DOI Artikel:
Kałamajska-Saeed, Maria: Geneza artystyczna obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20611#0087
układu palców. Wespół z obiektywnie udokumen-
towanym faktem kilkakrotnych przemiał owań
prowadzi to do' całkiem uzasadnionego przypusz-
czenia, że w pierwotnym kształcie również i ten
szczegół kompozycji został wiernie powtórzony
za rytowaną reprodukcją wzoru Martina de Vos,
gdzie palce lewej dłoni są wyraźnie zgięte, jakby
w geście przytrzymywania fałd płaszcza.
W przedstawionych rozważaniach na temat ge-
nezy formalnej obrazu oraz rodzaju przekształ-
ceń, jakim forma ta stopniowo ulegała •— ogra-
niczam się celowo do tych elementów, które sta-
nowią jakieś novum w dotychczasowym stanie
badań. Istniejąca literatura zawiera wystarczają-
co dokładne opdisy obrazu by je powtarzać, zwła-
szcza że nie nastąpiły żadne nowe odkrycia, któ-
re mogłaby dopiero przynieść nowocześnie prze-
prowadzona konserwacja poprzedzona sporządze-
niem szczegółowych rentgemogramów 39.
W ocenie cech stylowych i czasu powstania
zachowują swą aktualność przytoczone wcześniej
wnioski M. Skrudlifca, które można jedynie nie-
znacznie skorygować. Wedle aktualnie obowiązu-
jącej terminologii obraz należałoby określić jako
manierystyezny, ale ustalenie datowania ściślej-
szego niż na lata ok. 1630 r. nie wydaje się mo-
żliwe.
Osoba autora również pozostaje nieznana.
Wskazany fakt istnienia odrębnych wzorów gra-
ficznych pozwala jedynie na obalenie tradycyjne-
go przekonania o bezpośrednim związku łączącym
obraz ostrobramski z krakowskim środowiskiem
artystycznym. Uderzające podobieństwo z obra-
zem Madonny z tutejszego kościoła Bożego Ciała
wynika z wierności wobec mi edzi orytntcze j re-
produkcji kompozycji Martina de Vos. Obydwa
obrazy łączy również zbliżony czas powstania,
czego dowodzi użycie analogicznych środków ma-
larskich i podobnie trafne oddanie cech stylowych
pierwowzorów.
Przeciwko tezie o krakowskim pochodzeniu
obrazu czy jego twórcy świadczy też spektaku-
larny przykład istnienia odpowiednika Matki Bo-
skiej Ostrobramskiej w malarstwie hiszpańskim.
15. Ręce Matki Boskiej Ostrobramskiej — stan w czasie
konserwacji (fot. J. Bułhak, 1927)
16. Ręce Matki Boskiej Ostrobramskiej — stan po kon-
serwacji (fot. J. Bułhak, 1927)
Dokładnie takie samo przedstawienie Marii poja-
wia się w dwóch obrazach datowanych na schy-
łek XVI w., z których jeden zachowany jest w
Barcelonie40 (ryc. 17), drugi trafił do zbiorów an-
gielskich i znajduje się w muzeum w Wakefield 41
(ryc. 18). Oba powstały niewątpliwie jako rnalar-
wadzonych robót. Pełne sprawozdanie z przebiegu, za-
kresu i rodzaju czynności konserwatorskich nigdy się
jednak nie ukazało. Nie udało mi się też natrafić na
ślad dziennika konserwatorskiego, jaki prof. Jan Rut-
kowski teoretycznie powinien był prowadzić. Jedynym
„dowodem rzeczowym” pozostaje seria zdjęć J. Bułhaka,
w oryginalnych odbitkach rozproszona po różnych zbio-
rach. Oryginały negatywów z 1927 r. uległy zniszczeniu
w czasie wojny, zostały jednak odtworzone i przekaza-
ne przez spadkobierców J. Bułhaka do zbiorów Muzeum
Historii Fotografii Krakowskiego Towarzystwa Fotogra-
ficznego. Próba skorzystania z tych negatywów nie po-
wiodła się, toteż zdecydowałam się na reprodukowanie
odbitek.
89 Zwłaszcza publikacje M. Skrudlika, P. Sledziew-
skiego i J. Remera.
40 M. Trens, Iconografia de la Virgen en el arte
espańol, Madrid 1946, s. 198, ii. 116. Obraz w Colection
Gimeno w Barcelonie, datowany ogólnie na w. XVI.
