DOI article:
Różycka-Bryzek, Anna: Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej: Pochodzenie i dzieje średniowieczne
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0015
ły skośne i płasko naciągnięte na piersi, opadają
miękko i faliście, ukazując w załomach podszewkę
zgodnie z konwencją gotycką. Chrystus nie jest
odziany w chiton, na Wschodzie nieraz ujęty dzie-
cięcymi szelkami, lecz w długą obcisłą tunikę
o wąskich rękawach, jedynie chyba pionową za-
kładką pod szyją nawiązujący do schematu bizan-
tyńskiego.
Te niezgodne z bizantyńskimi ikonograficzno-
-formalne składniki kompozycji należą jawnie do
repertuaru sztuki włoskiej w. XIII—XIV. Typ
twarzy Marii, wywodzący się z kręgu Simone
Martiniego, był kontynuowany w różnych środo-
wiskach Italii w głąb w. XIV, z wyjątkiem mo-
że weneckiego, poddanego wpływom bizantyń-
skim. Takie samo ma pochodzenie motyw luźno
opadających włosów, najpierw zaledwie jednym
pasmem — jak ujął to Martini we fresku z r.
1319 w sieneńskim Palazzo Publbłieo — z czasem
całkiem uwolnionych spod tkaniny. Motyw ten
wręcz narusza bizantyński ideał wzniosłego pię-
kna Matki Boga, Theotokos, któremu obce były do-
czesne powaby urody kobiecej, tak właściwe dla
Madonn włoskich od wczesnego renesansu, a nie
do dostrzeżenia w ikonach bałkańskich czy ru-
skich do w. XIV—XV włącznie, jeśli zaś pojawia-
ły się później, to pod wyraźnym wpływem wło-
skim lub ogólniej — zachodnim.
Wyróżnione tu rysy idą w parze, jak zoba-
czymy, ze stylem malowidła.
Styl
Miękko modelowana ciemnooliwkowa karna-
cja twarzy Marii, subtelne rozświetlenia, wydo-
bywające kształt jej rysów przy zupełnym ponie-
chaniu linii — to cechy również prowadzące ku
środowiskom kultywującym tradycje sieneńskie,
jak np. neapolitańskie czy orwietańskie połc/Wy,
a nawet schyłku trecenta (por. ryc. 8 i 10). Fi-
zjonomia zaś Dzieciątka wyraźnie nawiązuje do
przyjętej w kręgu naśladowców Lippa Memmi.
Oznaki gustu sieneńskiego ujawnia nadto orna-
ment na obramieniu szat Marii oraz motyw kwia-
towy na tunice Chrystusa.
Odbiega natomiast od konwencji mistrzów włos-
kich w. XIV namalowanie sukni i płaszcza Ma-
rii tym samym, niebieskim kolorem, jak również
pokrycie obu elementów stroju jednakowym wzo-
11 Ibid., s. 41—45.
12 Por. S ni e ż y ń s k a-S t o 1 o t, o. c., s. 30—33;
t a ż e, Andegaweńskie dary złotnicze z herbami pol-
7. Trzy rodzaje płótna odpowiadające trzem fazom chro-
nologicznym obrazu częstochowskiego (wg Kurpika: \\\
płótno grube, \\\ płótno średnie, III płótno cien-
kie, • miejsca pobierania próbek)
rem złotych lilii heraldycznych. Niepokoi także
sam wygląd i układ lilii, nierównej wielkości, to
ujętych pionowo, to skośnie, to znów dołem do
góry, gdy w obrazach włoskich występują w tej
samej pozycji i równo uszeregowane, na przekór
jakby duktowi fałdów szat, które zdobią. Lilie
występują zwykle na iszataoh świętych z rodu
Kapetyngów i Andegawenów oraz ich żyjących
przedstawicieli. Również w -sensie heraldycznym
zastosowane zostały na obrazach Matki Boskiej z
Dzieciątkiem z daru Ludwika Węgierskiego w
kaplicach w Akwizgranie i Mariazellł2. Do pro-
blemu wyglądu lilii na szacie Marii w częstochow-
skim wizerunku oraz ich sensu przyjdzie jeszcze
powrócić w dalszym ciągu pracy.
skimi w kaplicy Węgierskiej w Akwizgranie (Folia Hi-
storiae Artium, XI, 1973), s. 21—36.
