DOI Artikel:
Kałamajska-Saeed, Maria: Geneza artystyczna obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0075
Folia Historiae Artium, T. XXVI (1990)
PL ISSN 0071-6723
MARIA KAŁ AM AJ SK A-S AEED
GENEZA ARTYSTYCZNA OBRAZU MATKI BOSKIEJ OSTROBRAMSKIEJ
W 1839 r. Teodor Narbutt opublikował wia-
domość, iż obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej
sprowadził ćfo Wilna wielki książę Olgi-erd, zdo-
bywszy go w Chensooezie w czasie zwycięskiej
wyprawy ma Krym w 1363 r. Informacja ta miała
się znajdować w rękopisie sporządzonym w latach
1649—1669 przez ks. Daniela Łodziatę, który po-
wtórzył ją za dokumentem z 1653 r., pochodzą-
cym iz archiwum ostrobramskiego klasztoru Kar-
melitów Bosych h
Narbutt działał zapewne w chęci uwiarygodnie-
nia starożytności obrazu, posłużył siię jednak środ-
kami niedopuszczalnymi, bo świadomym fałszer-
stwem, jakim był rzekomo przezeń posiadany rę-
kopis ks. Łodzią ty1 2. Teks t 'zacytowany przez Nar-
butta został poddany krytyce, która polegała naj-
pierw ina obaleniu prawdopodobieństwa zawartych
w nim informacji! historycznych, konfrontowa-
nych z danymi czerpanymi z karmelitańskiej Re-
lacyi o cudownym obrazie..., wydanej w 1761 r.3,
by doprowadzić do zakwestionowania istnienia
zarówno (tajemniczego rękopisu, jak i osoby jego
1 T. Narbutt, Dzieje narodu litewskiego, t. V,
Wilno 1839, s. 137 — cytat z rękopisu ks. Daniela Ło-
dziaty, kanonika wendeńskiego, dziekana raduńskiego, o
łupach zdobytych przez wielkiego księcia Olgierda: „ex
ąuorum numero vera Effigies Sanc. Virgdnis Mariae, in
statura ąuasi stet in facie nuncii Dei Archan. Gabriel
vidimus nunc gratiis plenae in Capella PP. Carmelit.
supra Portam Urbis orientalem vulg. Ostra, ut docum.
patet ex nutil script. dicti Convanti A.D. 1653”.
W tekście tym zwraca uwagę charakterystyczny
błąd — Ostra Brama, która jest południową bra-
mą Wilna, tu nazwana została wschodnią. Budzi to
podejrzenie, że tekst łaciński jest niedoskonałym tłuma-
czeniem z wileńskiej polszczyzny, w której w czasach
Narbutta słowo „wschodnia” miało również znaczenie
„wejściowa” i w takim właśnie musiało być użyte, cze-
go dosłowny przekład nie uwzględnił. Błąd językowy
zdradza więc czas i miejsce powstania falsyfikatu, a
autora4. Zanim jednak dosizło do ostatecznego
skompromitowania rewelacji sprokurowanych
przez Narbutta, podana przezeń wersja o wschod-
nim pochodzeniu obrazu została skwapliwie wy-
korzystana przez twórców ideologicznego uzasad-
nienia rusyfikacji Litwy. Polemika, jaka wybuchła
pomiędzy rzecznikami łacińskiego czy bizantyń-
skiego pochodzenia cudownego wizerunku, miała
więc podłoże polityczne. Uświadamiały to sobie
obie strony, co przydawało sporowi zacietrzewie-
nia d sprawiło-, że ciągnął się on bardzo długo,
praktycznie aż do ukazania się pierwszych pu-
blikacji omawiających wyniki konserwacji obra-
zu w 1927 f. Szczegółowe oględziny pozwoliły
wówczas m. din. na stwierdzenie fałsizywości in-
formacji, jakoby na obrazie miał się znajdować
napis, będący początkowym fragmentem prawo-
sławnego hymnu maryjnego Czestniejszuju chie-
ruwim... 5. Inskrypcję tę, sporządzoną podobno w
języku greckim, miał widzieć w 1865 r. F. F. Ser-
no-Sołowiewicz, jednak treść jej podał w wersji
rosyjskiej6. Utrwaleniu tego wątku legendy o
także osobę autora, ponieważ trudno go posądzić o nie-
znajomość topografii Wilna i tak zasadniczą pomyłkę co
do usytuowania Ostrej Bramy wobec stron świata.
2 Narbutt, o.c., t. I, Wilno 1835, s. 231, gdzie
wspomina, że rękopis ks. Łodziaty, spisywany w latach
1649—1696, liczący 118 stron in 4°, „ma pod ręką”.
3 A. Wysłouch, Łodziata i Hilarion [w:] Z ziemi
pagórków leśnych. Z ziemi łąk zielonych, Warszawa 1899,
s. 69—95.
1 [E. Nowakowski] X. Wacław Kapucyn, O cu-
downym obrazie Najśw. Maryi P. Ostrobramskiej w Wil-
nie. Wiadomość historyczna, Kraków 1897, s. 15, przyp. 2.
6P. Sledziewski, Cudowny obraz Najświętszej
Marii Panny Ostrobramskiej (Źródła Mocy, 1927, nr 2),
s. 15.
6 F. F. S e r n o-S ołowiewicz, Straniczka k isto-
rii wilenskoj ikony Bożej Matieri (Chołmsko-Warszaw-
skij Eparchialnyj Wiestniik, 1898, nr 22), s. 460—461.