41 E. Harris Frankfort, El Greco’s Holy Fam\-
83
towanym faktem kilkakrotnych przemiał owań
prowadzi to do' całkiem uzasadnionego przypusz-
czenia, że w pierwotnym kształcie również i ten
szczegół kompozycji został wiernie powtórzony
za rytowaną reprodukcją wzoru Martina de Vos,
gdzie palce lewej dłoni są wyraźnie zgięte, jakby
w geście przytrzymywania fałd płaszcza.
W przedstawionych rozważaniach na temat ge-
nezy formalnej obrazu oraz rodzaju przekształ-
ceń, jakim forma ta stopniowo ulegała •— ogra-
niczam się celowo do tych elementów, które sta-
nowią jakieś novum w dotychczasowym stanie
badań. Istniejąca literatura zawiera wystarczają-
co dokładne opdisy obrazu by je powtarzać, zwła-
szcza że nie nastąpiły żadne nowe odkrycia, któ-
re mogłaby dopiero przynieść nowocześnie prze-
prowadzona konserwacja poprzedzona sporządze-
niem szczegółowych rentgemogramów 39.
W ocenie cech stylowych i czasu powstania
zachowują swą aktualność przytoczone wcześniej
wnioski M. Skrudlifca, które można jedynie nie-
znacznie skorygować. Wedle aktualnie obowiązu-
jącej terminologii obraz należałoby określić jako
manierystyezny, ale ustalenie datowania ściślej-
szego niż na lata ok. 1630 r. nie wydaje się mo-
żliwe.
Osoba autora również pozostaje nieznana.
Wskazany fakt istnienia odrębnych wzorów gra-
ficznych pozwala jedynie na obalenie tradycyjne-
go przekonania o bezpośrednim związku łączącym
obraz ostrobramski z krakowskim środowiskiem
artystycznym. Uderzające podobieństwo z obra-
zem Madonny z tutejszego kościoła Bożego Ciała
wynika z wierności wobec mi edzi orytntcze j re-
produkcji kompozycji Martina de Vos. Obydwa
obrazy łączy również zbliżony czas powstania,
czego dowodzi użycie analogicznych środków ma-
larskich i podobnie trafne oddanie cech stylowych
pierwowzorów.
Przeciwko tezie o krakowskim pochodzeniu
obrazu czy jego twórcy świadczy też spektaku-
larny przykład istnienia odpowiednika Matki Bo-
skiej Ostrobramskiej w malarstwie hiszpańskim.
15. Ręce Matki Boskiej Ostrobramskiej — stan w czasie
konserwacji (fot. J. Bułhak, 1927)
16. Ręce Matki Boskiej Ostrobramskiej — stan po kon-
serwacji (fot. J. Bułhak, 1927)
Dokładnie takie samo przedstawienie Marii poja-
wia się w dwóch obrazach datowanych na schy-
łek XVI w., z których jeden zachowany jest w
Barcelonie40 (ryc. 17), drugi trafił do zbiorów an-
gielskich i znajduje się w muzeum w Wakefield 41
(ryc. 18). Oba powstały niewątpliwie jako rnalar-
wadzonych robót. Pełne sprawozdanie z przebiegu, za-
kresu i rodzaju czynności konserwatorskich nigdy się
jednak nie ukazało. Nie udało mi się też natrafić na
ślad dziennika konserwatorskiego, jaki prof. Jan Rut-
kowski teoretycznie powinien był prowadzić. Jedynym
„dowodem rzeczowym” pozostaje seria zdjęć J. Bułhaka,
w oryginalnych odbitkach rozproszona po różnych zbio-
rach. Oryginały negatywów z 1927 r. uległy zniszczeniu
w czasie wojny, zostały jednak odtworzone i przekaza-
ne przez spadkobierców J. Bułhaka do zbiorów Muzeum
Historii Fotografii Krakowskiego Towarzystwa Fotogra-
ficznego. Próba skorzystania z tych negatywów nie po-
wiodła się, toteż zdecydowałam się na reprodukowanie
odbitek.
89 Zwłaszcza publikacje M. Skrudlika, P. Sledziew-
skiego i J. Remera.
40 M. Trens, Iconografia de la Virgen en el arte
espańol, Madrid 1946, s. 198, ii. 116. Obraz w Colection
Gimeno w Barcelonie, datowany ogólnie na w. XVI.
41 E. Harris Frankfort, El Greco’s Holy Fam\-
83