Oprócz tego w budynku zachowały się
dwa herby: Nowina nad lukiem arkady północnej
i większy w skali Orzeł w Koronie, podtrzymy-
wany przez anioła, wykorzystany jako wspornik
nasady luku w arkadzie południowej 24. Te ostat-
niesionej przez anioły oraz zworników z tym motywem
por.: R. B e r 1 i n e r, Arma Christi (Miinchner Jahrbuch
der Bildende Kunst, IV, 1959, s. 102 i n.). Motyw anio-
łów ukazujących Jezusowi Narzędzia Męki w Ogrodzie
Oliwnym pojawia się także w polskiej literaturze pasyj-
nej — por. Dobrzeniecki, o.c., s. XL i XLI.
24 We wnętrzu kaplicy znajduje isię ponadto wspor-
nik przedstawiający zwinięte, gryzące się jaszczury, któ-
ry, jak się wydaje, ma głównie znaczenie dekoracyjne.
Inny herb, podtrzymywany przez dwa anioły, niestety
częściowo skuty, widnieje u nasady luku arkady pół-
nocnej w licu przypory narożnej kościoła. Uszkodzenie
herbu nastąpiło zapewne w w. XVIII, kiedy montowa-
no w kaplicy kraty.
25
Oliwnego, wybrał był już wcześniej Piotra, Ja-
kuba i Jana — i z nimi doszedł na górę. Tam,
poleciwszy uczniom czuwać, rozpoczął samotną
modlitwę21. Klęcząc ze złożonymi rękoma, w
czerwonej od krwawego potu szacie, zwraca się w
kierunku stojącego na szczycie skały anioła 22. To-
warzysze Jezusa — śś. Piotr z mieczem, Jan Ewan-
gelista z księgą i Jakub — którzy mieli czuwać
i modlić się wraz z Nim, zapadli już w sen. Być
może aluzją do ich ospałości, lenistwa i obojęt-
ności są widoczne w pobliżu na skale zwierzęta:
jaszczurka, ślimak i kret. W tle widać przybywa-
jącego na Górę Oliwną Judasza z „wielką zgra-
ją”. Malarz przedstawił ich w chwili, gdy wcho-
dzą do ogrodu. Judasz trzyma w lewej ręce worek
z pieniędzmi, prawą wskazuje pozostałym kieru-
nek marszu.
Do tematu Modlitwy w Ogrojcu należy też,
oprócz wyżej wymienionych elementów, przedsta-
wienie rzeźbionych aniołów, niosących tarczę her-
bową z wyobrażonymi na niej w płaskorzeźbie
Narzędziami Męki Pańskiej: krzyżem, gwoździa-
mi, koroną cierniową i rózgami, zrealizowane ja-
ko zwornik krzyżowo-żebrowego sklepienia w po-
łudniowym przęśle budowli l(ryc. 3) 23. Jego ist-
nienie w tym miejscu przesądza zapewne kwestię
powiązania rzeźb i malowidła z budynkiem, w
którym się znajdują. Architektura obiektu i jego
wyposażenie powstały zatem jako realizacja jed-
nej, spójnej koncepcji programowej, w której wy-
niku powstał Ogrojec.
Program ten nie ogranicza się jedynie do te-
matu Modlitwy w Ogrojcu, rozbudowanego o wąt-
ki pochodzące z późnośredniowiecznej literatury
pasyjnej. Warto więc może, w celu wyczerpania
tego zagadnienia, omówić pokrótce inne jego ele-
menty.
Kaplicę Ogrojcową wieńczą dwa przęsła skle-
pienia krzyżowo-żebrowego. Oprócz wspomniane-
21 Istnienie pewnej cezury między Chrystusem a
trzema uczniami sugeruje wyraźnie zaznaczona przerwa
w płocie i zmiana w konfiguracji terenu.
22 Jak wspomniano wyżej (przyp. 1), po pierwotnej
figurce pozostał jedynie fragment szaty organicznie zwią-
zany z iglicą skalną. Warto przypomnieć, że w płasko-
rzeźbionych Ogrojcach Stwoszowskich i innych realiza-
cjach tego tematu ukazywano anioła jako stojącego mło-
dzieńca w długiej szacie i ze złożonymi skrzydłami bądź
jako lecącego „geniusza” w rozwianych szatach, odsła-
niających czasem upierzone ciało. Oba typy spotykamy
w rzeźbie Stwoszowskiej, np. w Ołtarzu Mariackim, oraz
w sztuce współczesnej Małopolski.
23 Na temat przedstawień Arma Christi na tarczy
3. Anioły z Narzędziami Męki Pańskiej w zworniku po-
łudniowego przęsła sklepienia kaplicy Ogrojcowej
(wg Hendla)
go zwornika z przedstawieniem Arma Christi,
niesionych przez dwa anioły w przęśle południo-
wym, w zworniku przęsła północnego widnieje -
wyobrażona także na tarczy herbowej — płasko-
rzeźbiona czaszka i piszczele. Ponadto w trójarka-
dowej elewacji kaplicy, ponad lukiem południo-
wej arkady — tj. nad wejściem do kościoła Św.
Barbary — znajduje się tarcza z Barankiem Bo-
żym, krzyżykiem i chorągiewką, podtrzymywa-
na przez dwa lwy o spętanych sznurem łapach
(ryc. 4). Oprócz tego w budynku zachowały się
dwa herby: Nowina nad lukiem arkady północnej
i większy w skali Orzeł w Koronie, podtrzymy-
wany przez anioła, wykorzystany jako wspornik
nasady luku w arkadzie południowej 24. Te ostat-
niesionej przez anioły oraz zworników z tym motywem
por.: R. B e r 1 i n e r, Arma Christi (Miinchner Jahrbuch
der Bildende Kunst, IV, 1959, s. 102 i n.). Motyw anio-
łów ukazujących Jezusowi Narzędzia Męki w Ogrodzie
Oliwnym pojawia się także w polskiej literaturze pasyj-
nej — por. Dobrzeniecki, o.c., s. XL i XLI.
24 We wnętrzu kaplicy znajduje isię ponadto wspor-
nik przedstawiający zwinięte, gryzące się jaszczury, któ-
ry, jak się wydaje, ma głównie znaczenie dekoracyjne.
Inny herb, podtrzymywany przez dwa anioły, niestety
częściowo skuty, widnieje u nasady luku arkady pół-
nocnej w licu przypory narożnej kościoła. Uszkodzenie
herbu nastąpiło zapewne w w. XVIII, kiedy montowa-
no w kaplicy kraty.
25