DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Architekt w wieku XIX - artysta czy inżynier?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0119
Folia Historiae Artium, T. XXVI (1990)
PL ISSN 0071-6723
PIOTR KRAKOWSKI
ARCHITEKT W WIEKU XIX — ARTYSTA CZY INŻYNIER?
Odpowiedź na postawione w tytule pytanie łą-
czy się ściśle z samą definicją architektury, któ-
ra od czasów Witruwiusza po w. XVIII rozumia-
na była jednoznacznie i nikt nie miał wątpliwości,
czy np. Ponte Santa Trinita we Florencji (dzieło
Bartolomeo Ammanati) lub bastiony i bramy o-
bronne w Weronie (Michele Sanmicheli) były
dziełami sztuki. Podział na architekta i inżyniera
przypada na w. XVIII — gdyż jeszcze u Guari-
niego i Balithasara Neumanna nie rozróżniano tych
dwóch zawodów. Łączyło się to z problemem ,,wi-
truwiandzmu”, dominującym w poglądach na ar-
chitekturę i budownictwo od połowy wieku XV
do końca XVIII. Chodziło o fachowe opanowanie
poszczególnych „sztuk”, które każdorazowo sta-
nowiły odrębną specjalność, a równocześnie wy-
rażały dążenie, aby je udostępnić w ich ogólnej
teorii i koncepcji (ratioeinatio) jako wspólne do-
bro wszystkich, którzy są odpowiednio wykształ-
ceni (commune cum omnibus doctis)1. Podział na
architekta i inżyniera zaznaczał się głównie przy
pracach cywilnych i wojskowych — „Was der
Baumei.ster bei einer Stadt, ist der Ingenieur in
dem Krieg...” pisał w 1698 Christoff Weigel2 —
choć w praktyce architekci musieli zazwyczaj zaj-
mować się tymi cbieima dziedzinami. Stąd rodzi
się już w wieku XVI i XVII zagadnienie „archi-
tektury jako 'sztuki’ i 'nauki' ”, z wyróżnieniem
ściśle już charakterystycznych cech architekta i
inżyniera. Tein ostatni był w szczególny sposób
związany z techniką. Jednak w ówczesnych przed-
stawieniach alegorycznych między obiema profe-
1 U. Schiitte, Architekt und Ingenieur [w:] ka-
talog wystawy Architekt und Ingenieur. Baumeister in
Krieg und Frieden. Herzog August Bibliothek, Wolfen-
hiittel 1984, s. 19.
* Ibid., s. 24, przypis 1.
* Tenże, Einleitung, s. 9.
sjami zawiszie tronowała „geometria”, z symbola-
mi „raitiio” i „ingenium” dla podkreślenia tak
istotnych w obu przypadkach (praktycznie łączo-
nych w jednej osobie) czynności intelektual-
nych 3. A więc inżynier to budowniczy działający
w czasie wojny, twórca fortyfikacji, „Kriegsbau-
meister”. Inżynier nie jest zatem zwykłym, ale
wojennym budowniczym, twórcą fortyfikacji, po-
siadającym szczególne uzdolnienia 4.
Rola (geometrii i matematyki — co szczegól-
nie wyraźnie dawało znać o sobie w budownic-
twie wojisfcowym, tak istotny tam postulat „regu-
larności” — a także tendencja ogólnie panująca
od połowy w. XVIII, kiedy we wszystkich dzie-
dzinach nauki o konstrukcjach i materiałoznaw-
stwie istotny staje się eksperyment i wyliczenie,
a nie praktyka i doświadczenie cechowe, wszystko
to coraz częściej pozwala mówić o architekturze
jako „nauce”. Obliczenia matematyczne, kreślenie
według zasad geometrii, ogólna racjonalizacja,
przybliżają także architekturę do tzw. „sztuk me-
chanicznych”. Z drugiej strony architektura ni-
gdy nie była ani wiedzą czysto teoretyczną, ani
umiejętnością tylko mechaniczną; zawsze była
działaniem między „sercem”, „głową” i „ręką”,
a sam pomysł architektoniczny stanowił szczegól-
ne osiągnięcie twórcy. Ciągle zaznacza się dążenie,
aby wyprowadzić architekturę z kręgu sztuk czy-
sto „mechanicznych”, aby odpowiednio artystycz-
nie i intelektualnie dowartościować zawód archi-
tekta 5.
Ostateczną formułę rozdziału kompetencji ar-
4 „Ein Ingenieur ist kein gemeiner, sondern ein Be-
festigungs- und Kriegs-Baumeister, der ein scharf In-
genium hat” — pisał Johann Faulhaber w Anderer
Theil der Ingenieurs Schul, Ulm 1633, s. 3.
5 Schiitte, o.c., rozdz. Architektur ais „Kunst”
und „Wissenschaft”, s. 19—22.
