DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: O późnośredniowiecznej ikonografii i kulcie św. Zofii z trzema córkami w Małopolsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0037
cza ich maitki powracają na jednej z kwater awer-
su prawego skrzydła tryptyku z Kamionki Małej
(Muzeum Diecezjalne w Tarnowie) z ok. r. 1460
(ryc. 7), niewątpliwie wzorowanej na obrazie gry-
bowskimu. Z jedną wszakże różnicą: wielkie,
„boczne” korony św. Zofii, ciasno — podobnie jak
jej tiara —- zsunięte, opadły nisko i zawisły nad
głowami skrajnych córek. To jakby zatrzymany
w połowie proces, którego efektem końcowym
stały się tiary córek na kwaterze z Partizanskiej
L’ubćy.
Do omawianego typu należą też: przedstawie-
nie św. Zofii na południowej ścianie korpusu ko-
ścioła parafialnego w Łanach Wielkich z około
lat 1470—4480 — niezbyt czytelne w szczegółach
i obcięte górą niżej niż pierwotnie założonym
stropem14 15, oraz datowana na 1. połowę w. XVI
rzeźba w kościele p.w. Św. Wojciecha w Kro-
śnie 16; tu wszystkie córki siedzą na kolanach mat-
ki ze złożonymi rękoma, korona (korony?) Zofii
została wtórnie obcięta (ryc. 8).
Równolegle z powyższym występował w malar-
stwie Małopolski, Królestwa Węgier, a okazjonal-
nie także Wielkopolski i Śląska typ II: „mieszany”,
posiadający kilka zróżnicowanych wersji. Najstar-
szy znany mi przykład to datowane na lata ok.
1420—-1430 malowidło na południowej ścianie pre-
zbiterium kościoła w miejscowości Rudabanya na
Węgrzech (na pn.-zach. od Miskolca)17. W polu
obrazowym w kształcie leżącego prostokąta, ob-
wiedzionego ramą wypełnioną elementami roślin-
nymi i rytmicznie rozmieszczonymi tarczkami, na
bogato ukształtowanym tronie zasiadła Zofia udo-
stojniona potrójną koroną. Na swym prawym ko-
lanie trzyma maleńką córkę, po bokach stoją
zwrócone w trzech czwartych ku środkowi smu-
kłe postacie dwu pozostałych córek. Trzy siostry
mają pojedyncze korony, ta z prawej trzyma
miecz; pozostałe atrybuty nie są czytelne, podob-
nie jak ewentualne „dodatkowe” korony św. Zo-
fii, być może pierwotnie umieszczone parami po
bokach głowy, na zewnątrz nimbu.
Pokrewne wyżej opisanemu przedstawienie
występuje na awersie jednej z kwater zdekom-
14 W a 1 i c k i, o. c., poz. 15 s. 297—298 (tu starsza li-
teratura), ii. 15; Gadomski, o. c., s. 29, 79, 81, 119,
il. 64.
15 Kornecki i Małkiewiczówna, o.e., s. 27,
55, 74, 204 (tu starsza literatura), il. 41, 42.
16 KZSP, Seria Nowa, t. I: Województwo krośnień-
skie, pod red. E. Snieżyńskie j-S t o 1 o t i F. S t o-
l°ta, z. 1: Krosno, Dukla i okolice, oprać. E. Śnie-
ży ń s k a-S t o 1 o t i F. S t o 1 o t, Warszawa 1977, s. 94,
fig. 292.
17 D. R a d o c s a y, A kózepkori Magyarorszag falke-
8. Sw. Zofia z trzema córkami, rzeźba z 1. połowy w.
XVI, Krosino, kościół p.w. Sw. Wojciecha (fot. W. Wol-
ny)
pletowanej nastawy ze Spiskiej Kapituły (Wę-
gierska Galeria Narodowa w Budapeszcie), dato-
wanej na czas około lat 1490—1500 (ryc. 9)ls. Zo-
fia, której głowę nakrywa tym razem siedem cia-
sno zsuniętych jedna w drugą i sukcesywnie co-
raz to mniejszych koron, siedzi pośrodku, trzyma-
pei, Budapest 1954, s. 64, 102, 203, il. CIX — tu błędne
rozpoznanie tematu jako przedstawienia Matki Boskiej
z Dzieciątkiem; Tenże, Wandgemdlde im mittelalterli-
chen Ungarn. [Budapest 1977], s. 169 (właściwe rozpozna-
nie tematu, starsza literatura).
18 Radocsay, A kózepkori [...] tablakepei, s. 442
(tu starsza literatura), il. CXLII; G1 a t z, o.c., s. 116;
The Hungarian National Gallery. The Old Collections,
[Budapest 1984], il. 75 i tekst na stronie poprzedzającej
ilustrację.
