DOI Artikel:
Różycka-Bryzek, Anna: Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej: Pochodzenie i dzieje średniowieczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0009
Folia Historiae Artium, T. XXVI (1990)
PL ISSN 0071-6723
ANNA ROŻYCKA-BRYZEK
OBRAZ MATKI BOSKIEJ CZĘSTOCHOWSKIEJ.
POCHODZENIE I DZIEJE ŚREDNIOWIECZNE *
Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem od ponad
sześciuset lat przechowywany w klasztorze Pauli-
nów na Jasnej Górze, uznany za cudowny i oto-
czony ogólnonarodowym kultem, został tam we-
dług tradycji ofiarowany w r. 1382 lub 1384. Za-
chowały się wprawdzie dokumenty dotyczące fun-
dacji klasztoru i jego uposażenia, żaden jednak
nie wymienia obrazu. Bukę tę tylko częściowo
zdolne są wypełnić przekazy pisane innego rodza-
ju: legenda znana w kilku wersjach, zabiegi o
odpusty, spisy cudów, wreszcie utrwalające tra-
dycję zapisy kronikarskie.
* Artykuł niniejszy jest poszerzoną i uzupełnioną
wersją referatu pt. Uimmagine d’Odighitria di Czę-
stochowa: origini, culto e la projanazione Ussita wy-
głoszonego podczas sesji Icona e Iconoclastia, zorganizo-
wanej w dniach 17—18 marca 1987 przez Uniwersytet
Katolicki w Mediolanie na 1200-lecie II soboru nicej-
skiego. Materiały sesji zostały opublikowane w Arte
Cristiana, LXXVI, 1988, z. 724.
Wobec niezwykle bogatej literatury o obrazie czę-
stochowskim w przypisach przytaczam tylko pozycje nie-
zbędne oraz najnowsze, zawierające odpowiednie odnie-
sienia bibliograficzne. Aby nlie powtarzać w całości ustę-
pów z artykułu współautorskiego z J. Gadomskim (por.
przypis 1), koniecznych tu jednak dla pełnego przedsta-
wienia wywodu naukowego, przytaczam je w streszcze-
niu z odwołaniem do odpowiednich stron i tam zawar-
tej literatury.
1 Literatura w wyborze: S. Szafranie c, Jasna
Góra. Studium z dziejów kultu Matki Boskiej Częstocho-
wskiej (Sacrum Poloniae Millenium, IV, Roma 1957), s.
9—67; T. Mrocz ko, B. Dąb, Gotyckie Hodege-
trie polskie [w:] Średniowiecze, Studia o kulturze, t.
III, 1966, s. 20—44; R. Kozłowski, Historia obrazu
jasnogórskiego w świetle badań technologicznych i
artystyczno-formalnych (Roczniki Humanistyczne, XX,
1972), s. 5—50; E. Snieżyńska-Stolot, Geneza, styl
Pierwszorzędnym jednak źródłem poznania jest
sam obraz jako dzieło szituki (ryc. 1) b Przepro-
wadzone w ostatnich latach badania technologicz-
ne a równolegle i niezależnie od nich — stylisity-
czno-porównawcze doprowadziły do wyników zbie-
żnych 2. Wyróżnić w nim można trzy fazy chrono-
logiczne z okresu średniowiecza (ryc. 6, 7): dwie
sprzed r. 1382 odnoszą się do genezy obrazu oraz
tych przemian, które się złożyły na jego wygląd
aż do zniszczeń zaistniałych podczas napadu hu-
syckiego w r. 1430, trzecia zaś — do zmian po-
wstałych w wyniku niezbędnej po tym renowacji.
i historia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej (Folia
Historiae Artium, IX, 1973), s. 5—43; H. Weidhaas,
Zur Frage der Herkunjt der Marienikone von Czensto-
chau (Studia Byzantina, Folgę II, Berlin 1973), s. 227—
234; Z. Rozanow, Analiza dotychczasowego stanu ba-
dań artystyczno-formalnych nad obrazem Matki Boskiej
Częstochowskiej (Rocznik Historii Sztuki, X, 1974), s.
165—177; Z. Rozanow, J. Golonka, H. Kowale-
wicz, Najstarsze historie o częstochowskim obrazie
Panny Maryi, XV i XVI wiek, Warszawa 1983; A. R ó-
życka-Bryzek, J. Gadomski, Obraz Matki Bos-
kiej Częstochowskiej w świetle badań historii sztuki
(Studia Claromontana, V, 1984), s. 27—52.
2 Por. wyniki badań R ó ż y c k ie j-B r y z e k, Ga-
domskiego, o.c. z wnioskami analizy technologicz-
nej podłoża obrazu przeprowadzonej przez W. Kurpika
(Związki obrazu Matki Boskiej Jasnogórskiej z malar-
stwem ikonowym, 1987, cz. I, s. 1—50: Struktura pod-
łoża, maszynopis w ASP w Krakowie) wyróżniającego
trzy rodzaje płótna: 1) grube, pochodzące zapewne z
fazy najstarszej, tj. przygotowania podobrazia, 2) śre-
dnie, wypełniające w większej części powierzchnię w
obrębie zarysu obu figur wraz z głowami, 3) cienkie,
znajdujące się w miejscach pozbawionych płótna obu
wymienionych rodzajów, tj. przede wszystkim na nim-
bach i w tle oraz obramieniu.
