DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: Udział Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego w budowie kościoła kolegium jezuitów (obecnie farnego) w Poznaniu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0091
Folia Historiae Artium, T. XXVI (1990)
IPL ISSN 0071-6723
ADAM MAŁKIEWICZ
UDZIAŁ BARTŁOMIEJA NATANIELA WĄSOWSKIEGO W BUDOWIE KOŚCIOŁA KOLEGIUM
JEZUITÓW (OBECNIE FARNEGO) W POZNANIU
Dawny kościół kolegium jezuitów (obecnie
famy) w Poznaniu, noszący wezwanie Św. Sta-
nisława Biskupa, należy do najwybitniejszych dzieł
polskiej architektury sakralnej 2. połowy w. XVII,
przy czym — mimo raczej tradycyjnego układu
przestrzennego wnętrza — wyróżnia się wysoce
indywidualną jego kompozycją. Autorstwo ko-
ścioła łączy się min. z osobą chyba najwybitniej-
szego polskiego teoretyka architektury, jezuity
Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego (1617—1687),
co tym bardziej uzasadnia konieczność podjęcia
szczegółowych badań, zwłaszcza wobec dużej roz-
piętości stanowisk zajmowanych przez dotychcza-
sowych badaczy i powtarzania w nowszej lite-
raturze sądów wcześniej — zdawać by się mo-
gło — ostatecznie obalonych. Dotyczy to zwłasz-
cza problemów historycznych, takich jak dato-
wanie zachowanych rysunków projektowych czy
ustalenie zakresu udziału Wąsowskiego jako pro-
jektanta. Swoje poglądy na ten temat przedsta-
wiłem przed laty w recenzji książki o Wąsowskim
napisanej przez Jerzego Baranowskiego1. Ta for-
ma wypowiedzi nie pozwoliła jednak na pełne
udokumentowanie wysuniętych twierdzeń, a ich
dokładne sprecyzowanie wymagało znajomości z
autopsji zachowanych projektów, zwłaszcza ry-
sunku przechowywanego w Bibliotheque Natio-
nale w Paryżu, którego jednobarwne reprodukcje
1 A. Małkiewicz, Architekt Bartłomiej Nataniel
Wqsou;sJci — teoretyk i praktyk. Uwagi na marginesie
nowej monografii (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ja-
giellońskiego. Prace z Historii Sztuki, XIV, 1977), s.
73—88 (o kościele s. 80—85).
SJ. Łukaszewicz, Krótki opis historyczny ko-
ściołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów,
szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów do-
nie pozwalają na pełne rozróżnienie linii wyko-
nanych tuszami czarnym d czerwonym. Taką mo-
żliwość uzyskałem w r. 1987 dzięki stypendium
Fundacji Lancborońskdeh na pobyt we Francji,
toteż teraz dopiero mogę ukazać pełne wyniki
moich badań.
I. STAN BADAN NAD UDZIAŁEM WĄSOWSKIEGO
W BUDOWIE KOŚCIOŁA POZNAŃSKIEGO
Projekt kościoła poznańskiego przypisał Wą-
sowskiemu po raz pierwszy Julian Łukaszewicz
w r. 1858 2. Tę afrybucję podtrzymał historyk za-
konu Stanisław Załęski, choć równocześnie, wy-
mieniając jako kolejnych realizatorów tego pro-
jektu Tomasza Poneino i Wojciecha Przybyłko-
wicza, popadł w sprzeczność chronologiczną3. O-
pdndę Załęskiego bezkrytycznie podtrzymał Niko-
dem Pajaderski4. Dopiero w r. 1928 Romana Szy-
mańska opublikowała artykuł oparły na przeka-
zach kroniki kolegium, wykorzystanej jednak nie
całkiem prawidłowo; cytując wzmianki świadczą-
ce o znaczeniu Wąsowskiego dla budowy kościoła,
autorka nie wypowiedziała się jednoznacznie na
temat jego roli jako projektanta5. Nowych da-
nych dostarczyło odnalezienie w Paryżu przez
broczynnych w dawnej diecezji poznańskiej, I, Poznań
1858, s. 127.
SS. Załęski, Jezuici w Polsce, IV, Lwów—Kra-
ków 1906, s. 136.
4N. Pajzderski, O kościele pojezuickim w Po-
znaniu (Prace Komisji Historii Sztuki PAU, II, 1920),
s. II—III; tenże, Poznań, Lwów 1922, s. 63.
