DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Architektura neogotycka w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0145
Folia Historiae Artium, T. XX (1984)
PL ISSN 0071-6723
PIOTR KRAKOWSKI
ARCHITEKTURA NEOGOTYCKA W KRAKOWIE
Zainteresowanie gotykiem w XIX wieku bierze
swój początek z poglądów na ten rodzaj architek-
tury wykształconych w wieku XVIII. Jak wia-
domo, w realizacjach neogotyckich tego okresu
przodowały w Europie Anglia i Niemcy, we
Francji natomiast znajdujemy liczne słowa u-
znania i podziwu dla architektury gotyckiej wyra-
żone w poglądach teoretycznych. Znaną jest rów-
nież rzeczą, iż owa akceptacja form gotyckich od-
bywa się poprzez ich porówanie do natury i do
doskonałości praw, które nią rządzą. Tego rodzaju
argumentację znajdujemy już u Felibiena, który,
porównując kolumny, służki, żebra gotyckie w
architekturze sakralnej do drzew czy lasu, stwier-
dza, że architektura średniowieczna opiera się na
przykładach wziętych z samej natury („sur des
exemples de la naturę meme”). Szczególny urok
i nastrój architektury gotyckiej dostrzega De Cor-
demoy, o czym pisze w swoim Nouyeau Traite
de toute VArchitecture, wydanym w r. 1706. Po-
gląd ten podtrzymuje Abbe Laugier, podkreślając
emanującą z niej atmosferę okazałości i majesta-
tyczności. Wpływom poglądów na architekturę go-
tycką Laugiera ulega młody Goethe 1. Rezulta-
tem tego będzie panegiryk poświęcony architek-
turze strasburskiej, gdzie — również w związku
z architekturą gotycką — czytamy, że „wyrasta,
jak wyniosłe, rozłożyste boskie drzewo, tysiącem
konarów, milionem gałęzi i liśćmi niezliczonymi
1 Zob. E. Forssman, Dorisch, jonisch, korintisch.
Studien iiber den Gebrauch der Saulenordnungen in der
Architektur des 16.—18. Jahrhunderts (Acta Universita-
tis Stockholmiensis. Stockholm Studies in History of
Art, 5, Stockholm [1961]), s. 115—116.
2N. P e v s n t r, Historia architektury europejskiej,
jak ziarnka piasku nad morzem, głoszące wspa-
niałość Pana, swego mistrza” 2.
Początek wieku XIX przynosi dalszą fascyna-
cję gotykiem. Dla Karla Schinkla gotyk wyraża
zwycięstwo ducha nad materią. Coraz mocniej-
sze stają się akcenty mistyczne. Pojawiają się co-
raz częściej interpretacje architektury gotyckiej
jako architektury narodowej — przez Niemców
rozumianej jako niemiecka, przez Francuzów ja-
ko francuska, przez Anglików jako angielska, przez
Polaków jako polska. Wraz z szybko rosnącą po-
pularnością neogotyku coraz wyraźniej zaznacza
się dylemat, w jakim stylu należy budować, za-
ostrza siię konkurencja między klasycyzmem i neo-
g etykiem.
Badacze dziewiętnastowiecznej architektury
krajów wchodzących w skład monarchii autro-wę-
gierskiej, przede wszystkim zaś architektury cze-
skiej, podkreślają szczególne znaczenie III Zjazdu
Niemieckich Architektów i Inżynierów, jaki się
odbył w Pradze w dniach od 29 sierpnia do 1
września 1844 3. Rozstrzygała się wtedy sprawa
panującego stylu, odpowiedź na postawione gene-
ralnie pytanie, w jakim stylu należy budować.
Badacze czescy twierdzą, iż zjazd ten miał isto-
tne znaczenie jeśli chodzi o rozwój architektury
w Pradze w drugiej połowie stulecia. Gdy prze-
glądamy materiały tego zjazdu, na uwagę zasłu-
guje — jak się zdaje — przede wszystkim refe-
Warszawa 1976, s. 360.
3 Die dritte Versammlung deutscher Architekten und
Ingenieure gehalten in Prag am neunundzwanzig sten,
dreissigsten und einunddreissigsten August und ersten
September 1844 (Allgemeine Bauzeitung, 9 (1844)), s. 237 i
n.