5
PL ISSN 0071-6723
ANNA ROŻYCKA-BRYZEK
OBRAZ MATKI BOSKIEJ CZĘSTOCHOWSKIEJ.
POCHODZENIE I DZIEJE ŚREDNIOWIECZNE *
Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem od ponad
sześciuset lat przechowywany w klasztorze Pauli-
nów na Jasnej Górze, uznany za cudowny i oto-
czony ogólnonarodowym kultem, został tam we-
dług tradycji ofiarowany w r. 1382 lub 1384. Za-
chowały się wprawdzie dokumenty dotyczące fun-
dacji klasztoru i jego uposażenia, żaden jednak
nie wymienia obrazu. Bukę tę tylko częściowo
zdolne są wypełnić przekazy pisane innego rodza-
ju: legenda znana w kilku wersjach, zabiegi o
odpusty, spisy cudów, wreszcie utrwalające tra-
dycję zapisy kronikarskie.
* Artykuł niniejszy jest poszerzoną i uzupełnioną
wersją referatu pt. Uimmagine d’Odighitria di Czę-
stochowa: origini, culto e la projanazione Ussita wy-
głoszonego podczas sesji Icona e Iconoclastia, zorganizo-
wanej w dniach 17—18 marca 1987 przez Uniwersytet
Katolicki w Mediolanie na 1200-lecie II soboru nicej-
skiego. Materiały sesji zostały opublikowane w Arte
Cristiana, LXXVI, 1988, z. 724.
Wobec niezwykle bogatej literatury o obrazie czę-
stochowskim w przypisach przytaczam tylko pozycje nie-
zbędne oraz najnowsze, zawierające odpowiednie odnie-
sienia bibliograficzne. Aby nlie powtarzać w całości ustę-
pów z artykułu współautorskiego z J. Gadomskim (por.
przypis 1), koniecznych tu jednak dla pełnego przedsta-
wienia wywodu naukowego, przytaczam je w streszcze-
niu z odwołaniem do odpowiednich stron i tam zawar-
tej literatury.
1 Literatura w wyborze: S. Szafranie c, Jasna
Góra. Studium z dziejów kultu Matki Boskiej Częstocho-
wskiej (Sacrum Poloniae Millenium, IV, Roma 1957), s.
9—67; T. Mrocz ko, B. Dąb, Gotyckie Hodege-
trie polskie [w:] Średniowiecze, Studia o kulturze, t.
III, 1966, s. 20—44; R. Kozłowski, Historia obrazu
jasnogórskiego w świetle badań technologicznych i
artystyczno-formalnych (Roczniki Humanistyczne, XX,
1972), s. 5—50; E. Snieżyńska-Stolot, Geneza, styl
Pierwszorzędnym jednak źródłem poznania jest
sam obraz jako dzieło szituki (ryc. 1) b Przepro-
wadzone w ostatnich latach badania technologicz-
ne a równolegle i niezależnie od nich — stylisity-
czno-porównawcze doprowadziły do wyników zbie-
żnych 2. Wyróżnić w nim można trzy fazy chrono-
logiczne z okresu średniowiecza (ryc. 6, 7): dwie
sprzed r. 1382 odnoszą się do genezy obrazu oraz
tych przemian, które się złożyły na jego wygląd
aż do zniszczeń zaistniałych podczas napadu hu-
syckiego w r. 1430, trzecia zaś — do zmian po-
wstałych w wyniku niezbędnej po tym renowacji.
i historia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej (Folia
Historiae Artium, IX, 1973), s. 5—43; H. Weidhaas,
Zur Frage der Herkunjt der Marienikone von Czensto-
chau (Studia Byzantina, Folgę II, Berlin 1973), s. 227—
234; Z. Rozanow, Analiza dotychczasowego stanu ba-
dań artystyczno-formalnych nad obrazem Matki Boskiej
Częstochowskiej (Rocznik Historii Sztuki, X, 1974), s.
165—177; Z. Rozanow, J. Golonka, H. Kowale-
wicz, Najstarsze historie o częstochowskim obrazie
Panny Maryi, XV i XVI wiek, Warszawa 1983; A. R ó-
życka-Bryzek, J. Gadomski, Obraz Matki Bos-
kiej Częstochowskiej w świetle badań historii sztuki
(Studia Claromontana, V, 1984), s. 27—52.
2 Por. wyniki badań R ó ż y c k ie j-B r y z e k, Ga-
domskiego, o.c. z wnioskami analizy technologicz-
nej podłoża obrazu przeprowadzonej przez W. Kurpika
(Związki obrazu Matki Boskiej Jasnogórskiej z malar-
stwem ikonowym, 1987, cz. I, s. 1—50: Struktura pod-
łoża, maszynopis w ASP w Krakowie) wyróżniającego
trzy rodzaje płótna: 1) grube, pochodzące zapewne z
fazy najstarszej, tj. przygotowania podobrazia, 2) śre-
dnie, wypełniające w większej części powierzchnię w
obrębie zarysu obu figur wraz z głowami, 3) cienkie,
znajdujące się w miejscach pozbawionych płótna obu
wymienionych rodzajów, tj. przede wszystkim na nim-
bach i w tle oraz obramieniu.
5