DOI Artikel:
Szablowski, Jerzy: Nieznane bensoniana w zbiorach wawelskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0101
zacięcia kitem oraz zheblowano nierówności po-
wstałe na skutek niedokładnego sklejenia spękań,
uszkadzając z boku część pierwotnego herbu na
rewersie skrzydła prawego. Oba tła rewersów
przemalowano kolo,rem brązowym. Wtedy też wy-
konano retusze na banderolach.
Długie i żmudne poszukiwania zmierzające do
oznaczenia opisanych wyżej starszych i młodszych
herbów nie dały dodatniego wyniku 27. Jednak już
dzisiaj można twierdzić, iż herby na obrazach wa-
welskich wiążą się z rodami hiszpańskimi; wska-
zują na to dewizy na banderolach oddane w ję-
zyku hiszpańskim. Mianowicie na rewersie skrzy-
dła lewego w częśoi górnej znajduje się napis:
NO SE PVEDEN, kontynuowany na rewersie
skrzydła prawego w tym samym miejscu słowami:
GOZAR ANON (drugie słowo wątpliwe). U dołu
zaś można odczytać zupełnie wyraźnie pod lewym
herbem słowa: VIRTVD PARA VI, czemu odpo-
wiada pod herbem prawym bardzo uszkodzony,
a przez to trudny do odczytania napis: DA I
MVER;[TE] 28. Wobec bliskich kontaktów Ambro-
siusa Bensona z klientelą hiszpańską „hiszpań-
skość” napisów nabiera szczególnego znaczenia.
27 Za pomoc przy próbie oznaczenia herbów dzięku-
ję serdecznie p. dr Gabrieli Makowieckiej z Madrytu.
Według otrzymanych od niej wiadomości (list z 12 czerw-
ca 1979, Archiwum Państwowych Zbiorów Sztuki na
Wawelu, Teki Wawelskie J. Szabłowskiego: Materiały
do prac naukowych) Instytut Heraldyczny w Madrycie
oświadczył: ,,że nie jest możliwe uznanie ich przynależ-
ności do jakiejś rodziny hiszpańskiej, jeżeli nie ma się
żadnych danych co do choćby jednego nazwiska”.
28 Odczytanie tych napisów zawdzięczam dr. Wła-
dysławowi J. Dobrowolskiemu z Krakowa i dr. P. Be-
cąuartowi, kustoszowi Bibliotheąue Royale Albert Ier w
Brukseli. Sens napisów dałby się ująć w tłumaczeniu
Zyskujemy dodatkowy, pozaartystyczny argument,
przemawiający w pewnym stopniu za słusznością
wysuniętej przez nas atrybucji.
Choć podobnie zastosowanych wstęg z napi-
sami jako uzupełnienia herbów nie spotykamy w
innych dziełach Ambrosiusa Bensona, same ban-
derole, równie żywo poskręcane, stosował on nie-
kiedy w swoich obrazach, gdy pragnął wyrazić
myśli przekazywane przez wyobrażone na nich
osoby. Występują takie wstęgi między innymi na
obrazie Deipara Virgo zwiastowana przez proro-
ków i Sybille z lat około 1530—1532 w Musee
Royal des Beaux-Arts w Antwerpii29, na obrazie
Proroka i dwóch Sybill z łat około 1532—1535,
niegdyś w kolekcji księcia Gurieffa w Wenecji30,
i na obrazie Sybilli perskiej, nabytym w r. 1862
na licytacji kolekcji J. P. Weyera w Kolonii przez
Muzeum Narodowe w Warszawie 31.
Obrazy wawelskie wzbogacają d tak już nie-
zwykle bogaty dorobek pracowni Ambrosiusa Ben-
sona o dalsze dwie pozycje. Równocześnie do je-
dynego dotąd „Bensona” w Polsce dołączają się
dwa dalsze bensoniana, równie wartościowe i in-
teresujące.
polskim w sposób następujący: „Nie należy przywiązy-
wać się do pieniędzy, cnota zdobi życie i śmierć”.
