DOI article:
Pencakowski, Paweł: Kamienny krucyfiks Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0064
nogotyckiej zaprawione dawnymi idealizmem"69.
Nie można jednoznacznie zaprzeczyć, że cha-
rakterystyczny dla wielkiego lejdejczyka ekspre-
syjny realizm, wprowadzony przezeń do rzeźby
południowoniemieckiej, znalazł w Stwoszu „szcze-
gólnie wyrafinowanego zwolennika"70. Rzecz w
tym, że Stwosz w swej twórczości, a także w ka-
miennym krucyfiksie dla kościoła Panny Maryi,
poszedł chyba, dalej, niż dotychczas przypuszcza-
no. I choć ogólnie inspirująca rola krucyfiksu w
Baden-Baden dla rzeźby środkowoeuropejskiej jest
oczywista, nie powinna być utożsamiana w przy-
padku Krucyfiksu Slaekerowskiego z funkcją bez-
pośredniego wzoru do- naśladowania71. Nie jest
też słuszne przypisywanie większego' znaczenia po-
średnictwu wzorów graficznych między oboma
dziełami72. Zapewne Stwosz znał krucyfiks ba-
deński z autopsji, jednak niewątpliwie w swoim
dziele w istotny sposób zmienił i rozwinął jego
założenia artystyczne.
Wydaje się, że dotychczasowa inauka nie roz-
wiązała tego — kluczowego dla genezy kamien-
nego krucyfiksu i ewolucji sztuki Stwosza w ogó-
le — zagadnienia, mimo że problem taki został
wyeksponowany.
Aby odpowiedzieć, na czym polega fenomen
Krucyfiksu Slaekerowskiego, należy rozpatrzyć
sprawę genezy ukształtowania ciała Chrystusa na
płaszczyźnie stosunku rzeźbiarza do rzeczywistoś-
ci, la nie — jak dotąd próbowano — jedynie na
platformie powiązań z nurtem realistycznym w
piętnastowiecznej sztuce Europy na północ od Alp.
Przystępując do rzeźbienia krucyfiksu, wielki
artysta miał już za sobą doświadczenia twórcze
związane ze sceną główną Ołtarza Mariackiego
i zapewne także z nagrobkiem Kazimierza Ja-
giellończyka. Postaci ludzkie, stanowiące zasad-
niczy punkt jego zainteresowań twórczych, uka-
zywał tu odziane w bogate szaty, ukrywające bu-
dowę ciała. Na (tym tle pełnoplastycziny akt, ja-
kim jest figura ukrzyżowanego Chrystusa, owi-
niętego jedynie w perizonium w partii bioder, był
dlań zadaniem nowym.
Przyjrzyjmy isię bliżej temu, jak uformowana
jest ekspresyjna postać Chrystusa. Zwięzły opis
Jego wyprostowanego ciała przedstawił Z. Kępiń-
7. /Nordlingen, środkowa część ołtarza (wg Pindera)
ski. Jest ono „w zasadzie mocne, o rozwiniętej
klatce piersiowej i dobrze wysklepionej partii
brzucha, ukazuje silne wiązania kości w stawach,
jednak mięśniom odejmuje osłonę tkanki tłusz-
czowej, tak że zdradzają przebytą mękę [...] Po
raz pierwszy Stwosz ukazuje pełną wielowarstwo-
wość struktury anatomicznej człowieka. Pierwszy
raz wszerz całej klatki piersiowej modeluje prze-
bijające od spodu ciągi żeber. Wszystkie stawy,
w kostkach stóp, w kolanach w barkach i nad-
garstkach obnażają budowę gałek kostnych i ich
wiązanie [...] Pas barkowy to istny preparat ana-
tomiczny, tak jasno pokazane jest mijanie się
mięśni, wzajemne ich na siebie zachodzenie i ich
przyczepy na kościach (ryc. 8). Jednocześnie pod-
kreśla Stwosz swoiste zachowanie się skóry jako
deł..., s -5—7, 12, zwł. 21, oraz tenże, Ze studiów...,
s. 2. Por. także Lossnitzer, o.c, s. 27—36. Ostatnio
różnice eksponował A. Schadler, o.c, s. 40.
88 Dettloff, U źródeł..., s. 21.
69 Ibid., s. 21. Na czym te pozostałości miałyby po-
legać i co oznacza tu określenie „dawny idealizm", autor
nie wyjaśnia. Por. także Dettloff, Wit Stosz..., s. 63.
70 Por. Skubiszewski, Der Stil..., s. 127.
71 Ibid., S: 127, przyp. 119. Warto przypomnieć, że
oba krucyfiksy mają zbliżoną skalę: postać Chrystusa
przerasta naturalne wymiary ludzkie.