3 — Folia Historiae Artium XXVI
33
su prawego skrzydła tryptyku z Kamionki Małej
(Muzeum Diecezjalne w Tarnowie) z ok. r. 1460
(ryc. 7), niewątpliwie wzorowanej na obrazie gry-
bowskimu. Z jedną wszakże różnicą: wielkie,
„boczne” korony św. Zofii, ciasno — podobnie jak
jej tiara —- zsunięte, opadły nisko i zawisły nad
głowami skrajnych córek. To jakby zatrzymany
w połowie proces, którego efektem końcowym
stały się tiary córek na kwaterze z Partizanskiej
L’ubćy.
Do omawianego typu należą też: przedstawie-
nie św. Zofii na południowej ścianie korpusu ko-
ścioła parafialnego w Łanach Wielkich z około
lat 1470—4480 — niezbyt czytelne w szczegółach
i obcięte górą niżej niż pierwotnie założonym
stropem14 15, oraz datowana na 1. połowę w. XVI
rzeźba w kościele p.w. Św. Wojciecha w Kro-
śnie 16; tu wszystkie córki siedzą na kolanach mat-
ki ze złożonymi rękoma, korona (korony?) Zofii
została wtórnie obcięta (ryc. 8).
Równolegle z powyższym występował w malar-
stwie Małopolski, Królestwa Węgier, a okazjonal-
nie także Wielkopolski i Śląska typ II: „mieszany”,
posiadający kilka zróżnicowanych wersji. Najstar-
szy znany mi przykład to datowane na lata ok.
1420—-1430 malowidło na południowej ścianie pre-
zbiterium kościoła w miejscowości Rudabanya na
Węgrzech (na pn.-zach. od Miskolca)17. W polu
obrazowym w kształcie leżącego prostokąta, ob-
wiedzionego ramą wypełnioną elementami roślin-
nymi i rytmicznie rozmieszczonymi tarczkami, na
bogato ukształtowanym tronie zasiadła Zofia udo-
stojniona potrójną koroną. Na swym prawym ko-
lanie trzyma maleńką córkę, po bokach stoją
zwrócone w trzech czwartych ku środkowi smu-
kłe postacie dwu pozostałych córek. Trzy siostry
mają pojedyncze korony, ta z prawej trzyma
miecz; pozostałe atrybuty nie są czytelne, podob-
nie jak ewentualne „dodatkowe” korony św. Zo-
fii, być może pierwotnie umieszczone parami po
bokach głowy, na zewnątrz nimbu.
Pokrewne wyżej opisanemu przedstawienie
występuje na awersie jednej z kwater zdekom-
14 W a 1 i c k i, o. c., poz. 15 s. 297—298 (tu starsza li-
teratura), ii. 15; Gadomski, o. c., s. 29, 79, 81, 119,
il. 64.
15 Kornecki i Małkiewiczówna, o.e., s. 27,
55, 74, 204 (tu starsza literatura), il. 41, 42.
16 KZSP, Seria Nowa, t. I: Województwo krośnień-
skie, pod red. E. Snieżyńskie j-S t o 1 o t i F. S t o-
l°ta, z. 1: Krosno, Dukla i okolice, oprać. E. Śnie-
ży ń s k a-S t o 1 o t i F. S t o 1 o t, Warszawa 1977, s. 94,
fig. 292.
17 D. R a d o c s a y, A kózepkori Magyarorszag falke-
8. Sw. Zofia z trzema córkami, rzeźba z 1. połowy w.
XVI, Krosino, kościół p.w. Sw. Wojciecha (fot. W. Wol-
ny)
pletowanej nastawy ze Spiskiej Kapituły (Wę-
gierska Galeria Narodowa w Budapeszcie), dato-
wanej na czas około lat 1490—1500 (ryc. 9)ls. Zo-
fia, której głowę nakrywa tym razem siedem cia-
sno zsuniętych jedna w drugą i sukcesywnie co-
raz to mniejszych koron, siedzi pośrodku, trzyma-
pei, Budapest 1954, s. 64, 102, 203, il. CIX — tu błędne
rozpoznanie tematu jako przedstawienia Matki Boskiej
z Dzieciątkiem; Tenże, Wandgemdlde im mittelalterli-
chen Ungarn. [Budapest 1977], s. 169 (właściwe rozpozna-
nie tematu, starsza literatura).
18 Radocsay, A kózepkori [...] tablakepei, s. 442
(tu starsza literatura), il. CXLII; G1 a t z, o.c., s. 116;
The Hungarian National Gallery. The Old Collections,
[Budapest 1984], il. 75 i tekst na stronie poprzedzającej
ilustrację.
3 — Folia Historiae Artium XXVI
33