U
miękko i faliście, ukazując w załomach podszewkę
zgodnie z konwencją gotycką. Chrystus nie jest
odziany w chiton, na Wschodzie nieraz ujęty dzie-
cięcymi szelkami, lecz w długą obcisłą tunikę
o wąskich rękawach, jedynie chyba pionową za-
kładką pod szyją nawiązujący do schematu bizan-
tyńskiego.
Te niezgodne z bizantyńskimi ikonograficzno-
-formalne składniki kompozycji należą jawnie do
repertuaru sztuki włoskiej w. XIII—XIV. Typ
twarzy Marii, wywodzący się z kręgu Simone
Martiniego, był kontynuowany w różnych środo-
wiskach Italii w głąb w. XIV, z wyjątkiem mo-
że weneckiego, poddanego wpływom bizantyń-
skim. Takie samo ma pochodzenie motyw luźno
opadających włosów, najpierw zaledwie jednym
pasmem — jak ujął to Martini we fresku z r.
1319 w sieneńskim Palazzo Publbłieo — z czasem
całkiem uwolnionych spod tkaniny. Motyw ten
wręcz narusza bizantyński ideał wzniosłego pię-
kna Matki Boga, Theotokos, któremu obce były do-
czesne powaby urody kobiecej, tak właściwe dla
Madonn włoskich od wczesnego renesansu, a nie
do dostrzeżenia w ikonach bałkańskich czy ru-
skich do w. XIV—XV włącznie, jeśli zaś pojawia-
ły się później, to pod wyraźnym wpływem wło-
skim lub ogólniej — zachodnim.
Wyróżnione tu rysy idą w parze, jak zoba-
czymy, ze stylem malowidła.
Styl
Miękko modelowana ciemnooliwkowa karna-
cja twarzy Marii, subtelne rozświetlenia, wydo-
bywające kształt jej rysów przy zupełnym ponie-
chaniu linii — to cechy również prowadzące ku
środowiskom kultywującym tradycje sieneńskie,
jak np. neapolitańskie czy orwietańskie połc/Wy,
a nawet schyłku trecenta (por. ryc. 8 i 10). Fi-
zjonomia zaś Dzieciątka wyraźnie nawiązuje do
przyjętej w kręgu naśladowców Lippa Memmi.
Oznaki gustu sieneńskiego ujawnia nadto orna-
ment na obramieniu szat Marii oraz motyw kwia-
towy na tunice Chrystusa.
Odbiega natomiast od konwencji mistrzów włos-
kich w. XIV namalowanie sukni i płaszcza Ma-
rii tym samym, niebieskim kolorem, jak również
pokrycie obu elementów stroju jednakowym wzo-
11 Ibid., s. 41—45.
12 Por. S ni e ż y ń s k a-S t o 1 o t, o. c., s. 30—33;
t a ż e, Andegaweńskie dary złotnicze z herbami pol-
7. Trzy rodzaje płótna odpowiadające trzem fazom chro-
nologicznym obrazu częstochowskiego (wg Kurpika: \\\
płótno grube, \\\ płótno średnie, III płótno cien-
kie, • miejsca pobierania próbek)
rem złotych lilii heraldycznych. Niepokoi także
sam wygląd i układ lilii, nierównej wielkości, to
ujętych pionowo, to skośnie, to znów dołem do
góry, gdy w obrazach włoskich występują w tej
samej pozycji i równo uszeregowane, na przekór
jakby duktowi fałdów szat, które zdobią. Lilie
występują zwykle na iszataoh świętych z rodu
Kapetyngów i Andegawenów oraz ich żyjących
przedstawicieli. Również w -sensie heraldycznym
zastosowane zostały na obrazach Matki Boskiej z
Dzieciątkiem z daru Ludwika Węgierskiego w
kaplicach w Akwizgranie i Mariazellł2. Do pro-
blemu wyglądu lilii na szacie Marii w częstochow-
skim wizerunku oraz ich sensu przyjdzie jeszcze
powrócić w dalszym ciągu pracy.
skimi w kaplicy Węgierskiej w Akwizgranie (Folia Hi-
storiae Artium, XI, 1973), s. 21—36.
U