5 R. Szymańska, Przyczynki do dziejów budo-
87
IPL ISSN 0071-6723
ADAM MAŁKIEWICZ
UDZIAŁ BARTŁOMIEJA NATANIELA WĄSOWSKIEGO W BUDOWIE KOŚCIOŁA KOLEGIUM
JEZUITÓW (OBECNIE FARNEGO) W POZNANIU
Dawny kościół kolegium jezuitów (obecnie
famy) w Poznaniu, noszący wezwanie Św. Sta-
nisława Biskupa, należy do najwybitniejszych dzieł
polskiej architektury sakralnej 2. połowy w. XVII,
przy czym — mimo raczej tradycyjnego układu
przestrzennego wnętrza — wyróżnia się wysoce
indywidualną jego kompozycją. Autorstwo ko-
ścioła łączy się min. z osobą chyba najwybitniej-
szego polskiego teoretyka architektury, jezuity
Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego (1617—1687),
co tym bardziej uzasadnia konieczność podjęcia
szczegółowych badań, zwłaszcza wobec dużej roz-
piętości stanowisk zajmowanych przez dotychcza-
sowych badaczy i powtarzania w nowszej lite-
raturze sądów wcześniej — zdawać by się mo-
gło — ostatecznie obalonych. Dotyczy to zwłasz-
cza problemów historycznych, takich jak dato-
wanie zachowanych rysunków projektowych czy
ustalenie zakresu udziału Wąsowskiego jako pro-
jektanta. Swoje poglądy na ten temat przedsta-
wiłem przed laty w recenzji książki o Wąsowskim
napisanej przez Jerzego Baranowskiego1. Ta for-
ma wypowiedzi nie pozwoliła jednak na pełne
udokumentowanie wysuniętych twierdzeń, a ich
dokładne sprecyzowanie wymagało znajomości z
autopsji zachowanych projektów, zwłaszcza ry-
sunku przechowywanego w Bibliotheque Natio-
nale w Paryżu, którego jednobarwne reprodukcje
1 A. Małkiewicz, Architekt Bartłomiej Nataniel
Wqsou;sJci — teoretyk i praktyk. Uwagi na marginesie
nowej monografii (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ja-
giellońskiego. Prace z Historii Sztuki, XIV, 1977), s.
73—88 (o kościele s. 80—85).
SJ. Łukaszewicz, Krótki opis historyczny ko-
ściołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów,
szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów do-
nie pozwalają na pełne rozróżnienie linii wyko-
nanych tuszami czarnym d czerwonym. Taką mo-
żliwość uzyskałem w r. 1987 dzięki stypendium
Fundacji Lancborońskdeh na pobyt we Francji,
toteż teraz dopiero mogę ukazać pełne wyniki
moich badań.
I. STAN BADAN NAD UDZIAŁEM WĄSOWSKIEGO
W BUDOWIE KOŚCIOŁA POZNAŃSKIEGO
Projekt kościoła poznańskiego przypisał Wą-
sowskiemu po raz pierwszy Julian Łukaszewicz
w r. 1858 2. Tę afrybucję podtrzymał historyk za-
konu Stanisław Załęski, choć równocześnie, wy-
mieniając jako kolejnych realizatorów tego pro-
jektu Tomasza Poneino i Wojciecha Przybyłko-
wicza, popadł w sprzeczność chronologiczną3. O-
pdndę Załęskiego bezkrytycznie podtrzymał Niko-
dem Pajaderski4. Dopiero w r. 1928 Romana Szy-
mańska opublikowała artykuł oparły na przeka-
zach kroniki kolegium, wykorzystanej jednak nie
całkiem prawidłowo; cytując wzmianki świadczą-
ce o znaczeniu Wąsowskiego dla budowy kościoła,
autorka nie wypowiedziała się jednoznacznie na
temat jego roli jako projektanta5. Nowych da-
nych dostarczyło odnalezienie w Paryżu przez
broczynnych w dawnej diecezji poznańskiej, I, Poznań
1858, s. 127.
SS. Załęski, Jezuici w Polsce, IV, Lwów—Kra-
ków 1906, s. 136.
4N. Pajzderski, O kościele pojezuickim w Po-
znaniu (Prace Komisji Historii Sztuki PAU, II, 1920),
s. II—III; tenże, Poznań, Lwów 1922, s. 63.
5 R. Szymańska, Przyczynki do dziejów budo-
87