DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Rzeźby w kaplicy Ogrojcowej przy kościele Św. Barbary w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0044
18. Warsztat Wita Stwosza, scena Wejścia siepaczy z Ju-
daszem do Ogrodu Oliwnego, kaplica Ogrojcowa (fot. W.
Wolny)
tj. o wykonaniu ach przed ,r. 1489, .kiedy grupa
Koronacji Marii znalazła się w zwieńczeniu ołta-
rza 64. W tej sytuacji należałoby termin wykona-
64 Jeżeli mówi się o powiązaniu w sensie zależności,
to wydaje się, że dzieło ucznia czy naśladowcy mistrza
(głowa Chrystusa w zwieńczeniu ołtarza) zależne jest od
dzieła samego mistrza (głowy św. Jakuba w Ogrojcu).
Jak się wydaje, grupa Koronacji musiała być wykończo-
na i ustawiona w swoim miejscu przed 25 lipca 1489.
Wspomina o tym Dobrowolski, Wit Stwosz ..., s. 81.
65 Na ten temat zob. J. P t a ś n i k, Cracouia Artifi-
cum, t. I: 1300—1500, Kraków 1917, s. 312, przyp. 41 oraz
s. 366, nr 1196.
65 Protoplastą rodu był nobilitowany w r. 1442 oby-
watel Nowego Sącza, Jerzy Szworc. Jego synami byli:
archiprezbiter kościoła N.P.Marii w Krakowie, zmarły
przed r. 1493 Jerzy, pan na Strzelcach Wielkich, oraz
rajcy krakowscy Stanisław i Jan. Synem Jana był wspo-
mniany Adam, właściciel Prokocimia, fundator kaplicy
Ogrojcowej przy kościele Sw. Barbary w Krakowie. Sy-
nem Stanisława był Paweł Szworc, żupnik krakowski —
por.: P t a ś n i k, o.c., s. 312, przyp. 37, 39, 40, 41, do
nr 1028. Rodzina Szworców zmieniła później nazwisko
na Czerny i pisała się „z Witowie” — por. A. B o-
niecki, Herbarz polski, Warszawa 1900, t. II, s. 375 —
—376.
nia grupy śś. Jakuba i Jana, a wraz z nią pozo-
stałych rzeźb i innych elementów kompozycji
Ogrojca, ustalić na okres przed r. 1489.
Niniejsze datowanie potwierdzić można przez
przytoczenie kilku poszlak historycznych. Jak się
wydaje, budynek Ogrojca, rzeźby, malowidło oraz
niewątpliwie erygowaną na mocy testamentu
mansjonarię p.w. Góry Oliwnej i Św. Stanisława
fundował Adam Szworc h. Nowina, ławnik .(od
r. 1483) i rajca krakowski (od r. 1488), tutor ko-
ścioła N.P. Marii do spraw legatów finansowych
na rzecz świątyni, zmarły w r. 1509 65. Należał on
do wpływowej u schyłku średniowiecza rodziny
mieszczańsko-szlacheckiej, która otrzymała nobi-
litację w pierwszej połowie w. XV 66. U schyłku
XV stulecia Szworcowie piastowali liczne godno-
ści miejskie, państwowe (żupników wielickich) i
kościelne, posiadali też własną kaplicę przy ko-
ściele N.P. Marii w Krakowie 67.
W znanym akcie erekcyjnym Ołtarza Mariac-
kiego., spisanym w r. 1489, figuruje wśród sygna-
tariuszów trzech Szworców: archiprezbiter N.P.
Marii (od r. 1450) Jerzy i rajcy-seniorowie Sta-
nisław i wspomniany Adam, bratanek Jerzego 68.
Ich osobistych kontaktów z Witem Stwoszem nie
sposób negować.
Przesłanką wspierającą dodatkowo datowanie
jest wiadomość przekazana przez Z. Hendla, któ-
ry — powołując się na rękopis monografii W. Gą-
siorowskiego pt. „Kościół archiprezbiteralny N.M.
Panny w Krakowie” — podał, że kaplicę Ogroj-
cową ufundowano w r. 14 8 8 69. W książce wyda-
nej drukiem W. Gąsiorowski, wieloletni archiwi-
sta kościoła Mariackiego, datę 1488 z nieznanych
67 J. Lepiarczyk, Fazy budowy kościoła Ma-
riackiego w XIII—XV w. (Rocz. Krak., XXXIV, 1958, s.
33).
68 Akt ten był wielokrotnie omawiany — por. Pta-
ś n i k, o.c., s. 310 i n., nr. 1028, przyp. 1—41; M. F r i e d-
berg, Ołtarz krakowski Wita Stwosza (Przegląd Za-
chodni 1952, nr 7—8, s. 673 i n.).
69 H e n d e 1, o.c., s. 42, przyp. 1. Rękopis W. Gą-
siorowskiego był w tym czasie w posiadaniu ks. Bu-
kowskiego, proboszcza kościoła N.P. Marii. Autor odniósł
datę 1488 jedynie do architektury budynku, który był -
według niego — Kaplicą Zmarłych. Rzeźby datował na
okres ok. 1516. Hendel utożsamił poświęcenie erygowa-
nej wówczas ałtarii z wykonaniem plastycznego przed-
stawienia Modlitwy w Ogrojcu. Jak już wspomniano wy-
żej, inni autorzy częściowo podtrzymali ten pogląd uwa-
żając, że wykonane wcześniej rzeźby zostały dopiero
wtedy w Ogrojcu ustawione. Jak się wydaje, erekcja
altarii była aktem natury prawno-finansowej. Polegała
na zabezpieczeniu pewnych sum (np. z dochodów zaku-
pionych w tym celu majątków; tu: Nagórzany, Działo-
szyce i Wielgasy w pow. proszowickim) w celu opłace-
nia altarysty odprawiającego mszę w wybranej inten-
36
daszem do Ogrodu Oliwnego, kaplica Ogrojcowa (fot. W.