29 M a r 1 i e r, o.c., s. 80 tabl. XLIII.
89 Tamże, s. 303, tabl. XLIV.
31 Malarstwo niderlandzkie w zbiorach polskich
1450—1550. Wystawa, Warszawa, Maj — 1960. Katalog
opracowany przez J. Białostockiego, nr 2; G. Mar-
1 i e r, Ambrosius Benson et la theme des Sybilles (Bul-
letin, du Musee National de Varsovie IV, 1963, s. 61—60,
ryc. 1); Malarstwo europejskie. Muzeum Narodowe w
Warszawie. Katalog zbiorów I, opracowany pod kierun-
kiem J. Białostockiego, Warszawa 1967, nr 78.
LES BENSONIANA INCONNUS DANS LES COLLECTIONS DU WAWEL
En 1953 le Chateau Royal du Wawel s’enrichit de
deux tableaux neerlandais du XVIe siecle, inconnus jus-
qu’a cette datę, qui appartenaient a la familie Czartory-
ski. Ils decoraient leur residence de campagne a Pełki-
nie, et auparavant „la villa de Decius” a Wola Justow-
ska, pres de Cracovie, qu’ils avaient acquise en 1869.
Les tableaux formaient a 1’origine les volets d’un petit
triptyque du genre de ceux qui etaient habituellement
installes dans des oratoires. Sur leurs avers il y a des
representations de saints eveques (St Leandre et St Isi-
dore, archeveques de Seville, sans doute), sur leurs re-
vers se trouvent des armoiries entourees de phylacteres
portant des devises en espagnol. L’etat de conservation
de ces tableaux, peints a l’huile sur bois de chene re-
vetu d’un enduit de chaux, n’etait pas bon au moment
ou ils furent acquis par les Collections Nationales d’Art
du Wawel. Ainsi done en 1968, on les reistaura a fond en
essayant de completer les lacunes de 1’enduit et des cou-
leurs et d’eniever des retouches maladroites. Cette resta-
uration ne reussit pourtant pas a restituer leurs valeurs
plastiques disparues au cours des siecles.
Leurs nombreux traits formels font penser aux
oeuvres d’Ambrosius Benson, originaire de Lombardie,
mąis qui doiit en grandę mesure sa formation artistique
a la Flaindre ou iii travailla entre 1519 et 1550, et qui
fut lie au milieu de Bruges. On les retrouve par exem-
ple dans le tableau representant St Second, place dans
le volet d’un triptyąue de St Antoine de Padoue exe-
93
wstałe na skutek niedokładnego sklejenia spękań,
uszkadzając z boku część pierwotnego herbu na
rewersie skrzydła prawego. Oba tła rewersów
przemalowano kolo,rem brązowym. Wtedy też wy-
konano retusze na banderolach.
Długie i żmudne poszukiwania zmierzające do
oznaczenia opisanych wyżej starszych i młodszych
herbów nie dały dodatniego wyniku 27. Jednak już
dzisiaj można twierdzić, iż herby na obrazach wa-
welskich wiążą się z rodami hiszpańskimi; wska-
zują na to dewizy na banderolach oddane w ję-
zyku hiszpańskim. Mianowicie na rewersie skrzy-
dła lewego w częśoi górnej znajduje się napis:
NO SE PVEDEN, kontynuowany na rewersie
skrzydła prawego w tym samym miejscu słowami:
GOZAR ANON (drugie słowo wątpliwe). U dołu
zaś można odczytać zupełnie wyraźnie pod lewym
herbem słowa: VIRTVD PARA VI, czemu odpo-
wiada pod herbem prawym bardzo uszkodzony,
a przez to trudny do odczytania napis: DA I
MVER;[TE] 28. Wobec bliskich kontaktów Ambro-
siusa Bensona z klientelą hiszpańską „hiszpań-
skość” napisów nabiera szczególnego znaczenia.
27 Za pomoc przy próbie oznaczenia herbów dzięku-
ję serdecznie p. dr Gabrieli Makowieckiej z Madrytu.
Według otrzymanych od niej wiadomości (list z 12 czerw-
ca 1979, Archiwum Państwowych Zbiorów Sztuki na
Wawelu, Teki Wawelskie J. Szabłowskiego: Materiały
do prac naukowych) Instytut Heraldyczny w Madrycie
oświadczył: ,,że nie jest możliwe uznanie ich przynależ-
ności do jakiejś rodziny hiszpańskiej, jeżeli nie ma się
żadnych danych co do choćby jednego nazwiska”.