72 Inaczej u Dettloff a, U źródeł..., s. 12.
61
Nie można jednoznacznie zaprzeczyć, że cha-
rakterystyczny dla wielkiego lejdejczyka ekspre-
syjny realizm, wprowadzony przezeń do rzeźby
południowoniemieckiej, znalazł w Stwoszu „szcze-
gólnie wyrafinowanego zwolennika"70. Rzecz w
tym, że Stwosz w swej twórczości, a także w ka-
miennym krucyfiksie dla kościoła Panny Maryi,
poszedł chyba, dalej, niż dotychczas przypuszcza-
no. I choć ogólnie inspirująca rola krucyfiksu w
Baden-Baden dla rzeźby środkowoeuropejskiej jest
oczywista, nie powinna być utożsamiana w przy-
padku Krucyfiksu Slaekerowskiego z funkcją bez-
pośredniego wzoru do- naśladowania71. Nie jest
też słuszne przypisywanie większego' znaczenia po-
średnictwu wzorów graficznych między oboma
dziełami72. Zapewne Stwosz znał krucyfiks ba-
deński z autopsji, jednak niewątpliwie w swoim
dziele w istotny sposób zmienił i rozwinął jego
założenia artystyczne.
Wydaje się, że dotychczasowa inauka nie roz-
wiązała tego — kluczowego dla genezy kamien-
nego krucyfiksu i ewolucji sztuki Stwosza w ogó-
le — zagadnienia, mimo że problem taki został
wyeksponowany.
Aby odpowiedzieć, na czym polega fenomen
Krucyfiksu Slaekerowskiego, należy rozpatrzyć
sprawę genezy ukształtowania ciała Chrystusa na
płaszczyźnie stosunku rzeźbiarza do rzeczywistoś-
ci, la nie — jak dotąd próbowano — jedynie na
platformie powiązań z nurtem realistycznym w
piętnastowiecznej sztuce Europy na północ od Alp.
Przystępując do rzeźbienia krucyfiksu, wielki
artysta miał już za sobą doświadczenia twórcze
związane ze sceną główną Ołtarza Mariackiego
i zapewne także z nagrobkiem Kazimierza Ja-
giellończyka. Postaci ludzkie, stanowiące zasad-
niczy punkt jego zainteresowań twórczych, uka-
zywał tu odziane w bogate szaty, ukrywające bu-
dowę ciała. Na (tym tle pełnoplastycziny akt, ja-
kim jest figura ukrzyżowanego Chrystusa, owi-
niętego jedynie w perizonium w partii bioder, był
dlań zadaniem nowym.
Przyjrzyjmy isię bliżej temu, jak uformowana
jest ekspresyjna postać Chrystusa. Zwięzły opis
Jego wyprostowanego ciała przedstawił Z. Kępiń-
7. /Nordlingen, środkowa część ołtarza (wg Pindera)
ski. Jest ono „w zasadzie mocne, o rozwiniętej
klatce piersiowej i dobrze wysklepionej partii
brzucha, ukazuje silne wiązania kości w stawach,
jednak mięśniom odejmuje osłonę tkanki tłusz-
czowej, tak że zdradzają przebytą mękę [...] Po
raz pierwszy Stwosz ukazuje pełną wielowarstwo-
wość struktury anatomicznej człowieka. Pierwszy
raz wszerz całej klatki piersiowej modeluje prze-
bijające od spodu ciągi żeber. Wszystkie stawy,
w kostkach stóp, w kolanach w barkach i nad-
garstkach obnażają budowę gałek kostnych i ich
wiązanie [...] Pas barkowy to istny preparat ana-
tomiczny, tak jasno pokazane jest mijanie się
mięśni, wzajemne ich na siebie zachodzenie i ich
przyczepy na kościach (ryc. 8). Jednocześnie pod-
kreśla Stwosz swoiste zachowanie się skóry jako
deł..., s -5—7, 12, zwł. 21, oraz tenże, Ze studiów...,
s. 2. Por. także Lossnitzer, o.c, s. 27—36. Ostatnio
różnice eksponował A. Schadler, o.c, s. 40.
88 Dettloff, U źródeł..., s. 21.
69 Ibid., s. 21. Na czym te pozostałości miałyby po-
legać i co oznacza tu określenie „dawny idealizm", autor
nie wyjaśnia. Por. także Dettloff, Wit Stosz..., s. 63.
70 Por. Skubiszewski, Der Stil..., s. 127.
71 Ibid., S: 127, przyp. 119. Warto przypomnieć, że
oba krucyfiksy mają zbliżoną skalę: postać Chrystusa
przerasta naturalne wymiary ludzkie.
72 Inaczej u Dettloff a, U źródeł..., s. 12.
61