DOI Artikel:
Ostrowski, Jan K.: Samotny jeździec: Drogi adaptacji i przekształceń tradycyjnego obrazu bohatera w twórczości Piotra Michałowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20538#0197
Marek Kurcjusz rzucający się z>e skały21, a na-
wet bohaterów współczesnych, czego bardzo inte-
resującym przykładem jest wizerunek hetmana
Stanisława Koniecpolskiego w bitwie pod Harnier-
sztynem, który do niedawna zdobił strcp Sali Ry-
cerskiej (Stołowej) zamku w Podhorcach 22. Inny
jeszcze charakterystyczny kontekst to liczne Po-
lowania Rubensa i jego kręgu, w których miejsce
smoka z legendy św. Jerzego zajęły rzeczywiste
bestie — lwy, hipopotamy i krokodyle. I tu mo-
żna się zresztą odwołać do antycznych preceden-
sów, ze wspcimmiainą już mozaiką z Pi a z za Airme-
rina na czele.
Formalne i ideowe zamknięcie tych trwających
przez wiele stuleci wątków odnajdujemy dopiero
w malarstwie okresu romantyzmu. Arcypopular-
ne ujęcie Śmierci ks. Józefa Poniatowskiego pę-
dzla Horacego Verneta stanowi bezpośrednie na-
wiązanie do legend Horacjusza Coclesa i Marka
Kurcjusza 23. Szczególnie istotne są tu dzieła De-
lacroix, jego wzorowane na Rubensiie (a może i
na Św. Jerzym Vitale da Bologna) Polowania z lat
pięćdżiesiątych (ryc. 13) oraz monumentalny obraz
Sprawiedliwość Trajana, który sprawia wrażenie,
jakby jego autor znał Dyptyk Barberinich i u-
czone interpretacje jego symboliki24.
Ów krótki przegląd sytuacji, w jakich poja-
wia się interesujący nas motyw, dowodzi niezwy-
kłej stabilności łączonych w nim treści ideowych.
Jeździec na wspinającym się do skoku koniu jest
z reguły wizerunkiem bohatera, wcielającego ide-
ał charakterystyczny dla danej epoki25. Dla spo-
łeczeństwa późnoantycznego był nim cesarz w
21 Np. B. Strozzi, Horacjusz Cocles — fresk w willi
Centurione-Carpaneto w Genui; Marek Kurcjusz — G.
Pencz, rycina; L. Cambiaso, rysunek w Muzeum w
Hamburgu; G. P. Pannini, obraz w Smith Coli., Nort-
hampton, Mass. O ikonografii tych bohaterów zob. Z.
Żygulski jun., Z ikonografii ks. Józefa — narodziny
i wędrówka mitu bohatera [w:] Ikonografia romantycz-
na. Pod red. M. Poprzęckiej, Warszawa 1977, s.
258—259.
22 J. Ross, Sala Stołowa zamku w Podhorcach i
jej malowidła (Folia Historiae Artium, XIV, 1978), s.
54—55, ryc. 7.
23 Żygulski (jun.), Z ikonografii..., l.c.
21 Analogiczne, choć nie tak liczne przykłady można
odnaleźć wśród zabytków rzeźby, takich jak: np. Sw.
Jerzy z r. 1373 na Hradczanach w Pradze, budapeszteń-
ska statuetka Leonarda czy Ludwik XIV — Marek Kur-
cjusz Berniniego z Wersalu; zob. m. in. H. F r i i,s, Ryt-
terstatuens historie i Europa. Fra oldtiden indil Thol-
ualdsen, Kobenhayn 1933.
25 O społecznej roli bohatera i bohaterstwa zob. S.
Czarnowski, Kult bohaterów i jego społeczne pod-
łoże. Święty Patryk, bohater narodowy Irlandii [w:] te-
goż, Dzieła, Warszawa 1956, t. IV, szczeg. s. 13—31.