28 Odczytanie tych napisów zawdzięczam dr. Wła-
dysławowi J. Dobrowolskiemu z Krakowa i dr. P. Be-
cąuartowi, kustoszowi Bibliotheąue Royale Albert Ier w
Brukseli. Sens napisów dałby się ująć w tłumaczeniu
Zyskujemy dodatkowy, pozaartystyczny argument,
przemawiający w pewnym stopniu za słusznością
wysuniętej przez nas atrybucji.
Choć podobnie zastosowanych wstęg z napi-
sami jako uzupełnienia herbów nie spotykamy w
innych dziełach Ambrosiusa Bensona, same ban-
derole, równie żywo poskręcane, stosował on nie-
kiedy w swoich obrazach, gdy pragnął wyrazić
myśli przekazywane przez wyobrażone na nich
osoby. Występują takie wstęgi między innymi na
obrazie Deipara Virgo zwiastowana przez proro-
ków i Sybille z lat około 1530—1532 w Musee
Royal des Beaux-Arts w Antwerpii29, na obrazie
Proroka i dwóch Sybill z łat około 1532—1535,
niegdyś w kolekcji księcia Gurieffa w Wenecji30,
i na obrazie Sybilli perskiej, nabytym w r. 1862
na licytacji kolekcji J. P. Weyera w Kolonii przez
Muzeum Narodowe w Warszawie 31.
Obrazy wawelskie wzbogacają d tak już nie-
zwykle bogaty dorobek pracowni Ambrosiusa Ben-
sona o dalsze dwie pozycje. Równocześnie do je-
dynego dotąd „Bensona” w Polsce dołączają się
dwa dalsze bensoniana, równie wartościowe i in-
teresujące.
polskim w sposób następujący: „Nie należy przywiązy-
wać się do pieniędzy, cnota zdobi życie i śmierć”.
29 M a r 1 i e r, o.c., s. 80 tabl. XLIII.
89 Tamże, s. 303, tabl. XLIV.
31 Malarstwo niderlandzkie w zbiorach polskich
1450—1550. Wystawa, Warszawa, Maj — 1960. Katalog
opracowany przez J. Białostockiego, nr 2; G. Mar-
1 i e r, Ambrosius Benson et la theme des Sybilles (Bul-
letin, du Musee National de Varsovie IV, 1963, s. 61—60,
ryc. 1); Malarstwo europejskie. Muzeum Narodowe w
Warszawie. Katalog zbiorów I, opracowany pod kierun-
kiem J. Białostockiego, Warszawa 1967, nr 78.
LES BENSONIANA INCONNUS DANS LES COLLECTIONS DU WAWEL
En 1953 le Chateau Royal du Wawel s’enrichit de
deux tableaux neerlandais du XVIe siecle, inconnus jus-
qu’a cette datę, qui appartenaient a la familie Czartory-
ski. Ils decoraient leur residence de campagne a Pełki-
nie, et auparavant „la villa de Decius” a Wola Justow-
ska, pres de Cracovie, qu’ils avaient acquise en 1869.
Les tableaux formaient a 1’origine les volets d’un petit
triptyque du genre de ceux qui etaient habituellement
installes dans des oratoires. Sur leurs avers il y a des
representations de saints eveques (St Leandre et St Isi-
dore, archeveques de Seville, sans doute), sur leurs re-
vers se trouvent des armoiries entourees de phylacteres
portant des devises en espagnol. L’etat de conservation
de ces tableaux, peints a l’huile sur bois de chene re-
vetu d’un enduit de chaux, n’etait pas bon au moment
ou ils furent acquis par les Collections Nationales d’Art
du Wawel. Ainsi done en 1968, on les reistaura a fond en
essayant de completer les lacunes de 1’enduit et des cou-
leurs et d’eniever des retouches maladroites. Cette resta-
uration ne reussit pourtant pas a restituer leurs valeurs
plastiques disparues au cours des siecles.
Leurs nombreux traits formels font penser aux
oeuvres d’Ambrosius Benson, originaire de Lombardie,
mąis qui doiit en grandę mesure sa formation artistique
a la Flaindre ou iii travailla entre 1519 et 1550, et qui
fut lie au milieu de Bruges. On les retrouve par exem-
ple dans le tableau representant St Second, place dans
le volet d’un triptyąue de St Antoine de Padoue exe-
93