Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (26.1990)

Folia Historiae Artium, T. XXVI (1990)
PL ISSN 0071-6723

WOJCIECH MARCINKOWSKI

DWA OGROJCE KRAKOWSKIE.

UWAGI NA MARGINESIE NOWYCH PUBLIKACJI

„Krakowska produkcja snycerska z przełomu
w. XV na XVI jest ciekawa, ale przede wszyst-
kim w masie, jako całość”. Oto opinia Adama
Bochnaka, pochodząca z wydanej w roku 1950
książki o Wicie Stwoszu. Ten pejoratywny osąd
utrwalił się wśród miejscowych autorów na prze-
szło ćwierć wieku. Przeniesiony został również na
późnoigotycką rzeźbę w kamieniu.

Zmianę tego stanu rzeczy zawdzięczamy do-
piero trzem rocznicom Stwoszowskim (1977, 1983,
1989), których trwałym śladem jest pokaźna licz-
ba publikacji. Wśród nich znalazły się dwa stu-
dia poświęcone kamiennym Ogrojcom. Jeśli przy-
jąć zawarte w nich wywody, dzieła te łączyłby
nie tylko temat ikonograficzny i pierwotne usy-
tuowanie, ale także pełniona przez nie funkcja,
a nawet osoba twórcy.

i- relief ogrojec w muzeum narodowym w

KRAKOWIE

Piaskowcowy relief Ogrojec (ryc. 1), pozyska-
ny jako relikt z cmentarza przy kościele Mariac-

1 A. M. Olszewski, Kamienna płaskorzeźba
Ogrojca z pl. Mariackiego w Krakowie [w:] Wit Stosz.
Studia o sztuce i recepcji [...], pod red. A. S. Labudy,
Warszawa—Poznań 1986 (Prace Komisji Historii Sztuki
Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 16), s. 87—
109.

2 Olszewski, o.c., s. 99 i n.

3 Wprawdzie postać Chrystusa stanowi „centralny
Punkt” obu przedstawień, lecz u Polacka Chrystus unosi
r!?ce niie tyle do modlitwy, ile dla otarcia chustą krwa-
WeSo potu. Zwraca się przy tym en face do widza. W
konsekwencji brak tu więzi między Chrystusem a anio-
*em> która u Stwosza waży na kompozycji i wymowie
teściowej sceny. Spośród trzech apostołów jedynie upo-

kim, stanowił przedmiot rozważań Andrzeja Mie-
czysława Olszewskiego h Autor, znany z wnikli-
wych studiów nad regionalnymi problemami sztu-
ki schyłku średniowiecza, przejmuje ugruntowa-
ną opinię o Stwoszowym autorstwie rzeźby, sku-
piając się na kwestiach datowania, oddziaływania
i funkcji dzieła.

Odnosząc się do' zagadnienia osadzenia w cza-
sie krakowskiego reliefu, akcąptuje Olszewski sąd
powszechnie przyjęty (pierwszy etap działalności
Stwosza w Krakowie). Podejmuje przy tym pró-
bę uściślenia datowania. Nasz Ogrojec zainspiro-
wać miał obraz Jana Polacka (ryc. 2). Pol ark zaś
poznać mógł dzieło Stwosza tylko przed rokiem
1479 (prawdopodobny początek prac w Bawarii —
data pod malowidłem ściennym Śmierć Marii w
kościele Św. Wolfganga w Moinachiium-Pipping)1 2.
Już samo przeprowadzenie nici bezpośrednich
wpływów i zależności pomiędzy pracami stano-
wiącymi w istocie przypadkowe residua pierwot-
nego zasobu zabytkowego wywołuje sprzeciw. Ze-
stawienie obu dzieł wykazuje zresztą więcej roz-
bieżności niż podobieństw 3. Zauważyć trzeba nad-
to, iż teza Olszewskiego opiera się na założeniu,

zowanie leżącego ucznia (Olszewski pisze tu o „pozie
sansovinowskiej”, co jest oczywistym anachronizmem)
wydać się może podobne. Bliższe wejrzenie ujawnia jed-
nak różnice. Apostoł z obrazu Polacka unosi się na le-
wym łokciu z pozycji leżenia na brzuchu. Skręt ku pa-
trzącemu powoduje przestrzenne „rozwinięcie” ciała w
głąb malowidła. Natomiast apostoł u Stwosza spoczywa
na lewej, podkurczonej nodze — całe ciało ułożone jest
równolegle do płaszczyzny czołowej („die vordere Fla-
chę” — termin Adolfa Hildebranda) reliefu. Nawiasem
mówiąc, motyw ucznia leżącego z głową wspartą na łok-
ciu należy do najtypowszych elementów kompozycji
Ogrojców, a wariant wyzysikany przez Polacka znacznie
bliższy jest rycinie Schongauera (B. 9) niż płaskorzeźbie

137