Wolny)
tj. o wykonaniu ach przed ,r. 1489, .kiedy grupa
Koronacji Marii znalazła się w zwieńczeniu ołta-
rza 64. W tej sytuacji należałoby termin wykona-
64 Jeżeli mówi się o powiązaniu w sensie zależności,
to wydaje się, że dzieło ucznia czy naśladowcy mistrza
(głowa Chrystusa w zwieńczeniu ołtarza) zależne jest od
dzieła samego mistrza (głowy św. Jakuba w Ogrojcu).
Jak się wydaje, grupa Koronacji musiała być wykończo-
na i ustawiona w swoim miejscu przed 25 lipca 1489.
Wspomina o tym Dobrowolski, Wit Stwosz ..., s. 81.
65 Na ten temat zob. J. P t a ś n i k, Cracouia Artifi-
cum, t. I: 1300—1500, Kraków 1917, s. 312, przyp. 41 oraz
s. 366, nr 1196.
65 Protoplastą rodu był nobilitowany w r. 1442 oby-
watel Nowego Sącza, Jerzy Szworc. Jego synami byli:
archiprezbiter kościoła N.P.Marii w Krakowie, zmarły
przed r. 1493 Jerzy, pan na Strzelcach Wielkich, oraz
rajcy krakowscy Stanisław i Jan. Synem Jana był wspo-
mniany Adam, właściciel Prokocimia, fundator kaplicy
Ogrojcowej przy kościele Sw. Barbary w Krakowie. Sy-
nem Stanisława był Paweł Szworc, żupnik krakowski —
por.: P t a ś n i k, o.c., s. 312, przyp. 37, 39, 40, 41, do
nr 1028. Rodzina Szworców zmieniła później nazwisko
na Czerny i pisała się „z Witowie” — por. A. B o-
niecki, Herbarz polski, Warszawa 1900, t. II, s. 375 —
—376.
nia grupy śś. Jakuba i Jana, a wraz z nią pozo-
stałych rzeźb i innych elementów kompozycji
Ogrojca, ustalić na okres przed r. 1489.
Niniejsze datowanie potwierdzić można przez
przytoczenie kilku poszlak historycznych. Jak się
wydaje, budynek Ogrojca, rzeźby, malowidło oraz
niewątpliwie erygowaną na mocy testamentu
mansjonarię p.w. Góry Oliwnej i Św. Stanisława
fundował Adam Szworc h. Nowina, ławnik .(od
r. 1483) i rajca krakowski (od r. 1488), tutor ko-
ścioła N.P. Marii do spraw legatów finansowych
na rzecz świątyni, zmarły w r. 1509 65. Należał on
do wpływowej u schyłku średniowiecza rodziny
mieszczańsko-szlacheckiej, która otrzymała nobi-
litację w pierwszej połowie w. XV 66. U schyłku
XV stulecia Szworcowie piastowali liczne godno-
ści miejskie, państwowe (żupników wielickich) i
kościelne, posiadali też własną kaplicę przy ko-
ściele N.P. Marii w Krakowie 67.
W znanym akcie erekcyjnym Ołtarza Mariac-
kiego., spisanym w r. 1489, figuruje wśród sygna-
tariuszów trzech Szworców: archiprezbiter N.P.
Marii (od r. 1450) Jerzy i rajcy-seniorowie Sta-
nisław i wspomniany Adam, bratanek Jerzego 68.
Ich osobistych kontaktów z Witem Stwoszem nie
sposób negować.
Przesłanką wspierającą dodatkowo datowanie
jest wiadomość przekazana przez Z. Hendla, któ-
ry — powołując się na rękopis monografii W. Gą-
siorowskiego pt. „Kościół archiprezbiteralny N.M.
Panny w Krakowie” — podał, że kaplicę Ogroj-
cową ufundowano w r. 14 8 8 69. W książce wyda-
nej drukiem W. Gąsiorowski, wieloletni archiwi-
sta kościoła Mariackiego, datę 1488 z nieznanych
67 J. Lepiarczyk, Fazy budowy kościoła Ma-
riackiego w XIII—XV w. (Rocz. Krak., XXXIV, 1958, s.
33).
68 Akt ten był wielokrotnie omawiany — por. Pta-
ś n i k, o.c., s. 310 i n., nr. 1028, przyp. 1—41; M. F r i e d-
berg, Ołtarz krakowski Wita Stwosza (Przegląd Za-
chodni 1952, nr 7—8, s. 673 i n.).
69 H e n d e 1, o.c., s. 42, przyp. 1. Rękopis W. Gą-
siorowskiego był w tym czasie w posiadaniu ks. Bu-
kowskiego, proboszcza kościoła N.P. Marii. Autor odniósł
datę 1488 jedynie do architektury budynku, który był -
według niego — Kaplicą Zmarłych. Rzeźby datował na
okres ok. 1516. Hendel utożsamił poświęcenie erygowa-
nej wówczas ałtarii z wykonaniem plastycznego przed-
stawienia Modlitwy w Ogrojcu. Jak już wspomniano wy-
żej, inni autorzy częściowo podtrzymali ten pogląd uwa-
żając, że wykonane wcześniej rzeźby zostały dopiero
wtedy w Ogrojcu ustawione. Jak się wydaje, erekcja
altarii była aktem natury prawno-finansowej. Polegała
na zabezpieczeniu pewnych sum (np. z dochodów zaku-
pionych w tym celu majątków; tu: Nagórzany, Działo-
szyce i Wielgasy w pow. proszowickim) w celu opłace-
nia altarysty odprawiającego mszę w wybranej inten-
36