115
PL ISSN 0071-6723
PIOTR KRAKOWSKI
ARCHITEKT W WIEKU XIX — ARTYSTA CZY INŻYNIER?
Odpowiedź na postawione w tytule pytanie łą-
czy się ściśle z samą definicją architektury, któ-
ra od czasów Witruwiusza po w. XVIII rozumia-
na była jednoznacznie i nikt nie miał wątpliwości,
czy np. Ponte Santa Trinita we Florencji (dzieło
Bartolomeo Ammanati) lub bastiony i bramy o-
bronne w Weronie (Michele Sanmicheli) były
dziełami sztuki. Podział na architekta i inżyniera
przypada na w. XVIII — gdyż jeszcze u Guari-
niego i Balithasara Neumanna nie rozróżniano tych
dwóch zawodów. Łączyło się to z problemem ,,wi-
truwiandzmu”, dominującym w poglądach na ar-
chitekturę i budownictwo od połowy wieku XV
do końca XVIII. Chodziło o fachowe opanowanie
poszczególnych „sztuk”, które każdorazowo sta-
nowiły odrębną specjalność, a równocześnie wy-
rażały dążenie, aby je udostępnić w ich ogólnej
teorii i koncepcji (ratioeinatio) jako wspólne do-
bro wszystkich, którzy są odpowiednio wykształ-
ceni (commune cum omnibus doctis)1. Podział na
architekta i inżyniera zaznaczał się głównie przy
pracach cywilnych i wojskowych — „Was der
Baumei.ster bei einer Stadt, ist der Ingenieur in
dem Krieg...” pisał w 1698 Christoff Weigel2 —
choć w praktyce architekci musieli zazwyczaj zaj-
mować się tymi cbieima dziedzinami. Stąd rodzi
się już w wieku XVI i XVII zagadnienie „archi-
tektury jako 'sztuki’ i 'nauki' ”, z wyróżnieniem
ściśle już charakterystycznych cech architekta i
inżyniera. Tein ostatni był w szczególny sposób
związany z techniką. Jednak w ówczesnych przed-
stawieniach alegorycznych między obiema profe-
1 U. Schiitte, Architekt und Ingenieur [w:] ka-
talog wystawy Architekt und Ingenieur. Baumeister in
Krieg und Frieden. Herzog August Bibliothek, Wolfen-
hiittel 1984, s. 19.
* Ibid., s. 24, przypis 1.
* Tenże, Einleitung, s. 9.
sjami zawiszie tronowała „geometria”, z symbola-
mi „raitiio” i „ingenium” dla podkreślenia tak
istotnych w obu przypadkach (praktycznie łączo-
nych w jednej osobie) czynności intelektual-
nych 3. A więc inżynier to budowniczy działający
w czasie wojny, twórca fortyfikacji, „Kriegsbau-
meister”. Inżynier nie jest zatem zwykłym, ale
wojennym budowniczym, twórcą fortyfikacji, po-
siadającym szczególne uzdolnienia 4.
Rola (geometrii i matematyki — co szczegól-
nie wyraźnie dawało znać o sobie w budownic-
twie wojisfcowym, tak istotny tam postulat „regu-
larności” — a także tendencja ogólnie panująca
od połowy w. XVIII, kiedy we wszystkich dzie-
dzinach nauki o konstrukcjach i materiałoznaw-
stwie istotny staje się eksperyment i wyliczenie,
a nie praktyka i doświadczenie cechowe, wszystko
to coraz częściej pozwala mówić o architekturze
jako „nauce”. Obliczenia matematyczne, kreślenie
według zasad geometrii, ogólna racjonalizacja,
przybliżają także architekturę do tzw. „sztuk me-
chanicznych”. Z drugiej strony architektura ni-
gdy nie była ani wiedzą czysto teoretyczną, ani
umiejętnością tylko mechaniczną; zawsze była
działaniem między „sercem”, „głową” i „ręką”,
a sam pomysł architektoniczny stanowił szczegól-
ne osiągnięcie twórcy. Ciągle zaznacza się dążenie,
aby wyprowadzić architekturę z kręgu sztuk czy-
sto „mechanicznych”, aby odpowiednio artystycz-
nie i intelektualnie dowartościować zawód archi-
tekta 5.
Ostateczną formułę rozdziału kompetencji ar-
4 „Ein Ingenieur ist kein gemeiner, sondern ein Be-
festigungs- und Kriegs-Baumeister, der ein scharf In-
genium hat” — pisał Johann Faulhaber w Anderer
Theil der Ingenieurs Schul, Ulm 1633, s. 3.
5 Schiitte, o.c., rozdz. Architektur ais „Kunst”
und „Wissenschaft”, s. 19—22.
115