71
PL ISSN 0071-6723
MARIA KAŁ AM AJ SK A-S AEED
GENEZA ARTYSTYCZNA OBRAZU MATKI BOSKIEJ OSTROBRAMSKIEJ
W 1839 r. Teodor Narbutt opublikował wia-
domość, iż obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej
sprowadził ćfo Wilna wielki książę Olgi-erd, zdo-
bywszy go w Chensooezie w czasie zwycięskiej
wyprawy ma Krym w 1363 r. Informacja ta miała
się znajdować w rękopisie sporządzonym w latach
1649—1669 przez ks. Daniela Łodziatę, który po-
wtórzył ją za dokumentem z 1653 r., pochodzą-
cym iz archiwum ostrobramskiego klasztoru Kar-
melitów Bosych h
Narbutt działał zapewne w chęci uwiarygodnie-
nia starożytności obrazu, posłużył siię jednak środ-
kami niedopuszczalnymi, bo świadomym fałszer-
stwem, jakim był rzekomo przezeń posiadany rę-
kopis ks. Łodzią ty1 2. Teks t 'zacytowany przez Nar-
butta został poddany krytyce, która polegała naj-
pierw ina obaleniu prawdopodobieństwa zawartych
w nim informacji! historycznych, konfrontowa-
nych z danymi czerpanymi z karmelitańskiej Re-
lacyi o cudownym obrazie..., wydanej w 1761 r.3,
by doprowadzić do zakwestionowania istnienia
zarówno (tajemniczego rękopisu, jak i osoby jego
1 T. Narbutt, Dzieje narodu litewskiego, t. V,
Wilno 1839, s. 137 — cytat z rękopisu ks. Daniela Ło-
dziaty, kanonika wendeńskiego, dziekana raduńskiego, o
łupach zdobytych przez wielkiego księcia Olgierda: „ex
ąuorum numero vera Effigies Sanc. Virgdnis Mariae, in
statura ąuasi stet in facie nuncii Dei Archan. Gabriel
vidimus nunc gratiis plenae in Capella PP. Carmelit.
supra Portam Urbis orientalem vulg. Ostra, ut docum.
patet ex nutil script. dicti Convanti A.D. 1653”.
W tekście tym zwraca uwagę charakterystyczny
błąd — Ostra Brama, która jest południową bra-
mą Wilna, tu nazwana została wschodnią. Budzi to
podejrzenie, że tekst łaciński jest niedoskonałym tłuma-
czeniem z wileńskiej polszczyzny, w której w czasach
Narbutta słowo „wschodnia” miało również znaczenie
„wejściowa” i w takim właśnie musiało być użyte, cze-
go dosłowny przekład nie uwzględnił. Błąd językowy
zdradza więc czas i miejsce powstania falsyfikatu, a
autora4. Zanim jednak dosizło do ostatecznego
skompromitowania rewelacji sprokurowanych
przez Narbutta, podana przezeń wersja o wschod-
nim pochodzeniu obrazu została skwapliwie wy-
korzystana przez twórców ideologicznego uzasad-
nienia rusyfikacji Litwy. Polemika, jaka wybuchła
pomiędzy rzecznikami łacińskiego czy bizantyń-
skiego pochodzenia cudownego wizerunku, miała
więc podłoże polityczne. Uświadamiały to sobie
obie strony, co przydawało sporowi zacietrzewie-
nia d sprawiło-, że ciągnął się on bardzo długo,
praktycznie aż do ukazania się pierwszych pu-
blikacji omawiających wyniki konserwacji obra-
zu w 1927 f. Szczegółowe oględziny pozwoliły
wówczas m. din. na stwierdzenie fałsizywości in-
formacji, jakoby na obrazie miał się znajdować
napis, będący początkowym fragmentem prawo-
sławnego hymnu maryjnego Czestniejszuju chie-
ruwim... 5. Inskrypcję tę, sporządzoną podobno w
języku greckim, miał widzieć w 1865 r. F. F. Ser-
no-Sołowiewicz, jednak treść jej podał w wersji
rosyjskiej6. Utrwaleniu tego wątku legendy o
także osobę autora, ponieważ trudno go posądzić o nie-
znajomość topografii Wilna i tak zasadniczą pomyłkę co
do usytuowania Ostrej Bramy wobec stron świata.
2 Narbutt, o.c., t. I, Wilno 1835, s. 231, gdzie
wspomina, że rękopis ks. Łodziaty, spisywany w latach
1649—1696, liczący 118 stron in 4°, „ma pod ręką”.
3 A. Wysłouch, Łodziata i Hilarion [w:] Z ziemi
pagórków leśnych. Z ziemi łąk zielonych, Warszawa 1899,
s. 69—95.
1 [E. Nowakowski] X. Wacław Kapucyn, O cu-
downym obrazie Najśw. Maryi P. Ostrobramskiej w Wil-
nie. Wiadomość historyczna, Kraków 1897, s. 15, przyp. 2.
6P. Sledziewski, Cudowny obraz Najświętszej
Marii Panny Ostrobramskiej (Źródła Mocy, 1927, nr 2),
s. 15.
6 F. F. S e r n o-S ołowiewicz, Straniczka k isto-
rii wilenskoj ikony Bożej Matieri (Chołmsko-Warszaw-
skij Eparchialnyj Wiestniik, 1898, nr 22), s. 460—461.
71