8. Dyptyk Barberinich, Paryż, Luwr (wg Brehier, repr.
W. Gumuła)
9. Sw. Jerzy, ikona nowogrodzka z XV w., Moskwa, Ga-
leria Tretiakowska (wg Ałpatowa, repr. W. Gumuła)
189
wet bohaterów współczesnych, czego bardzo inte-
resującym przykładem jest wizerunek hetmana
Stanisława Koniecpolskiego w bitwie pod Harnier-
sztynem, który do niedawna zdobił strcp Sali Ry-
cerskiej (Stołowej) zamku w Podhorcach 22. Inny
jeszcze charakterystyczny kontekst to liczne Po-
lowania Rubensa i jego kręgu, w których miejsce
smoka z legendy św. Jerzego zajęły rzeczywiste
bestie — lwy, hipopotamy i krokodyle. I tu mo-
żna się zresztą odwołać do antycznych preceden-
sów, ze wspcimmiainą już mozaiką z Pi a z za Airme-
rina na czele.
Formalne i ideowe zamknięcie tych trwających
przez wiele stuleci wątków odnajdujemy dopiero
w malarstwie okresu romantyzmu. Arcypopular-
ne ujęcie Śmierci ks. Józefa Poniatowskiego pę-
dzla Horacego Verneta stanowi bezpośrednie na-
wiązanie do legend Horacjusza Coclesa i Marka
Kurcjusza 23. Szczególnie istotne są tu dzieła De-
lacroix, jego wzorowane na Rubensiie (a może i
na Św. Jerzym Vitale da Bologna) Polowania z lat
pięćdżiesiątych (ryc. 13) oraz monumentalny obraz
Sprawiedliwość Trajana, który sprawia wrażenie,
jakby jego autor znał Dyptyk Barberinich i u-
czone interpretacje jego symboliki24.
Ów krótki przegląd sytuacji, w jakich poja-
wia się interesujący nas motyw, dowodzi niezwy-
kłej stabilności łączonych w nim treści ideowych.
Jeździec na wspinającym się do skoku koniu jest
z reguły wizerunkiem bohatera, wcielającego ide-
ał charakterystyczny dla danej epoki25. Dla spo-
łeczeństwa późnoantycznego był nim cesarz w
21 Np. B. Strozzi, Horacjusz Cocles — fresk w willi
Centurione-Carpaneto w Genui; Marek Kurcjusz — G.
Pencz, rycina; L. Cambiaso, rysunek w Muzeum w
Hamburgu; G. P. Pannini, obraz w Smith Coli., Nort-
hampton, Mass. O ikonografii tych bohaterów zob. Z.
Żygulski jun., Z ikonografii ks. Józefa — narodziny
i wędrówka mitu bohatera [w:] Ikonografia romantycz-
na. Pod red. M. Poprzęckiej, Warszawa 1977, s.
258—259.
22 J. Ross, Sala Stołowa zamku w Podhorcach i
jej malowidła (Folia Historiae Artium, XIV, 1978), s.
54—55, ryc. 7.
23 Żygulski (jun.), Z ikonografii..., l.c.
21 Analogiczne, choć nie tak liczne przykłady można
odnaleźć wśród zabytków rzeźby, takich jak: np. Sw.
Jerzy z r. 1373 na Hradczanach w Pradze, budapeszteń-
ska statuetka Leonarda czy Ludwik XIV — Marek Kur-
cjusz Berniniego z Wersalu; zob. m. in. H. F r i i,s, Ryt-
terstatuens historie i Europa. Fra oldtiden indil Thol-
ualdsen, Kobenhayn 1933.
25 O społecznej roli bohatera i bohaterstwa zob. S.
Czarnowski, Kult bohaterów i jego społeczne pod-
łoże. Święty Patryk, bohater narodowy Irlandii [w:] te-
goż, Dzieła, Warszawa 1956, t. IV, szczeg. s. 13—31.
8. Dyptyk Barberinich, Paryż, Luwr (wg Brehier, repr.
W. Gumuła)
9. Sw. Jerzy, ikona nowogrodzka z XV w., Moskwa, Ga-
leria Tretiakowska (wg Ałpatowa, repr. W. Gumuła)
189