137
PL ISSN 0071-6723
PIOTR KRAKOWSKI
ARCHITEKTURA NEOGOTYCKA W KRAKOWIE
Zainteresowanie gotykiem w XIX wieku bierze
swój początek z poglądów na ten rodzaj architek-
tury wykształconych w wieku XVIII. Jak wia-
domo, w realizacjach neogotyckich tego okresu
przodowały w Europie Anglia i Niemcy, we
Francji natomiast znajdujemy liczne słowa u-
znania i podziwu dla architektury gotyckiej wyra-
żone w poglądach teoretycznych. Znaną jest rów-
nież rzeczą, iż owa akceptacja form gotyckich od-
bywa się poprzez ich porówanie do natury i do
doskonałości praw, które nią rządzą. Tego rodzaju
argumentację znajdujemy już u Felibiena, który,
porównując kolumny, służki, żebra gotyckie w
architekturze sakralnej do drzew czy lasu, stwier-
dza, że architektura średniowieczna opiera się na
przykładach wziętych z samej natury („sur des
exemples de la naturę meme”). Szczególny urok
i nastrój architektury gotyckiej dostrzega De Cor-
demoy, o czym pisze w swoim Nouyeau Traite
de toute VArchitecture, wydanym w r. 1706. Po-
gląd ten podtrzymuje Abbe Laugier, podkreślając
emanującą z niej atmosferę okazałości i majesta-
tyczności. Wpływom poglądów na architekturę go-
tycką Laugiera ulega młody Goethe 1. Rezulta-
tem tego będzie panegiryk poświęcony architek-
turze strasburskiej, gdzie — również w związku
z architekturą gotycką — czytamy, że „wyrasta,
jak wyniosłe, rozłożyste boskie drzewo, tysiącem
konarów, milionem gałęzi i liśćmi niezliczonymi
1 Zob. E. Forssman, Dorisch, jonisch, korintisch.
Studien iiber den Gebrauch der Saulenordnungen in der
Architektur des 16.—18. Jahrhunderts (Acta Universita-
tis Stockholmiensis. Stockholm Studies in History of
Art, 5, Stockholm [1961]), s. 115—116.
2N. P e v s n t r, Historia architektury europejskiej,
jak ziarnka piasku nad morzem, głoszące wspa-
niałość Pana, swego mistrza” 2.
Początek wieku XIX przynosi dalszą fascyna-
cję gotykiem. Dla Karla Schinkla gotyk wyraża
zwycięstwo ducha nad materią. Coraz mocniej-
sze stają się akcenty mistyczne. Pojawiają się co-
raz częściej interpretacje architektury gotyckiej
jako architektury narodowej — przez Niemców
rozumianej jako niemiecka, przez Francuzów ja-
ko francuska, przez Anglików jako angielska, przez
Polaków jako polska. Wraz z szybko rosnącą po-
pularnością neogotyku coraz wyraźniej zaznacza
się dylemat, w jakim stylu należy budować, za-
ostrza siię konkurencja między klasycyzmem i neo-
g etykiem.
Badacze dziewiętnastowiecznej architektury
krajów wchodzących w skład monarchii autro-wę-
gierskiej, przede wszystkim zaś architektury cze-
skiej, podkreślają szczególne znaczenie III Zjazdu
Niemieckich Architektów i Inżynierów, jaki się
odbył w Pradze w dniach od 29 sierpnia do 1
września 1844 3. Rozstrzygała się wtedy sprawa
panującego stylu, odpowiedź na postawione gene-
ralnie pytanie, w jakim stylu należy budować.
Badacze czescy twierdzą, iż zjazd ten miał isto-
tne znaczenie jeśli chodzi o rozwój architektury
w Pradze w drugiej połowie stulecia. Gdy prze-
glądamy materiały tego zjazdu, na uwagę zasłu-
guje — jak się zdaje — przede wszystkim refe-
Warszawa 1976, s. 360.
3 Die dritte Versammlung deutscher Architekten und
Ingenieure gehalten in Prag am neunundzwanzig sten,
dreissigsten und einunddreissigsten August und ersten
September 1844 (Allgemeine Bauzeitung, 9 (1844)), s. 237 i
n.
137